Әлеуметтік – психологиялық

Әлеуметтік – психологиялық климат
 
Әлеуметтік – психологиялық климат ұжымдағы жұмысшылардың әртүрлі әрекеттер формасындағы 
тұрақты психологиялық күйін сипаттайды. Топтың эмоциялық және еңбек қатынастарын құра 
отырып, әлеуметтік – психологиялық климат топ мүшелерінің қатынасын анықтайды. 
Әлеуметтік – психологиялық климаттыі негізгі ерекшелігі ұжым өміріне жалпы, интеграллды 
психологиялық күйіне сипаттама беріп, әлеуметтік, топтық және жеке еңбек жағдайын қарастырады. 
Бір адамның көңіл күйі онымен араласатын екінші адамнан сезіледі. Осыдан кейін адамдардың 
көңіл – күйін, эмоцияларын, сезімін кіріктіретін эмоцианалды түсіністік пайда болады. Әлеуметтік – 
психологиялық климат жұмысшы мен оның ұжымының еңбек көңіл – күйіне әсер етеді. Оң 
әлеуметтік –психологиялық көңіл – күй еңбектің өнімділігі мен жұмысшылардың беріліп істеуімен 
сипатталса, теріс әлеуметтік – психологиялық күй еңбек мотивациясын төмендетеді. 

Әлеуметтік – психологиялық күй
Көптеген басшылар әлеуметтік – психологиялық көңіл – күй қиын көзге түсетін қасиет деп бағалайды: бір 
жағынан ол бар болса, екінші жағынан оны сезу қиын. Ол үшін өндірісте ұзақ істейтін жұмысшылар тобын 
бақылауға болады, олардың арасында пайда болған қатынасты оңай үзіп кетуге шамалары келмейді. 
Ондай адамдар психологтың айтуынша 10 – 15 жыл көлемінде бір өндірісте жұмыс істеген адамдар.
Әлеуметтік – психологиялық күй басшының атқарған жұмыстарының алды болып саналады. Ол 
жұмысшылармен арадағы жақсы, түсіністікке толы қатынастар, оларға көмектесу, құрметтеу, жақсы 
басқарумен бағаланады. Жоғары әлеуметтік – психологиялық күйге жету ол ұзақ үрдіс, ол қысқа мерзімде 
ешқашан қалыптаспайды. 
Әлеуметтік – психологиялық күйдің сапасын анықтау үшін оны құрастырушылардың бәрін анықтау қажет. 
Әлеуметтік – психологиялық күйдің құрастырушыларын Б. Д. Парыгин 2 негізгі бөліктерге бөледі – 
адамдардың еңбекке деген және бір – біріне деген қатынасы. Осы қатынастардың барлық қырлары екі 
негізгі психологиялық параметрмен сипатталады – эмоцианалды және затты. 
Затты күй деп оның адаммен қабылданатаын әрекеттерінің әртүрлі қырларына зейіннің бағытталуын 
айтады. Эмоционалды күй әрекеттердің қырларының қанағаттандыру немесе қанағаттандырмауымен 
сипатталады.

Әлеуметтік – 
психологиялық күй 
құрылысы 
Б. Д. Парыгинның пайымдауынша 
әлеуметтік – психологиялық күй қоршаған 
ортаны қатынасы мен онда өзін 
сезінуімен түсіндіріледі. Бұл күй ұжымның 
әр мүшесінің өзіне деген қатынас 
үлгісінде сипатталады. Осылайша 
адамдардың әлеуметтік – психологиялық 
құрылымы олардың бір – біріне деген 
қатынастарынан, ортақ істерінен көрінеді. 

Жақсы әлеуметтік – психологиялық күйдің 
мынадай белгілері болады: 
•
Топтың мүшелерінің бір – біріне деген сенімі мен талапшылдығы; 
•
Тілектесті әрі іскерлік сынау; 
•
Бүкіл ұжымға қатысты мәселені шешуде өз ойын еркін жеткізу; 
•
Басшының жұмысшыларға қысым жасамауы және олардың өз еркімен шешім қабылда й алуы; 
•
Ұжымға тиесілі болуынан рахат алу; 
•
Ұжымның мүшелеріне фрустрациялық жағдайда көмектесу; 
•
Топтағы жағдайды жақсарту үшін өзіне жауапкершілік алу. 

Психологияда 
қолайлы 
әлеуметтік-психологиялық 
климаттың 
басты 
көрсеткіштерін 
айқындау 
бағытында 
зерттеулер 
жүргізілуде. Бір жағдайларда 
көрсеткіш 
ерекшеліктері 
ретінде 
тұлғааралық, 
адамгершілік, 
сезімдік, 
құқықтық өзара қатынастар 
қарастырылса, 
ендігі 
бір 
жағдайларда ұжымдық әрекет 
тиімділігінің барынша жалпы 
сипатгамасына 
баса 
мән 
беріледі. 
Ондай 
сипаттамаларға 
мыналар 
жатады: 
ұжым мүшелерінің 
ұжымда болғанына, 
ондағы еңбек процесі 
мен нәтижесіне 
қанағаттануы; 
ресми жөне бейресми 
жетекшілердің беделщ 
мойындауы; 
ұжымдағы жарқын, 
көтеріңкі көңіл-күй; 
ұжым мүшелерінің 
басқаруға және 
ұжымның өзін-езі 
басқаруға 
қатысуының жоғары 
деңгейі; 
ұжым мүшелерінің 
топтасушылығы мен 
ұйымшыл-дығы; 
сапалы тәртіп; 
еңбектің өнімділігі; 
кадрлардың 
тұрақтылығы. 

Әлеуметтік-психологиялық климат
Әлеуметтік-психологиялық климат қалыптасқан жағдайда ол ұжым мүшелеріне жағымды немесе жағымсыз ықпал жасайды. 
Өзара ақыл, ынтымақтастық қатынас біріккен ұжымда тәжірибелі немесе жас мұғалім бірлескен қуаныш табады. Ал 
немқұрайдылық, селқостык нсмесе қысым үстемдік еткен жағдайда ұжым мүшесі ұнжыргасы түсіп, қағажау көреді, бұл 
жағдай оның көсілтік қызмстінің існдеуіне, дау-жанжалдың пайда болуына, тіпті басқа ұжымға ауысуына апарьш соғады. 
Кең көлемдегі кәсіптік-педагогикалық міндеттерін аткара жүріп мұғалім өзін және еңбегін жұртшылықтың бағалауын 
қажетсінеді. Педагогтар әсіресе беделді адамдар тарапынан, соның ішінде басшылар мен ата-аналар тарапынан берілғен 
бағаны түсінуте бейім. Жағымды баға педагоггы ынталандырады. Жағымсыз бага өзінің қызметін, кәсіптік позициясын. 
өзгелсрмен қарым-қатынасын қайта қараута негіз бплады. Сондықтан педагогикалық ұжымдағы қатынас өзара сынастық, 
принцииті, талапшыл және тілеулестік сипатта болуды талап етеді. 
Әлеуметтік-психологиялық климаттың тұлғаға ықпал жасауының механизмі еліктеуден — өзге адамдардың сезімін, ойларын 
тікелей қолдану, пайдаланудан тұрады. Педагогикалық қызмет барысында кейбір мұғалімдер өз әріптестерінің эмоциялық 
жағдайын түсінуге және оған төзуге қабілетті болса, екіншілері оньщ психологиялық жағдайына талдау жасап, өз сенімі, 
ықыласымен сәйкес келетін, келмейтіндігін салыстыруға бсйім. Үзақ уақыт бірлесе қызмет жасау, мүдде ортақтығы жағымды 
еліктеу процесін едәуір жеделдетеді. Өз өріптесінің сезімдік-психологиялық көңіл-күйін танып, оны түсіне алған педагог 
қалыптасқан жағдайдан шығудътң оңтайлы шешімін өз басынан іздестіреді. 

Қорытынды 
Басқару бұл элемент, функция, белгілі бір құрылымдарды сақтауды қамтамасыз ететін, 
ұйымдасқан жүйелердің режимін қолдау, олардың қызметін жүзеге асыруға, олардың 
бағдарламалары мен мақсаттарын түсіндіреді.
Ұйымға біріккен адамдарды басқару туралы сөз болғанда, онда көптеген басқа да 
аспектілері сияқты басқарушылық қызметіне психологиялық аспектте кіреді, сондықтан да 
психологиялық ғылымда табысты дамып келе жатқан, жаңа пән ретінде-басқару 
психологиясы пайда болды.
Әлеуметтік басқарудың басқа түрлерден айырмашылығы оның басты компонентті болып 
әртүрлі ұйымдардың мүшесі ретінде адамдар, немесе ұйымдастыру бөлімшелері тұтастай 
қатысады. Жеке тұлғалар (жеке өзі, немесе әлеуметтік топтардың құрамында) ұсынылып 
отырған күрделі жүйеде басқарушылық қарым қатынаста болуы керек, оған басқару 
субъектісі мен объектісі қатыса алады. Автордың жазуы бойынша әлеуметтік басқарудың 
негізгі категориялары «ұйым», «басқару субъекттісі мен объектісі» болып табылады.

Әдебиеттер
Самыгин С.И.,Столяренко Л.Д. Психология управления. – Ростов – на – Дону, 2008 
Власова Н. Справочник по психологии управления.Новосибирск,1994 
Смирнов, В.Н. Психология управления персоналом в экстремальных условиях: 
учеб.пособие для вузов / В.Н. Смирнов.- М.: Академия, 2007 
Панасюк А.Ю. Управленческое общение.М.,1990 
Андреева Г.М. Социальная психология. М.,1994 
ЕлеусізоваС.Қарым-қатынаспсихологиясы.Алматы: «Рауан»,1996