Баяндама Тақырыбы: Г. Тардтың еліктеу теориясы мен Эдвин Г. Сазерландтың дифференциалдық ассоциация теориясының негізгі идеяларын түсіндіріңіз

Тартыну теориясы – әлеуметтік құрылымдар конформизм ұшін лайықты марапат болмаған жағдайда адамдар девианттылыққа ойысады деп есептейді.

Ат таңу теориясы – белгілі бір адамдарға және іс-әрекетке «девиантты» деген ат жапсыру процесін зерттейтін теория.

Адамға «девиант» деген атты таңу басқалардың ережеге сай келмейтін әрекетке қатысты реакциясына байланысты болмақ. Бала алғаш рет сыныпта тәртіп бұзса, мұны қатты қуанғаннан не көңіл қошы болмағаннан жасайды. Бұл импульсивті әрекет бастапқы девианттылық деп аталады. Әрі қарай не болатыны басқалардың бұл әрекетті қалай бағалайтынына байланысты. Егер мұғалімдер, психологтар және басқа балалар оған «бұзық» деген ат таңса және бала да мұны қабылдаса, онда ол «бұзық бала» рөліне кіреді. Әрі қарай тәртіп бұзуын жалғастыра берсе, өзінің девиантты болмысы туралы тұсінік қалыптасып, екінші дәрежелі девианттылыққа қадам басады.

Ат таңу теориясының басты кемші ліктері мынада: (1) ол бастапқы девианттылықтың неден болатынын тұсіндірмейді; (2) қолға түспеген, яғни «бұзақы» деген ат таңылмағандардың неліктен екінші дәрежелі девианттылыққа бас ұратынын тұсіндіре алмайды.

Американдық криминолог Эдвин Сатерланд (1883-1950) әлеуметтік процестерді сипаттайтын факторларды анықтады: әлеуметтік қақтығыстар, сонымен қатар физикалық және физиологиялық факторлар (қылмыскердің жыл мезгілі, жасы және жынысы, физикалық ақаулар), психопатологиялық факторлар (алкоголизм мен нашақорлықты қоса), мәдени факторлар (белгілі бір әлеуметтік институттардың болуы). Сатерланд осы факторлар мен олардың әрекеттері арасындағы көптеген қарама-қайшылықтар туралы қорытынды жасайды. Нәтижесінде ол белгілі бір дифференциалды қауымдастықтың болуы туралы идеяны білдірді, ол адамның кейбір құндылықтарды қабылдауы және нәтижесінде басқалардың теріске шығаруы деп түсініледі. “Криминология принциптері” (1939) атты еңбегінде ол келесі ережелерге негізделген кеңейтілген тұжырымдаманы тұжырымдады:

-Қылмыстық мінез-құлық адам қызметінің басқа түрлерінен еш айырмашылығы жоқ: қылмыскер оқу қабілетіне байланысты болады;

-Қылмыстық бұйрық теріс әлеуметтік әсер ету нәтижесінде пайда болатын криминогендік көзқарастар мен әдеттерді қабылдауды қамтиды;

-Адам қылмыстық мінез-құлықты қылмыстық бейімділігі болғандықтан емес, қылмыстық үлгілер оның көзіне жиі түсетіндіктен және ол өз кезегінде криминогендік көзқарастар мен дағдыларды қабылдайтын адамдармен тығыз байланыс орнатқандықтан үйренеді. Сараланған байланыстар баланың тәрбиесін анықтайды. Егер ол заңсыз әрекеттерді жасауға бейім адамдармен байланыс орнатса, онда ол қылмыстық мінез-құлықтың белгілі бір үлгілерін үйренеді. Э. Сатерланд теориясының ғылыми мәні-адамдардың өмірлік бағдарларын, дағдылары мен әдеттерін талдау негізінде қылмыстық мінез-құлықты түсіндіруге тырысу, бұл өз кезегінде теориялардың (бақылау теориялары, әлеуметтік байланыстар және т.б.) бүкіл тобының дамуына негіз болды.