Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
§ 5. Бір ырғақпен айтылатын сөздердің алғашқысы з
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби тіл қалыптануы
| § 5.
Бір ырғақпен айтылатын сөздердің алғашқысы з де- ген ұяң дыбысқа аяқталса, келесі сөз с деген қатаң дыбыстан басталса, айтылуда қос сс болып естіледі. Бұл заң түбір мен қосымшаның аралығына да тән. Мысалдар: жүз сом, жаз сай- ын, сөзсіз, бұлардың айтылуы: жүссом, жассайын, сөссүз. Бұл ережеге жаттығу ретінде «Айман-Шолпан» пьесасынан Жарастың мына сөзін келтірейік: Жазылуы: Құдаға кел, жамағат, көз салайық, Жарасқан сән-тұрманын біз санайық. Маржаны құмалақтан, құрымжелек, Қамшыны жібек бауға шамалайық. Айтылуы: Құдағагел / жамағат / көс- салайық / Жарасқан / сәнтұрманын / біссанайық // Маржаны / құмалақтан / құрұмжелек Қамшыны / жібекпауға / шамалайық // § 6. Бір ырғақпен айтылатын сөздердің алдыңғы сыңары н дыбысына аяқталса, келесі сыңары қ, к, ғ, г дыбыстарының бірінен басталса, н өзгеріп, ң болып айтылады. Мысалы: Аман+келді, айтылуы Амаңгелді (бұл жерде ілгерінді-кейінді ықпал болып тұр: ілгергі н дыбысы кейінгі к дыбысын г дыбы- сына айналдырса, г дыбысы н дыбысын ң -ға айналдырып тұр). Осы сияқты бөкен қабақ, жан қалқа, Айманкүл, Боранғали де- ген сөздердің айтылуы: бөкеңғабақ, жаңғалқа, Аймаңгүл (бұл Аймаңкүл болып та айтылады), Бораңғали. Бұл ереже түбір мен қосымшаның арасындағы дыбыстар өзгерісіне де жатады. Мысалы: қашанғы (қашан+ғы), түнгі (түн+гі), зиянкес (зиян+кес), құйынға (құйын+ға) сияқты 261 қосымшалы сөздер қашаңғы, түңгі, зыйаңкес, құйұңға болып айтылады. Мына мәтінді дұрыс оқып көрелік: Жазылуы: Ішім өлген, сыртым сау, Көрінгенге деймін-ау. Бүгінгі дос – ертең жау, Мен не қылдым, япырмау?! Жан қысылса, жайтаңдап, Жанды еріткен жайдары-ау. Жан жай тапса, сен неге Жат мінезсің, жабырқау. Айтылуы: Ішімөлген/сыртымсау/ Көрүңгеңге / деймінау // Бүгүңгүдос / ертеңжау // Меннеғылдым / йапырмау // Жаңғысылса / жайтаңдап / Жандеріткен / жайдарау // Жанжайтапса сеннеге // Жатмінессің / жабырқау // (Абай) Бірінші сөз жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|