Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
Ж, ш дыбыстары мен өзге дауыссыздардың ортасын- да келген а
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби тіл қалыптануы
| Ж, ш
дыбыстары мен өзге дауыссыздардың ортасын- да келген а дыбысы жуан болып айтылады (және а жазыла- ды): жарғақ (жәрғақ емес), жануар (жәнуар емес), жақтау (жәқтау емес) т.т. Осы ережеге сай етіп айтсақ, Абайдың «Оспанға» деген өлеңі былай оқылар еді: Жәйнағантұуұң / жығылмай / Жасқаныбжаудан / тығылмай/ Жасаулұжаудан / бұрұлмай / Жаужүрөк / жомарт / құбұлмай / Жақсөмүрүң / бұзұлмай / Жасқұуатың / тозұлмай / Жалынжүрек / сұуұмай / Жамбіткеннен / түңүлмөй / Жағалайжәйлау / дәулетің / Жарқырабжатқан /өзөнің / Жасылшөбү / құуармай / Жайдақтартып / сұуалмай / Жәйдарыжүзүң / жабылмай / Жәйдақтапқашып /сабылмай/ Жақсөлүпсің / йапырмай // 266 Бұл өлеңнің барлық жолы жа деген дыбыс тіркесінен баста- лады және барлығы да а әрпі арқылы жазылады, ал айтылуда бірінші буыны жіңішке естілетін сөздер: жәйнаған, жәйдақ, жәйдары, жәйдақтап, өйткені бұларда а дыбысы ж мен й дыбыстарының ортасында келген. Өздеріңіз мына үзіндінің дұрыс оқылуын жазып көрсе- тіңдер. Жан қысылса / жайтаңдап /, Жанды еріткен / жайдары-ау. Жан жай тапса, / сен неге / Жат мінезсің / жабырқау? (Абай) Ойландым да / толғандым, Ойландым / ойға толмадым. Жанды қидым / жалындым, Жайланып, сірә, қоймадым. (Бернияз Күлеев) §13. Кейбір екі буынды сөздерге тәуелдік жалғаулары жалғанған кезде, екінші буындағы ы, і дыбыстары сусып түсіп қалады. Бұл құбылыс сөздердің айтылуында да, жазылуында да ескеріліп, түсіп қалған дыбыс түсіріліп айтылады және со- лай жазылады. Мысалы, халық, ерін, ауыл, нарық, бөрік деген сөздерге I, II, III жақтық тәуелдік жалғауларын жалғағанда, екінші буындағы ы, і дыбыстары сусып түсіп қалады: халқы (халықы емес), халқым, халқың, халқымыз, ернім, аулым, нарқы, бөркі. Мұндайда жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|