Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби тіл қалыптануы
| б
~ п, б ~ м, қ ~ ғ, т ~ с, т ~ д, ш ~ с, е ~ і, а ~ ы, ұ ~ ы дыбыс алмасуымен келген қатарлар құрайды. Олар 99 бірақ онша көп емес, бұл жерде сайқымазақ ~ шайқымазақ, тілмар ~ ділмар, дөңбекшу ~ төңбекшу, бәйге ~ бәйгі, бүлдірге ~ бүлдіргі (қамшының бүлдіргесі), сүйінші ~ шүйінші, емешесі құру ~ емесесі құру, таяз ~ саяз, барқын ~ барқан, қортпа ~ құртпа, сопы ~ сұпы, алашақ ~ алажақ, құдағи ~ құдағай, бұлау ~ былау, таба (нан) ~ тапа (нан), тоқаш ~ тоғаш, мақ- сат ~ мақсұт, өйткені ~ үйткені, бекіре ~ мекіре, мұқыл ~ тұқыл, аңқаю ~ аңқию, міне ~ міні, әне ~ әні, айқара (құшақтау) ~ айқыра сияқты қатарларды көрсетуге болады. Бұлар да емле сөздіктері арқылы реттеліп келеді, яғни сөздіктерде көрсетіл- ген дублеттердің көбінесе біреуі ғана беріледі, демек, алдыңғы сыңарлары норма ретінде тұрақтандырылды, тек айқай және айғай, ділмар және тілмар, саяз және таяз сияқты бірен- сараны ғана екі вариантта қолданыла беретіндігі «және» деген белгімен қалдырылып отыр. «Және» белгісімен бұл есімдігінің септік тұлғаларда бұның ~ мұның, бұнда ~ мұнда, бұдан ~ мұнан, бұнымен ~ мұнымен, бұны ~ мұны болып келетін қатарлары да беріліп жүр. Ал лексика-фонетикалық дублеттер болып көрінетін өзге ~ өңге, нәрсе ~ нәсте, жұбату ~ уату, ыстық ~ ыссы, шырық (бұзу) ~ шырыш (бұзу), береке ~ берекет, дейін ~ шейін ~ шекейін, әуелде ~ әзелде сияқты қатарлар сыңарларының әрқайсысы – тілде қолданылуға, оның ішінде әдеби нормаға енуге «құқықты» дүниелер, өйткені бұлардың пайда болу себептері таза фонетикалық қатарлардан өзгеше: кейбірі түркі тілдерінің әртүрлі тобына жататын тұлғалардың көрінісі болса (өзге ~ өңге, жұбату ~ уату, нәрсе ~ нәсте), енді бір- сыпырасы түркі тілдеріндегі жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|