Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби тіл қалыптануы
| құжыра,
«библи- ографты» ғұмырнамагер, «доносты» көрсетінді, «гипоте- за» дегенді көземел, «нигилизмді» көрсоқырлық, «лупаны» күнтартқыш деп қазақша ұсынылған баламалар тіпті сәтсіз шыққан, бұлардың норма ретінде тұрақталмайтындығы – да- усыз, өйткені бұл жерде белгілі бір зат, ұғым атауларын дәл табу принципі емес, әйтеуір «орысшасынан» қашу мақсаты алға қойылған, сондықтан бұлардың бірде-біреуінің мағынасы атап тұрған ұғымды (орысша көрсетілген) бере алмайды: ро- бот – темір ме екен және ол неге көк? Нигилизм дегеніміз – тек көрсоқырлық па екен? т.т. Жаңа сөздер деп жүргеніміздің келесі бір шағын тобын ғарыш, ғарышкер, ғаламшар (планета), ғарышнама (космо- логия), жанұя (отбасы, семья), сондай-ақ сөздікке кірмеген Елбасы (Президент) сияқты қолданыстар құрайды. Бұлар – тілдік лексикалық бірлік емес, стильдік бірлік (сөз), яғни космос, космонавт, космология, планета, отбасы, Прези- дент сияқты атаулардың көріктеуші, сипаттаушы, қосалқы сыңарлары, олар белгілі бір көтеріңкі үнмен келген мәтіндерде қолданылатын поэтикалық элементтер деуге болады. Айталық, ресми құжаттарда, ресми материалдарда республика басшысы туралы әңгіме болса, Президент атауы, ал публицистикада, көтеріңкі үнмен келетін мәтіндерде бас әріппен Елбасы деп қолданылып жүр. Сондай-ақ физика, астрономия салаларына қатысты ғылыми әдебиетте өзінің тура мағынасында келгенде, 127 космос, космогония, астронавт, космонавт деп қолданылуға тиіс термин атаулар публицистикада, поэзиядағы ғарыш, ғарышкер деген «көркем, сәнді» қосалқы аттармен берілуі мүмкін. Сондықтан оқулықтар мен ғылыми еңбектерде, ресми құжаттарда ғарыш, ғарышкер, жанұя деген варианттар – норма емес, олар – «көріктеуші», «суреттеуші», «бағалаушы» сөздер. Бүгінгі кезеңдегі әдеби тіліміздің лексикалық нормасын рет- теуде, оны дұрыс қолдануда жалпы тілдік норма мен стильдік, эстетикалық норманы шатастырмау керек. Бұл орайда ғарыш, жанұя, жеделхат, төлқұжат сияқты «көріктеуші» атаулар- ды терминдік, жалпы лексикалық норматив бірліктерге айнал- дыру әрекеті бар, бұл – әрі сөз табиғатын, сөздің терминдік ва- рианты мен оның «сипаттауыш» (характериологический) вар- ианты да болатындығын және олардың әрқайсысының қолда- нылатын орны, мақсаты, уәжі болатындығын жете түсінбеу- шіліктен туындаған құбылыс. Осыны сезінген біраз редакция- лар үнқағаз (газет), көктемірлерге (компьютер) көп әуестенбей келе жатқаны, енді біреулері әлі де «редакторды» сарапшы, «газетті» үнжария, «комментаторды» түсініктемеші, «па- спортты» төлқұжат, «телеграмманы» жеделхат деп термин- деп нормаландыруға барынша күш салып жатқаны байқалады. Қазақтың өз сөздік қазынасынан жасалсын, өзге туысқан түрік халықтары тәжірибесінен алынсын, жоғарыдағыдай си- паттауыш қызметі жоқ жаңа атауларды, әрине, норма ретінде орнықтыруға болады. Мысалы, ақпарат, расытхана (обсер- ватория) деген 5-10 сөздің төркіні және көршілерден алынған бау-бақша, егіншілікке, жер бедерінің атауларына қатысты бірқатар сөздердің де қазақтың лексикалық қазынасына қосылып, нормаға айналып жатқанын мақұлдау керек. Деген- мен кейбіреулерінің сәтсіз екендігін де айту керек. Мысалы, жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|