Кіріспе Зерттеудің көкейтестілігі

Біз табиғаттың өмір сүру және даму заңдарын толық білмейінше, жұмсаған бар күш–жігерімізді табиғат пен адам арасындағы қайшылықтарды туғызған себептермен емес, оның зардаптарымен күресуге жұмсайтымызды естен шығарып аламыз.

Қазақстан Республикасы тұрақты дамудың жаңа жолына түскен кезеңде жас ұрпақты ізгілікке, эстетикаға, отансүйгіштікке баулитын экологиялық білім мен тәрбие берудің маңызы арта түсуде. Себебі, "табиғат-қоғам-адам" жүйесіндегі қарым-қатынастардың шиеленісуі жылдан-жылға күшейіп, экологиялық зардаптар тіршілікке қауіп төндіріп отыр. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Президентінің бекіткен "Білім туралы" Заңы (1999), "Айналадағы ортаны қорғау туралы" Заңы (1997), "Қазақстан Республикасы стратегиялық тұрақты даму жолына арналған 2030 бағдарламасы" (1996), "Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасы"(1997), "Қазақстан Республикасы экологиялық білім мен тәрбие берудің ұлттық стратегиясы"(1998), "Экологиялық білім бағдарламасы"(1999), "Қазақстан Республикасы орта білім берудің мемлекеттік стандарттары"(1998), "Қазақстан Республикасы 2004-2015жж. арналған экологиялық қауіпсіздікті сақтау тұжырымдамасы" (2004) және т.б. құжаттары қабылданды.

Экологиялық білім беру мен тәрбие беру мәселесін шешуде Ә.Бейсенова, Н.Бекенова, Ж.Бұламбаев, Ж.Жатқанбаев, Ғ.Ділімбетова, З.Конурова, А.Кушенов, М.Лигай, Г.Мұқышева, Ө.Өмірәлиев, К.Сарманова, Н.Сарыбеков, М.Сарыбеков, Г.Смирнова, С.Шалғынбаев, Ж.Шілдебаев, В.Фурсов және т.б. ғалымдар еңбектерінің құндылығы зор.

Табиғатты қорғау мен экологиялық түсініктердің қалыптасуы жайындағы сұрақтарды қарастыруда, оқушылардың биоэкологиялық білімін игеруге бағытталған Я.Габеев, С.Дерябо, Т.Кучер, В.Иоганзен, Э.Тұрдықұлов т.б. жұмыстарын атап өту керек.

Адамның қоршаған ортамен байланысы А.Захлебныйдың, И.Зверевтің, И.Суравегинаның және т.б. зерттеулерінде көрініс тапса, табиғатты тәрбие факторы ретінде М.Верзилин, Н.Рыков т.б. дәлелдеген.

Экологиялық білім беру мәселесін мәдениеттану ғылымы саласы бойынша Э.Гирусов, Ж.Тлепов, В.Шинкарук қарастырған.

Экологиялық мәдениет пен оның қалыптасу процесі Б.Лихачев, Д.Урсул, Е.Никанорова, Ж.Тастанбекованың және т.б. зерттеулерінде әдіснамалық тұрғыдан негізделсе, болашақ мамандардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудың жолдары С.Алексеев, Г.Вахромова, Г.Иванов, И.Сафронов, А.Миронов және т.б. ғалымдар еңбектерінде ғылыми-практикалық тұрғыда шешімін тапқан.

Экологиялық тәрбие берудің педагогикалық алғышарттары А.Егенисова Ф.Жұмабекова, А.Манкеш, Г.Сәбденалиева, Г.Тұрабаева еңбектерінде қарастырылған.

Экологиялық білім мен тәрбие беруді пән сабақтарында жүзеге асыру да көптеген ғалымдардың зерттеу пәні болды. Мәселен, қазақ тілі мен әдебиеті (Ә.Дайырова, Қ.Құрманбаева, Ө.Танабаев), химия (Қ.Шайхеслямова), математика(Қ.Сарыбекова), табиғаттану (Д.Жангелдина), ағылшын тілі (Ж.Базарбекова, Ж.Тілешова) пәндерін оқытуда экологиялық білім беру мен тәрбие мәселері жан-жақты қарастырылған.

Мектеп жағдайында және жоғары оқу орындарында физика пәнінен экологиялық білім берудің теориялық және әдіснамалық негіздерін талдауда педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор Т.Р.Жайсаңбаев, педагогика ғылымдарының кандидаты, Ресей Федерациясы Жаратылыстану академиясы профессоры Ұ.З.Ешимова және де Р.С.Басекеева, У.Қ.Тоқбергенова еңбектері арналған.

Мектепке дейінгі балабақша балаларына және бастауыш мектептегі оқушыларына дүниетанудан қарапайым экологиялық білім негізін Қ.Аймағамбетова, табиғаттанудың мазмұны, құрылымы, оны оқытудың әдістемесіне Ә.Бірмағанбетов, Қ.Жүнісова, сондай-ақ этнопедагогика негізінде табиғатқа деген адамгершілік қасиетке тәрбиелеу мәселелеріне М.Сарыбеков, Н.Сайлауова, Д.Жангельдина т.б. еңбектері зор.

Химия пәнінен экологиялық тәрбие мен білім беруге үлкен үлесін қосқандар: Ж.Шоқыбаев, И.Нұғыманов, С.Жайлау, Н.Нұрахметов, У.Маканов, О. Шайхеслямова, сонымен қатар С.Еримбетова, Г.Мукушева, Р.Абекова, А.Болтаев, Ж.Қуанышева  оқушыларда экологиялық білім беруді қалыптастырудың практикалық-әдістемелік мәселелерімен айналысқан [6].

Қазіргі кезде мектептегі экологиялық білім беру саласында себептен гөрі салдарға көңіл бөлінетіні айқын болып отыр. Нәтижесінде, табиғат пен қоғамда орын алатын күрделі байланыстарды талдаудың орнына, адамзат бар күшін табиғатты ұтымды пайдаланбаудың жағымсыз салдарларын жоюға жұмсауда.

Ғылыми-техникалық прогресті қазіргі экологиялық дағдарыстың себепшісі деп санайтын көзқарастың бар екендігі белгілі. Екінші жағынан, ғылыми-техникалық прогресс адамдарды табиғи ортаға әсер етудің кең ауқымды мүмкіндіктері және құралдарымен жарақтандырып қана қоймай, сонымен бірге қоршаған ортаны сақтау мен қалпына келтірудің тәсілдерімен жолдарын көрсетіп береді. Ал, ғылыми-техникалық прогрестің негізі физика екені белгілі, себебі, бұл ғылымның және онымен шектес пәндердің табыстары бүгінгі күні жаңа техника мен технология құрудың негізінде жатыр. Екінші жағынан, экологиялық білімнің негізі алдымен физикалық білім екенін түсіне білуіміз қажет.

Сонымен, өткен XX ғасырдың соңында физика шын мәнісінде адамзаттың өмір сүруіне қажетті ғылымға айналды. Оның экологияға енуі, оны табиғатты қорғап қалатын ғылымға айналады.

Демек, осыдан физиканың жалпы білім беретін пәндер ортасында сәйкес орны болуы керек екендігі, оның оқытылуы, оқу материалының іріктелуі, оның құрылымы мен мазмұнын, оқылатын тақырыптардың экологиялық аспектілеріне ескеру қажет екендігі шығады.

Біз бұл диссертациялық жұмыста осы көрсетілген мәселелердің барлығын шеше алмаймыз, дегенмен олардың көкейкесті мәселелер екенін көрсете отырып, физиканың барлық сыныптарындағы кейбір тақырыптарды оқыту және сыныптан тыс жұмыс жүргізу барысында бүгінгі кезде қандай экологиялық сұрақтарға назар аудару қажет екендігін және оны қалай оқытуды анықтауды міндет етіп отырмыз.

Осы айтылған себептер біздің диссертациялық жұмысымыздың тақырыбын “Орта мектептің физика курсында оқушыларға экологиялық білім және тәрбие берудің әдістемелік негіздері” деп атауымызға мүмкіндік жасайды.