Бижан бижан Ж.Қ. Павлодар, 2015
Бижан Ж. Қ Ой толқыны (I бөлім)
жүктеу/скачать 30,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Бижан Ж. Қ Ой толқыны (I бөлім) jan N жобасынан бастап, оны қабылдау жүмыстарын депутаттар тиянақгап талқылауға көшті. Жұмыс осылай қапыптасуы үшін Үкімет мүшелерін мүдделі турде сайладық. Бүрын олар бекітілетін. Бағдарламаны талқылау мемлекеттік және халық мүдцесін етеу деңгейінде жүрді. Бағдарлама бурынғыдай тек ресми түрде баяндапды. Нарықгық қатынастың түрлері мен әдістері сараланба- ды. Бүгінгі экономикалық жағдайдың шындығы ашылмады. Сондықтан, атаулы бағдарлама қағаз бетінде қапатындығы ашық айтылды. У. Баймұратов, Л. Кочетова, Н. Федосенко және т. б. көптеген халық депутаттары бағдарламаны қайта жасап, үсыныстар бойынша толықгырып, Жоғары Советтің тиісті комитеттері мен комиссияларында талқылауды үсынды. Хапық депутаттарының басым көпшілігінің дауыс берумен үсыныс қабылданды. Ж.Б. Әлеуметтік әділеттілікке байланысты атқа- рылган істерге зер салсаңыз. С.Ә.
Әрине, әлеуметтік проблемаларға мемлекет қамқоралығы қажет. Бүл мәселе көбінесе өмірдің қажетіне сай жақсартуға немқүрайдылық жасаудан қордаланады. Жоғарғы Кеңеске әлеуметтік әділеттіл ікке сәл қараушыпық туралы кептеген хаттар келуде. Сондықтан, біз әлеуметтік жағдайы төмен топтарға кемек беру мәселесін екінші кезекке қалдырмаймыз. Нарықгық қатынастың, жаңа экономикапық қарым-қатынастың басталуын ескереміз. Мемлекеттің мүмкіндігіне сай әлеуметтік саясат ауқымында түрғындар кірісін инфляциядан қорғау, бағаның өсуін тежеу, жүмыссыздар санын азайту сияқгы өзекті мәселелерді реттейтін заңдар қабылдауға көңіл бөлеміз. Қазақ ССР Жоғарғы Советінің жүмысы 1991 жылы 16 желтоқсанда «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі турапы» Заңына сәйкес Конституциялық толық дербес дамудың жолына түсті. Бүл үдеріс Республиканың жаңа Конституциясының жобасын дайындау үдерісіне үпасты. Жаңа Конституция жобасында ҚР демократиялық, зиялы, біртұтас мемлекет болып әлеммен байланыс жасайды деген қағида бар.
Бижан Ж. Қ. Ч *ч)эд) ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ ЖӘНЕ БІЗ (проблемалық сухбат) Он бірінші сессияда қаралган меселөлер ауқымында толық мәлімет ал у мақсатында Алматыга көліп, Қазақ ССР Жогаргы Кеңесінің сессия жұмысына қатысу үиіін аккредитация алып, Павлодар облысынан сайланган Қазақ ССР Жогаргы Кеңесінің депутаттарымен сұхбаттасқан едік. Қазақ ССР Жогаргы Кеңесінің депутаты, Ертіс ауданы Панфилов иіаруа қожалығының төрагасы Қайыржан Шэбеновке жолығып, ел мен бізге қуат берер ойларга жауап күттік. Ж. Б. Күзгі сессия өзінің жумысын бастаганына да бір аптадай уақыт өтті, аяқталуы да жақындап қалды. Осы сессияның жумысы туралы ой-пікіріңізді айтсаңыз. Бұрынгы өткен сессияға қараганда қойылған мәселе бойынша ңандай ерекшелігі бар деп ойлайсыз ? Қ. Ш. Бул он бірінші сессияда бірінші сессиямен сал ыстырғанда депутаттар еяді өркендетудің өзекті мәселелеріне еркеше зейінді жүмыс
жүмысы аяқтапады басталады. Күн тәртібінде Қазақстанның тұңғыш Президенті Нурсултан Әбішұлы Назарбаевтың еліміздің ішкі мәселесі бойынша жасаған баяндамасы депутаттардың бул мәселеге орай көзқарастарын күрт өзгертті, көптеген ой сапды. Сессияда ауыл шаруашылығын өркендетуге орай мәселе қойылды. Ауыл шаруашылығында қаржы тапшылығына байланысты қиындықтарды қарастырып, оны шешудің жолдары, соның негізінде экономиканы дамытудың маңызы сараптапды. Депутаттар сессияның қарауына ауыл шаруашылығына кредит және алдын апа ссуда беру мәселелерін усынды. Бул усыныс қабылданды, сессияның келесі мәжілісінде қойылатын болды. Мемлекеттік мулікті жекешелендіру женіндегі Заңға толықтырулар енгізілді. Бурын мемлекеттік мулікті жекешелендірумен жергілікті аудандық кеңес шуғылданатын болса, енді бұл міндет Мемлекеттік жекешелендіру комитетіне жүктелді. Мемлекет мүлкі «тістегеннің аузында, устағанның қолында» кетпес үшін бул өзгерістің айтарлықгай тиімділігі болады. Өйткені, аталған г комитет Мемлекеттік мүлікті жекешелендіруде әркімнің еңбегіне, осы мемлекет мүлкін еселеуге қатыстқан үлесіне қарай беруде әділеттілікті қамтамасыз етеді. Мысалы, жергілікті жерде мүліктің бағасын біреуге арзан, енді біреуге қымбат қойып, әділетсіздікке жол берілді. Енді Жекешелендіру жөніндегі комитеттің жанынан арнайы комиссия қүрылады. Мүліктің бағасын осы комиссия белгілейді және ол мүлікті алдымен үжымдық шаруашылыққа, одан кейін фермерлерге, шаруа қожапықтарына беретін болады. Ж.Б. Мәселе өзекті де әділ, бірақ, жекеиіелендірудің алда-
Қ.Ш. Менің ойымша жекешелендірудің осы үлгісін кеш бастадық. ЖекешеЛЪндіру туралы қабылданған апғашқы Заңца осындай негіз енгізілуі керек еді. Өтер іс өтті, кеш болса да қателікті түзеткеніміз жөн. Осыдан былай бәрі дүрысталады деп ойлаймын. Ж.Б. Өзіңіз басқарып жүрген шаруашылықта жекеше- лендіруге байланысты қандай істер атқарылды ? Қ.Ш. Өткен жылғы 2 қазанда шаруашылықтың барлық мамандарын, ауылдағы барлық қызметкерлер мен жұмысшыларды жинап жинапыс жасадық. Осы жиналыста үжымдық меншіктік шаруашылық қүру ұйғарылды. Мүнда әрбір шаруашылық мүшелерінің үлесі анықталды, сөйтіп, шаруашыл ықты сатып алдық. Енді үжымдық шаруашылық мемлекеттік тапсырысты орындайды да қалған уақыттарда өзімізге пайдалы істерді орындаймыз. Ж.Б. Үжымдық шаруашылық мүшелерінің еңбек, тұрмыс
Қ.Ш. Бірінші жыл ғой. Алайда, биылғы еңбек өнімділігі жақсы болды. Өндірілген өнім өлшемінде үжым мүшелерінің еңбекақыларын көбейтіп отырмыз. Олардың ауласындағы жеке меншік малдарының жем-азығын мемлекеттік бағадан көп мөлшерде арзан бағаға береміз. Үнның бір килограмын 60 сомнан, ал зейнеткерлерге 30 сомнан, шөптің мемлекеттік бағасы 30 мың сом болса, оны біз 20000 сомға береміз. Осының бәрі ұжымдық шаруашылықтың еңбек өнімділігін арзандату есебінен түскен пайда арқылы жасалады. Биыл 28 мың га егісітіктегі шыққан астықты 62 комбаинмен орып, жинап алдық. Ж.Б. Табыстарыңыз еселей түссіні Қ.Ш. Рахмет! Ой толқыны (і бөлім) Осы сессияда Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің депутаты, Ертіс ауданының әкімі Тито Сыздықовқа жолығып, сұхбат беруін өтінген Ж.Б.
Т. С. Қазанның 12-нен бастап сессия жұмысын бастады. Мүнда халықгың еңбекақысының, студенттер стипендиясының мөлшері қаралып жатқандығы дер кезінде көтерілген мәселе деп санаймын. Алдымыздағы сембіде бюджетті белгілеу мәселесі қарапады. Бюджетте студенттердің стипендиясын 8000 сомға жеткізу көзделіп отыр. Оның үстіне ең төменгі еңбекақы мен ең төменгі зейнетақы туралы мәселелер де пысықгалады. Осыған байланысты қосымшаЗаңқабыпданды. Онда еңтөменгіжапақыны 14000-16000 сомға кетеру белгіленді. Өйткені, мен әкімдік басшысы ретінде 60 мың сом аламын, ал аудандық жол бөлімінің бастығы ай сайын 40000 сом еңбекақы алады. Мұғалімдердің, дәрігерлердің мемлекет қызеткерлерінің еңбекақысын үш есеге көбейту осы Заңда керсетілді. Осы уакқытқа дейін жоғары білімді дәрігердің еңбекақысының көлемі 25000-26000 сом ғана, ап медбикелердің еңбекақысы мүлде аз. Осы Заң бойынша олардың жалақысы 50000-60000 сомға кетеріледі. Бірақ, қазіргі инфляция жағдайында бүл көлем де теменгі еңбекақы болып қалады. Азық- түліктің, киім-кешек және тағы басқа күнделікті өмірге қажет тауарлар бағасының тоқгаусыз есуі бүл көлемдегі еңбекақы тым аз екендігі айқындайды. Жалпылап айтқанда бюджеттен төленетін еңбекақы ең теменгі болып тұр. Бүл түста бюджетке түсетін қаржының мөлшері де тым аз. Бюджет үлкен дефицитпен қабылданатынжобасы бар. Шығысымыз табысымыздан көп болуда. Бүл ретте интеллигенциямыз шыдамдылық көрсетуі тиіс деп ойлаймын. Интеллигенция болмай мемлекет те дамымайды, сондықтан, жүртшылыққа шыдамдылық тілеймін. Сессияда қылмыстық істер жүргізу кодексін қабылдау мәселесі қаралды. Кодексте қазіргі жағдайда рекеттік әрекеттердің пайда болуына байланысты, оған қарсы күрес жүргізу және қызметін пайдаланып, жемқорлықпен айналысушыларға қатаң шаралар қолдану жөніндегі езгерістер мен толыкгырулар енгізілді. едік
] 50 Ой толқыны (I бөлім) ауытқымалы заманда Үкіметтің қатаң шаралар жасауы і дурыс деп есептеймін. Ж.Б.
Тито Уақапулы, Заңдарға енігізіліп жатқан өзгерістер мен толықтыруларга түрткі болып жатқан не жагдай? Т.С. 1993 ж. Ата Заңымыз Қазақстанның жаңа Конституциясы қабылданды. Осыған орай басқа барлық Заңдармен кодекстер, заңнамалар Конституцияға сәйкестендірілуі керек. Ж.Б. Өзіңіз басқарып жүрген Ертіс ауданындагы
Т.С. Қазір ауыл шаруашылығы үшін ең қиын кезең. Алайда, біздің ауданда биыл егіннен гектарына 10,3 центнерден өнім алдық. Бұл көрсеткіш облыс бойынша гектарына 6,2 центнерден ғана болып отыр. Эрине, осы көлемде алынған астық ауданның экономикасын толық дамытуға жол аша қоймайды. Солай болғанымен, аудан
тұрғындарының әлеуметтік жағдайын тұрақгы үстауға мүмкіндік береді. Олардың қолдарындағы малдарын күтіп, сақтаулары үшін арзан бағаға жем-азық беруге, турғындарға мезгілінде еңбекақыларын телеуге көмегі болады. Сондай-ақ, ауданда жанар-жағар майды дер кезінде сатып алуға қаражат жинауға жағдай туады. Қазір ауданымызға заманауи техникалар сатып алдық. Югославия фирмасының көмегімен үлкен ун комбинатын салып жатырмыз. Болашакга бидай 80-100 доллар болса, ун 100 долларға сатылады Бул үлкен кіріс қой. Аудан орталығында қазақ орта мектебі салынып жатыр, биыл пайдапануға беріледі. Сондай-ақ, аудан ортапығында шағын наубайхана, жаңа монша іске қосылады. Ж.Б. Өзіңіз айтқандай бұрынғыдай емес қазір жеке
Т.С. Ертіс ауданында 84 шаруа қожалығы жумыс істейді. Сатылатын еттің 43 пайызы солардың тапқан табыстарының есебінен келіп отыр. Қазір қой өсіру өзін-өзі ақтамайды. р өсіругө жұмсалатын шығын, алынатын өнім құнынан асып ^ кетеді. Павлодар облысының барлық мал өсірушілері осыған көз жеткізіп жүр. Сондықтан, қойды жеке арзан бағамен сатуды ойластыру керек болар деп ойлаймын. Будан әрі бұрынғыдай мемлекеттік совхоз болмайды. Мемлекеттік кәсіпорындар мен олардың қызметкерлері және жеке меншік шаруашылық ұжымдары қатыстырылып ассоциациялар, акционерлік қоғамдар мен бірлестіктер құру негізінде жаңа экономикапық қатынастар енгізіледі. Сөйтіп, бірлесіп, қызмет жасайтын болады. Ж.Б. Рахмет, табыс тілейміз. ***
Ж.Б. Әбіш Кекілбайулы, жаңа сессияда архив жөнінде мэселе қозгадыңыздар гой. Осы орайда айтсаңыз. Ә.К. Иә, көп жылдар бойы мұрағаттарымыз кісі қолында жүр ғой. Қазірге дейін әртүрлі ведомстволардың иелігінде жатыр, соның бәрін орталықтандырмай тұрып, оларды ұлттық қазынамыз деп есептей алмаймыз. Сондықтан, орталық мұрағаттан басқа жердегі құжат қоры біздің қолымызда емес. Егер дайындалған жаңа Заң қабылданатын болса сол жан-жақта шашылып жатқан құжаттар бір орталыққа топтапады, бұл бір. Екіншіден, бұл іспен мемлекеттің шұғылдануы біздің өзге мемлекеттермен мұрағат мәселесі бойынша арапасуымызға жол ашып береді. Осыған байланысты келісім-шарттар жасауға жағдай туғызады. Ж.Б. Қазіргі өтпелі кезеңде Ресейге қарап апаңдау, өткенді қайта тірілту деген ой ешкімнің қолынан келмейтін деп ойлаймын. ***
Ж.Б. Сабыр Жапарханүлы, міне, он бірінші сессияның екіниіі кезеңі де аяқталып қалды. Мұнда өзекті мәселелер қаралып жатыр. Осыган орай сіздің пікіріңізді білгіміз келеді. С.Ж. Сессияның жұмысына 80-дей мәселе қойылған еді. Оның 50-дейі қаралды. Енді 30 мәселе 22 қазанға дейін қарапып бітеді. Меніңше, еңбекақыны, студенттердің стипендиясын, зейнеткерлердің зейнетақысын өсіру мәселесі қазақтандықтардың әлеуметтік жағдайын айтарлықтай жақсартуға зор ықпал Бижан ж - к- г Ой толқыны (I бөлім) жасайтыны күмансыз деп ойлаймын. Ең төменгі еңбекақы мен зейнетақы бірдей болатын болды. Муның мөлшері 14 000 сомдай болады, яғни үш есеге өседі. Бірақ, бұл ақша 1993 жылғы бюджет бекітілгенде жүзеге асады. Ол үшін бюджетке қаржы қүйылуы қажет. Бүл - қазіргі кездегі өте қиын дүниенің бірі. Сессияда ҚРТүңғыш Президенті Нурсултан Әбішүлы еліміздің ішкі және сыртқы саясаты туралы баяндама жасады. Жағдайдың қиын екендігін ашық айтты. Бірақ, қиындықтан үрейленіп, абдырамай, қазақстандықтардың қуаты мен ақылына сүйеніп, одан шығудың амалын табуға болатындығын да нығарлап айтты. Осыған байланысты депутаттардың ынтымағы болуы үлкен нәтиже беретіндігіне сенім білдірді. Депутаттар бұл ұсынысты мақұлдады. Бүрынғы Заңдардың-қабылданғанына үш жылдан астам уақыт өтті, міне, Қазақстанның Жаңа Конституциясы қабылданды. Сол Заңдарды Конституциямен сәйкестендіру үшін оларға өзгерістер мен толықырулар енгізу мәселесі де қаралды.
С.Ж. Иә, жеке меншіктік үй қүрылысын салу турапы Заң жобасында шешілуі күрделі көп мәселелер бар. Өйткені, жеке түлға үй салу үшін қаржы керек, оған көмек беру үшін кредит мәселесін тиянактау керек. Ол банкіге барса қажетті көлемде кредит бермейді. Берген күнде қазіргі мөлшері 1 жарым млн. Қазір бір бөлмелі үйдің ( бекітуден Кредиттің материалдарының бағасы қымбаттады, енді оларды қалаи және қайдан any керек дейтін қиындықтар кезігеді. Оған қалай кемектесуге болады, үй сапушыныңжүмыс істеген жері көмектесе ме? Осындай сауалдар көп. Бүған берілетін жауап Заң жобасында қарастырылмаған. Заң жобасында жазылғаны—үй салушыны алты айға дейін жүмыстан босату, жүмыс орнын сақтау. Бірақ, оларға жүмыстан босатылған мерзімде еңбекақы төленбейді. Сондықган, түрғын үй салуда кредит беру мәселесінде Заң жобасындағы кейбір баптарды нақтылау қажет деп санаймын. Қазір үй салу жүмысы көп жерде тоқтап алды, көп адамдар үйсіз қалды. Әрине, Кіпігатяп птйяпыпаіэға уйлео жеке иелікке беоілді. Бижан Ж. Қ. Ж.Б. Депутаттар кредит келемін үй қырылысына ықпал депутаттардың злы үсыныстарын айтты. Заң жобасы қаита қарапатын болды. Ж.Б. Сухбат бергеніңізге рахмет. Ел-жұрт игілігі іында табысқа жете беріңіздер. -kit* Қазақ ССР Жоғаргы Кеңесінің депутаты, Ақсу ауданы әкімшілігінің басшысы Қуат Есімханұлымөн жаңа қогам құру бағыттары жайында сухбаттастық. Ж.Б. Біздің қоғамды экономикапық-әлеуметтік бағытта дамытудың басты жол тармағының бірі жекешелендіру жөнінде осы сессияда ңаралды. Осы багытта өзіңіздің жеке усыныстарыңыз да бар гой. Қ.Е. Қазір ауыл шаруашылығы жылдан жылға төмендеп барады. Бұрынғы әміршілдік жүйе тоқтатылды. Рынокгық қатынас пен социапистік жоспар бойынша дамудың аралығында көп қайшылықтар бар. Әзірге бұған көңіл бөлу мәселесі тым баяулау. Эр
адам өзінің
жұмысының зейнетін өзі көрмесе
ештеңе өнбейтінідігіне менің көзім жетті. Сондықган, аудан еңбекшілерімен, жұртшылығымен ақылдасып, әрқайсынына өздеріне тиесілі пайларын, малдарын беретін болдық. Олар өздері бірігіп жұмыс істеуді бастайтын болды. Осы мәселені нақтыландыру мақсатында республикамыздың ғалымдарын және Республикалық жекешелендіру комитетінің басшыларын ауданға шақырып отырмыз. Солар келгеннен кейін ақыпдасып, аудан бойынша ма, әлде екі-үш шаруашылық бойынша ма бірігіп, шаруа қожалығын құруға кірісуді ұйғарып отырмыз. Біз әлі күнге дейін бір-екі шаруашылықты ғана өркендетіп, сосын жоғарыдан келген басшылар алдында, сондай-ақ, баспасөз қурапдары арқылы дәріптеуді тоқтата апмай келеміз. Бұл көзбояушылықтан арылатын кез жетті. Сонымен қатар, республикамызда қой шаруашылығымен айналысудың табысынан шығыны көп деген үстаным пайда болды. Мен оған қарсымын. Қойдыңжүнініңбағасы төмен, еті сиырдың етінен арзан, экономикапық тиімділігі жоқ екен деп қойды қуртып жібереміз бе? Сонда қазақтың ежелгі кәсібі
Ой толқыны (I бөлім) қоі' шаруашылығын жойып жіберу мүлде теріс ұғым деп білемін. Рынокқа кірдік, қазақ бапасының қолыннан көп іс өндірілетінін көріп жүрміз. Мен мұны жекешелендіру мәселесіне қатысты айтып тұрмын. Бұрынғыдай көрпені басына тартса аяғына жеткізе алмайтын заман емес. Ақылмен ойластыру, ақылдасу арқылы көп дүниені иегруге болады. Бүгін сессияда мүрағат туралы да мәселе қаралды. Бүгінге дейін өткен ізімізді таба алмай жүргендігіміз анық. Енді мүрағат мәселесін мемлекет деңгейінде қарастырмасақ сол баяғы қалпымызда қаламыз, үлттық тарихымызға үңіліп, қазақ тарихын білуден қаламыз. Депутаттар жасаған ұсыныстар негізінде жаңа Заң қабылданды. Түрғын үй туралы екі Заңның біреуі қабылданды. Бүл Заң да - кейінгі қалдыруға болмайтын қүжат. Адал еңбегімен тапқан қаржысына үй салу ғанибет болар. Үйді үлкен ғып сала ма, әлде шағын үй сала ма, ол әркімнің қаржы мүмкіндігіне сай жасапатын жүмыс. Ж.Б. Рахмет, игілікті қызметтеріңіз жемісті болсын! Режиссері Зәру Алшагырова Операторы Төлеген Ахметов 1992 ж. Бижан Ж. Қ. ҮЛТТЫҚ САНА ЖӘНЕ БАҒЫТ (проблемалық сұхбат) К ад рд ен тыс ж ү р гіз у ш і: Бурынғы КСРО ыдырағаннан кейін тәуелсіздік алған республикалардың экономикалық жағдайы қиындай түсті. Әсіресе, Қазақстанның шикізатын пайдапанатын Кеңес Одағының орталық аймақтарында ірі кәсіпорындармен экономикалықбайланьісүзілуіжағдайды мүлде ушықтырды. Соның салдарынан бүрын Алтайдан және Ресейдің орталық машина жасау зауыттарынан бөлшектер тасымапданатын іс-әрвкеттер де тоқтады. Павлодар Трактор зауытының жүмысы доғарылды. Мүндағы 17 мыңнан астам адамның көпшілігінің жалақылары төленбей қалды. Ал Алюминий, Химия, Ермак ферроқорыту зауыттары, Екібастүз кенорындары мен Екібастұз ГРЭС-1 және т. б. ірі кәсіпорындардың өнімдерін сатып алушылардың да экономикапық байланысы азайды. Мемлекеттік меншікті жекешелендірудің негізінде өндірістерді тоқтатпауға мүмкіндік жасау мақсатында оларды жекешелендіру үдерісі басталды. Бірақ, олардың көпшілігі мүлде арзан баға бойынша жекешелендірілді. Ауыл шаруашылығы өндірістерін жеке меншікке беру үдерісі де қапталылардың олжасына үласа бастады. Осы бағытта ел арасында нарызылықтар туғандығы туралы ҚазақССРЖоғарғы Кеңесінің төрағасы Әбіш Кекіпбаевпен (1994-1995) кабинетінде кездесіп, тақырыпқа орай сұхбат беруін өтіндім. Кадрде жүргізуші: С/з халық депутаты, төрага ретінде Маңгыстау өңірінде ел турғындарымен кездескенде, халықтың жекешелендіруден шет қалып жатқанын көріп, мәселенің мәнісін халықтың аузынан өз қулагыңызбен естідіңіз. Осы сапардан кейін сіздің «Бетерден де бетер бар» атты гылыми-саяси публицистинаңыз жазылды. Бұқара бул еңбегіңізді Қазақстан бойынша жекешелендіру үдерісін жүргізудің тұжырымдамасы деп багалап жүр. Солай десек те депутаттар топтары арасында басқаша ойлайтындар да аз емес, осы бағытта ойыңызды білгіміз келеді. Әбіш Кекілбаев: Мен тәуелсіздік алудың өте қиын жол екенін жүрт жақсы біледі деп есептеймін. Сол тәуелсіздікті баянды етіп қалу бәрінен де қиын. Сондықтан, біздің соңғы өткен бес жылымыз |