Биліктің қалыптасуының тәсілдері мен көздері

Биліктің қалыптасуының тәсілдері мен көздері
Билік-бұл өз еркіңізді басқа адамдарға, тіпті олардың қарсылығына
қарсы қою мүмкіндігі.
Биліктің мәні мұндай мүмкіндіктің негізіне байланысты емес. Билік әртүрлі әдістерге
негізделуі мүмкін: демократиялық және авторитарлық, адал және адал емес, зорлық-
зомбылық пен кек, алдау, арандату, бопсалау, ынталандыру, уәде беру және т.б. Билік
адамзат қоғамының пайда болуымен пайда болды және әрқашан оның дамуымен бірге
жүреді деп саналады. Бұл барлық қатысушылардың бір еркіне бағынуын, сондай-ақ
қоғамдағы адамдар арасындағы басқа қатынастарды реттеуді талап ететін қоғамдық
өндірісті ұйымдастыру үшін қажет. Белгілі бір әртүрлілік-бұл саяси билік-белгілі бір
әлеуметтік топтың немесе таптың өз еркімен әрекет ету, басқа әлеуметтік топтардың
немесе таптардың қызметіне әсер ету қабілеті. Биліктің басқа түрлерінен (отбасылық,
қоғамдық және басқа) айырмашылығы, Саяси билік адамдардың үлкен топтарына әсер
етеді, осы мақсатта арнайы құрылған аппарат пен нақты құралдарды қолданады. Саяси
биліктің ең күшті элементі-мемлекет және мемлекеттік билікті жүзеге асыратын
мемлекеттік органдар жүйесі. Билік бірден бірнеше академиялық пәндердің объектісі де,
тақырыбы да болып табылады: саясаттану, саяси философия, билік философиясы, билік
әлеуметтануы, билік психологиясы, мемлекет және құқық теориясы.
М. Вебер билік көздерін қарастырды:
Зорлық-зомбылық(физикалық күш, қару, ұйымдасқан топ, күш қолдану қаупі).
Билік (отбасылық және әлеуметтік байланыстар, харизма, сараптамалық (арнайы) білім, сенім).
Құқық (ереже мен өкілеттіктер, ресурстарды бақылау, әдет-ғұрып және дәстүр).
Биліктің ең қарабайыр көзі-дөрекі күш қолдану немесе қолдану қаупі, зорлық-зомбылық (отбасы
әкесінің деспоттық күші, оның құрбандарына қылмыстық құқық бұзушының күші).
Мемлекет тікелей зорлық-зомбылық әдістеріне жиі жүгінеді. Бірақ көбінесе мемлекеттегі билік
құқықтық құқық институттарына негізделген. Билеушілерге Никколо Макиавелли мемлекеттік
мәжбүрлеуді ізгі пакеттерге үйреткен.
Қазіргі, үнемі күрделене түсетін әлемде адамның басқа адамдарды өзіне бағындыру қабілеті оның
ақыл-ой қабілеттеріне байланысты. Зияткерлік билік кейде зорлық-зомбылыққа қарағанда
әлдеқайда тиімді. Тіпті қылмыстық әлемде де көшбасшының беделі көбінесе оның физикалық
деректерімен емес, жазасыз қылмысты жоспарлау қабілетімен анықталады.
Әділдікке, адалдыққа, парызға және басқа да адамгершілік құндылықтарға жүгінетін моральдық
билік оның тасымалдаушысы осыған байланысты басқаларға үлгі бола алатын жағдайларда
тиімдірек болады.
Физикалық, интеллектуалдық, психологиялық және моральдық мүмкіндіктер дараланған, олар
басқа адамдарға көрінетін тәуелділіксіз дербес болуы мүмкін. Биліктің әлеуметтік көзі-бұл құқық, ең
алдымен меншік құқығы.
Ұйымдастырушылық билік (әкімшілік ресурс) неғұрлым айқын болса, басқарылатын әлеуметтік
организм соғұрлым күрделі болады. Ол тек Мемлекетте ғана емес, ірі корпорациялар мен қоғамдық
ұйымдарда да осындай ықпалды бюрократиялық құрылымдарды жасайды.
Жақында ақпарат пен оны тарату арналарын иелену билік көзіне айналды. Бұқаралық ақпарат
құралдары бұрыннан "төртінші билік"ретінде сипатталған. Бюрократиялық құрылымдар ішіндегі
ақпаратты сүзуге және өзгертуге аз көңіл бөлінеді.
Басқарма көздері өте көп. Адам өзі басқара алуы керек, әйтпесе оны басқарады. Басқарудың ең
жақсы көзі интеллектуалды.