Бірінші дәріс Тіл білімі және оның зерттеу нысаны (объектісі) Тіл білімі және оның салалары
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
| 4.Көмекші сөздер тәсілі. Тілде негізгі атауыш сөздермен бірге көмекші сөздер де болатыңдығы белгілі. Атауыш сөздерде дербестік болса, көмекші сөздерде дербестік жоқ. Сондықтан да, олар аффикстерге ұқсас қызмет атқарады. Мысалы, университетке оқу үшін келдім дегендегі көмекші сөз — үшін.
Бүл жердегі үшін көмекші сөзі қандай қызмет атқарып тұр? "Оқу үшін келдім" дегенді "оқ+у+ға келдім", "оқы+ғалы келдім" деуге болады. Ендеше, -ға (барыс септігі) мен -ғалы (көсемше жұрнағы) қандай қызмет атқарса, "үшін" көмекші сөзі де сондай қызмет атқарып тұр. Бұдан шығатын қорытынды: көмекші сөздер де грамматикалық мағына туғызудың бір тәсілі екен. Көмекші сөздердің түрлері көп. Олардың білдіретін мағыналары да алуан түрлі. Көмекші сөздердің бірі - жалғаулықтар (союзы) деп аталады. Олар сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырады. Мысалы: тәрбие, тыңдайық та қайтайық; әкем үйге келді де, жатып қалды. Көмекші сөздердің екінші түрі - септеуліктер (послелоги) деп аталады. Ол орыс тіліндегі предлогтармен (в, к, на, над, за, после, перед т.б.) бірдей қызмет атқарып, сөйлем мүшелерінің бағыныңкылық қатынасты білдіреді. Мысалы: сабақ+қа дейін, сабақ+тан соң дегендердегі септеуліктер — дейін, соң. Бұлар өзінің алдында тұрған сөздердің белгілі бір сепгік жалғауларында тұруын керек етіп тұр. Сондықган да, олар септеуліктер деп аталынады. Көмекші сөздердің үшінші түрі — демеуліктер (частицы): алыс па? сен ғана, кешікті-ау, әнің ән-ақ екен, айтыпты-мыс. Бұлар негізгі сөзге сұрау, шектеу, күшейту, күдіктену мағыналарын үстейді. Көмекші сөздердің тағы бір түрі — көмекші етістіктер. Бұлар негізгі етістіктерге тіркесіп, алуан түрлі грамматикалық мағыналарды білдіреді. Мысалы: айт+а берді - істің созылыңқылығын, айт+а қойды— істің тездігін, айт+а салды — істің кенет істелгендігін білдіреді. Роман тілдері мен герман тілдерінде қолданылатын артикльдер көмекші сөздердің бірі (бұлар славян, түркі тілдерінде кездеспейді). Артикльдер белгілілік пен белгісіздікті, жекешелік пен көпшілікті, сондай-ақ, тек (род) категориясын бір-бірінен ажырату үшін қолданылады. Мәселен, ағылшын тілінде tһе (зэ) — белгілікті, a/an — белгісіздікті білдіреді: tһе Ьоок — осы кітап, а Ьоок — кез келген кітап;, француз тілінде: Іе jоurnаІ (газета) – lеs jоurnalux (газеты), le рауsаn — шаруа, lеs раusans - шаруалар (көптік катег.). жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|