БҚму хабаршы №4-2016ж

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
1 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ  
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ 
 РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 
 
 
 
 
 
 
БҚМУ 
ХАБАРШЫСЫ 
 
 
Жылына 4 рет шығады 
 
 
№ 4 (64) - 2016 
 
 
ВЕСТНИК ЗКГУ 
Выходит 4 раза в год 
 
 
 
 
 
Орал-Уральск 
 
 
 
М.ӨТЕМІСОВ АТЫНДАҒЫ 
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН 
МЕМЛЕКЕТТІК 
УНИВЕРСИТЕТІ 
ЗАПАДНО-КАЗАХСТАНСКИЙ 
ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  
УНИВЕРСИТЕТ  
им. М. УТЕМИСОВА 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
2 
 
 
 
Выпуск  4 (64) шығарылым 
Қазан – Октябрь, Қараша – Ноябрь, Желтоқсан - Декабрь 
Педагогика, филология,тарих  
Педагогика, филология, история
 
 
Бас редактор – Главный редактор: 
ИМАНҒАЛИЕВ А.С. 
педагогика ғылымдарының докторы, профессор/ 
доктор педагогических  наук, професор 
 
Бас редақторының орынбасары – 
 Заместитель главного редактора 
Ғ.И.ИМАШЕВ 
п.ғ.д.,  М.Өтемісов атындағы БҚМУ ҒЖ және ХБ жөніндегі проректоры 
д.п.н., проректор по НР и МС ЗКГУ им. М.Утемисова 
  
Редакция алқасы – Редакционная коллегия: 
 
Т. Вюнш – 
философия докторы (PhD), профессор, 
Пассау университеті (Германия, Пассау қ.) 
доктор философии (PhD), профессор, 
Университет Пассау (Германия, г. Пассау) 
П.М. Кольцов - 
т.ғ.д., профессор, Қалмақ мемлекеттік  
университеті (Ресей, Элиста қ.) 
д.и.н., профессор, Калмыцкий 
государственный университет (Россия, г. Элиста) 
А.С. Тасмағамбетов - 
т.ғ.д., доцент, М.Өтемісов атындағы БҚМУ, бірінші 
проректор   
д.и.н., доцент, первый проректор 
ЗКГУ им. М.Утемисова 
Т.З. Рысбеков - 
т.ғ.д., профессор, М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
д.и.н., профессор, ЗКГУ им. М.Утемисова 
А.С. Турчин - 
психол.ғ.д., доцент, Иванов мемлекеттік                                 
университеті (Ресей, Иванов қ.) 
д.психол.н., доцент, Ивановский 
государственный университет (Россия, г. Иванов) 
А.С. Қыдыршаев - 
 п.ғ.д., профессор,  
М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
д.п.н., профессор, 
ЗКГУ им. М.Утемисова 
Ж.И.Сардарова - 
п.ғ.д.,М.Өтемісов  атындағы БҚМУ 
д.п.н., ЗКГУ им. М.Утемисова 
А.В. Скали – 
 
 
п.ғ.к., доцент, Экономика университеті 
(Польша, Быдгощ қ.) 
д.п.н., доцент, 
Университет экономики (Польша, г. Быдгощ) 
К. Кайнер - 
ф.ғ.д., профессор, Йоханнес Гутенберг 
атындағы университет (Германия, Майнц қ.) 
д.ф.н., профессор, Университет  
им. Йоханнеса Гутенберга (Германия, г. Майнц)
 
А.Р. Габидуллина -   
ф.ғ.д., профессор,  
Донбасс  мемлекеттік  педагогикалық  университеті 
(Украина, Горловка қ.) 
д.ф.н., профессор, Донбасский 
государственный педагогический университет 
(Украина, г. Горловка) 
М.К. Бисемалиева - 
ф.ғ.д., профессор, 
 
М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
д.ф.н., профессор, 
ЗКГУ им. М.Утемисова 
Г.К. Хасанов - 
ф.ғ.д., профессор,  
М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
д.ф.н., профессор, 
ЗКГУ им. М.Утемисова 
А.Г. Абуханова - 
ф.ғ.к., доцент, 
М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
к.ф.н., доцент, 
ЗКГУ им. М.Утемисова 
 
 
 
 
2000 жылдан бастап шығарылады. Жылына 4 рет шығады. 
Жинақ  ҚР  Қоғамдық  келісім  және  ақпарат,  мәдениет  министрлігінің  келісімімен  07.12.1999ж.  тіркеліп, 
№971 – Ж куәлігі берілген. 
Жинақ  ҚР  Қоғамдық  келісім  және  ақпарат,  мәдениет  министрлігінің  келісімімен  09.08.2000ж.  қайта 
тіркеліп, №1432 – Ж  куәлігі берілген. 
ҚР Байланыс және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитетінің келісімімен мерзімді баспасөз 
басылымдарын және (немесе) ақпарат агенттіктерін 26.01.2011ж. есепке алу туралы №11389-Ж куәлігі берілген. 
Жинақ  филология,  тарих  және  педагогика  ғылымдары  бойынша  диссертациясының  негізгі  нәтижелерін 
жариялау үшін Қазақстан Республикасының Білім және ғылым саласындағы Бақылау комитеті бекіткен ғылыми 
басылым Тізіміне енді. 
Издается с 2000 года. Выходит 4 раза в год.  
Свидетельство  о  регистрации  издания  №  971-Ж  от  07.12.1999г.  выдано  Министерством  культуры, 
информации и общественного согласия РК. 
Свидетельство  о  перерегистрации  №1432-Ж  от  09.08.2000г.  выдано  Министерством  культуры, 
информации и общественного согласия РК. 
Свидетельство  о  постановке  на  учет  периодического  печатного  издания  и  (или)  информационного 
агентства    №11389-Ж  от  26.01.2011г.  выдано  Комитетом  информации  и  архивов  Министерства  связи  и 
информации РК. 
Журнал  включен  в  Перечень  научных  изданий  Комитета  по  контролю  в  сфере  образования  и  науки 
Республики 
Казахстан, 
рекомендованных 
для 
публикации 
основных 
результатов 
диссертаций 
по 
филологическим, историческим и педагогическим наукам.    
 
ISSN 1680-0761 
 М.Өтемісов атындағы БҚМУ,  2016.  
ТІРКЕУ НӨМІРІ  1432-Ж 
 
 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
3 
 
 
 
 
 ПЕДАГОГИКА
 
ПЕДАГОГИКА 
PEDAGOGICS
 
 
 
 
 
ӘОЖ 377.031.4+53 
Имашев Г. И.– педагогика ғылымдарының докторы,  
М.Өтемісов атындағы БҚМУ 
Губашева А.О. – М.Өтемісов атындағы БҚМУ магистранты 
E-mail: aidana.94.2010@mail.ru  
 
ФИЗИКАНЫ  ОҚЫТУ  ҮДЕРІСІНДЕ  ЭКОЛОГИЯЛЫҚ  БІЛІМ МЕН  
ІСКЕРЛІКТІ ДАМЫТУ 
 
Аңдатпа: Мақалада
 
жалпы білім  беретін орта мектепте физиканы оқыту 
үдерісінде  оқушыларға  экологиялық  білім  беруді  жетілдірудің  концептуальдық 
негіздері,
 
оларды жүзеге асырудың
 
моделі мен әдіс – тәсілдері қарастырылады.  
Тірек  сөздер:  Экологиялық  білім,  физика,  ғылыми-техникалық  прогресс, 
модель, электродинамика,  оқыту әдістері, эксперимент. 
 
Қазіргі қоғам жағдайында экологиялық білім беру жас ұрпақты тәрбиелеудің 
негізгі мәселесі болып табылады. Экологиялық білім берудің мақсаты – жеке адамның 
бойына  табиғатқа  деген  ізгілік  пен  үлтық  әдет-ғүрыптарды  қалыптастыра  отырып 
«адам-қоғам-табиғат»  арасындағы  толық  үйлесімділікті  қалыптастыру  жөне  дамыту. 
Экологиялық білім беру әрқашанда жеке  адамның  тәрбиесін  және  экологиялық 
мәдениетін  қалыптастырудан бастап көпшілікке үздіксіз экологиялық білім беру 
деңгейіне  көтеріледі.  Сондықтан,  экологиялық  білім  беру  өте  күрделі  процесс. 
Экологиялық білім беру дегеніміз – адамзат қауымының, қоғамның, табиғаттың және 
қоршаған  ортаның  үйлесімділігін  және  табиғатты  тиімді  пайдаланудың  жолдарын 
халыққа түсіндіру. Оның ішінде, қоршаған орта мен табиғи ресурстарды тиімді пай-
далану  арқылы  табиғатты  аялай  білетін,  оны  бүлінуден  қорғайтын,  экологиялық 
білімі мен  мәдениеті  жоғары,  ізгілікті,  адамгершілігі  мол  жас ұрпақты  тәрбиелеудің 
маңызы  зор.  Экологиялық  дағдарыстың  ұлғаюын  мейлінше  тежеу,  табиғат  пен 
қоршаған  ортаны  қорғаудың  жолдарын  ұғындыру  жалпы  халықтың  экологиялық 
сауатын ашу, жастарға үздіксіз білім беру нәтижесінде ғана іске асады.  
Жас  ұрпаққа  экологиялық  білім  мен  тәрбие  беру  бүгінгі  күн  тәртібіндегі 
бірден-бір  қажетті  кезек  күттірмес  мәселе  екендігі    Қазақстан  Республикасы 
«Қазақстан-2030» даму стратегиясында, «Экологиялық білім бағдарламасында» және 
Ата  заңымызға  негізделіп  жасалған  ҚР  «Білім  туралы»  заңдарда  көрсетілген.  Орта 
мектепті бітірген жастардың көпшілігі өндіріс ортасына қосылатындықтан, олардың 
табиғатты  ұтымды  пайдалануы,  оны  ластанудан  және  бүлінуден  қорғаулары 
үшін берік экологиялық білімдері мен біліктіліктері болуы тиіс. 
Бүгінгі таңда бірінші орында тұрған ғаламдық мәселелердің бірі экологиялық 
дағдарыстың    алдын  алу,  бұл  адамдардың  мақсатты  бағытта  ойластырған  іс-әрекеті 
арқылы ғана жүзеге асады. Осыған орай экологиялық дағдарыстан шығудың жолы ретінде 
елімізде  қабылданған  «Қазақстан  Республикасының  қоршаған  ортаны  қорғау»,  «Табиғи 
және техногенді сипаттағы   төтенше жағдайлар» туралы Заңдардан көруге болады. 
Табиғат  дамуының  заңдылықтарын  білмеу,  қоғамдағы  экологиялық 
сауаттылық  пен  тәрбиеліліктің  жетіспеуі  –  экологиялық  дағдарысты  туындатушы 
басты 
себеп 
болғандықтан, 
халыққа, 
соның 
ішінде 
есейе 
келе 
халық 
шаруашылығының  түрлі  салаларында  қызмет  етіп,  өмірдегі  алатын  орнына  сәйкес 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
4 
алатын орны табиғат тағдырына қатысты сан алуан жауапты шешімдер қабылдайтын 
өскелең  ұрпаққа  білім  мен  тәрбие  беру  көзі  болып  табылатын  мектеп  пәндерінен 
ұйымдастырылатын  оқу-тәрбие  үдерісінде  пәнаралық  байланыс  негізінде  жүйелі 
түрде экологиялық тәрбие беру күн тәртібінің алғашқы кезеңінде тұрған мәселе. 
Орта 
мектепті 
бітірген 
жастардың 
көпшілігі 
өндіріс 
ортасына 
қосылатындықтан, олардың табиғатты ұтымды пайдалануы, оны ластанудан және бүлінуден 
қорғаулары үшін берік экологиялық білімдері мен біліктіліктері болуы тиіс. 
Мектепте  оқытылатын  пәндердің  ішінде  жеке  тұлғаны  жан  –  жақты 
дамытып,  оның  ғылыми  дүниетанымын  қалыптастыруда  физиканың  алатын  орны 
зор.  Физиканың  зор  тәрбиелік  потенциалы  осы  пән  арқылы  мектеп  оқушыларына 
экологиялық  тәрбие  беріп,  олардың  табиғат  қорғауға  бейімділігін  шыңдауда  көп 
жетістіктерге  қол  жеткізіп,  жас  жеткіншектерге  берілетін  оқу  –  тәрбие  үрдісін 
ұйымдастыруды ілгерілетуге өз үлесін қоса алады. 
Ғылыми мақаланың мақсаты – орта мектепте жаратылыстану пәндерін оқыту 
арқылы  оқушыларға  экологиялық  тәрбие  беруді  ғылыми  –  теориялық  тұрғыдан 
негіздеп,  физика  пәнінен  ұйымдастырылған  оқу  –  тәрбие  үдерісінде  экологиялық 
білім мен тәрбие берудің мазмұнын және әдістемесін ұсыну. 
Зерттеудің  болжамы  –  егер  оқушыларға  жаратылыстану  пәндерін  оқыту 
арқылы  экологиялық  білім  мен  тәрбие  беру  теориялық  –  дидактикалық  тұрғыдан 
дәлелденіп, арнайы тұжырымдама мен моделдің негізінде жасалған оқыту әдістемесі 
арқылы  жүзеге  асырылса,  онда  оқушылардың  экологиялық  білімі  мен  мәдениеті 
артып, практикалық іскерлігі мен дағдысы шыңдалады, дүниетанымдық, эстетикалық көзқарасы 
дамиды. Себебі, табиғаттаң біртұтастығын сақтау әр оқушының тікелей экологиялық мәдениетіне, 
табиғатты қорғаудағы экологиялық сауатты көзқарасына байланысты. 
Зерттеудің мақсаты, пәні, нысаны, болжамына сәйкес келесі міндеттерді белгілейді:  
-  Оқу  үдерісінде  оқушыларға  экологиялық  білім  мен  тәрбие  берудің 
педагогикалық негізін анықтау; 
-  Мектеп оқушыларына экологиялық тәрбие беру мүмкіндіктерін анықтау; 
-  Экологиялық  тәрбие  берудің  өлшемдері  мен  көрсеткіштерін  белгілеп, 
олардың негізінде оқушылардың экологиялық тәрбие деңгейін анықтау; 
-  Жаратылыстану  пәндерін  оқыту  үдерісінде  оқушыларға  экологиялық 
тәрбие берудің мазмұны, формалары, әдістерін ұсыну,  оның тиімділігін тәжірибелік 
педагогикалық эксперимент арқылы анықтау. 
Жұмыстың  ғылыми  жаңалығы  мен  теориялық  маңыздылығы:  жалпы  білім 
беретін орта мектепте (физика пәнін оқыту мысалында) қазіргі кезеңдегі экологиялық 
білім  мен  тәрбиенің  ғылыми-педагогикалық  негіздері  анықталды;  жалпы  білім 
беретін  мектепте  физиканы  оқыту  үдерісінде  оқушыларға  экологиялық  білім  беруді 
жетілдірудің  концептуальдық  негіздері  ашып  көрсетілді;  орта  мектепте  физиканы 
оқып  білуде  оқушылардың  экологиялық  дайындығының  жаңа  дидактикалық  жүйесі 
дайындалды;  оқыту  үдерісінде  оқушыларға  экологиялық  білім  мен  тәрбие  беру 
моделі жасалып және оның белгілері, көрсеткіштері, деңгейлері анықталды.   
Жұмыстың  практикалық  маңыздылығы:  жалпы  білім  беретін  орта  мектепте 
физиканы  оқыту  үдерісінде  экологиялық  білім мен  тәрбиенің  мазмұны  және  жүйесі 
анықталды; қазіргі заманғы өндіріс жағдайында физикадан экологиялық білім мен тәрбие 
берудегі жаңа оқу-әдістемелік жүйесінің моделі жасалды; ғылыми – техникалық прогрестің 
басты  бағыттарының  физикалық  негіздерін  оқыту  үдерісінде  оқушылардың  экологиялық 
білімі мен тәрбиені жетілдіру мәселесінде әдістемелік кешен  дайындалды. 
Оқушыларға  экологиялық  білім  мен  тәрбие  беру  және  оны  жүзеге 
асырудағы  мектеп  курсының  мүмкіндігін  айқындау  мәселелері  А.Н.  Захлебныйдың 
монографиясында  И.Т.  Суравегинаның,  Н.М.  Мамедовтың  еңбектерінде  көрсетілген. 
Авторлар экологиялық білім беру тұжырымдамаларын ұсынады, физика курсының кейбір 
тақырыптарын  оку  кезінде  экологиялық  бағытгалған  мәселелердің  қарастырылуын 
көрсетеді [1]. Э.А. Тұрдықұловтың әдістемелік құралында физика  химия,  биология, 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
5 
география, 
табиғаттануды 
оқу 
кезіндегі 
негізгі 
экологиялық 
мәселелер 
қарастырылған. Барлық сұрақгар физикалық көзқарас тұрғысынан қарастырылады және 
оларды  физика  сабақтарында  оқытуға  нақты  ұсыныстар  беріледі,  сондай-ақ  экологиядан 
сабақтан  тыс  жұмысты  ұйымдастыру  мен  жүргізудің  қажетгігі  мүмкіндігі  және  рөлі 
көрсетіледі.  В.П.  Орехов  пен  А.В.  Усованың  әдістемелік  кұрал  дарында  табиғатты  қорғау 
мәселелеріне  едәуір  көңіл  бөлінген.  Мысалы,  температураны,  ауа  ылғалдылығын, 
жарықгалынуды  зерделеу  кезінде  өсімдіктердің  өсуі  мен  өнуі  үшін  бұл  параметрлердің 
маңызын  көрсету  ұсынылады.  А.В.  Перышкин,  В.Г.  Разумовский,  А.В.  Фабриканттың 
басқаруымен шыкқан кітапта «Политехникалық білім беру және физиканы оқыту барысында 
кәсіптік  бағдарлау»  тарауында  қазіргі  ғылыми-техникалық  прогрессті  сипаттайтын  негізгі 
ерекшеліктердің  ішінде  экологиялық  проблемалардың  пайда  болуы,  осыған  байланысты 
«табиғат –қоғам» жүйесін ғылыми реттеудің кажеттігі баса айтылады [2].  
Зерттеу  көсеткендей  оқыту  үдерісінде  экологиялық  білім  мен  тәрбиені 
қалыптастыруда төмендегідей міндеттер жүзеге асырылуы қажет деп есептейміз: 
Біріншіден,  экологиялық  білім  жөне  қоғам  мен  адам  экологиясының 
өзара байланысының үйлесімдігі туралы білім беру қажет. 
Екіншіден, мүғалімдер қоршаған  ортаның дағдарысына сын көзімен  қарап, 
оны қорғай, болжай білудегі оқушылардың жауапкершілік сезімін тәрбиелеу тиіс. 
Үшіншіден,  табиғат  қорғау  мәселері  мен  экологиядан  сабақ  беретін 
мүғалімдердің  білімін  жетілдіру  және  қайта  даярлау  институттары  арқылы  арнайы 
курстардан өткізу керек. 
Төртіншіден,  қазіргі  техникалық  құралдар,  оқытуды  компьютерлендіру  және 
оқытудың жаңартылған әдістерін өмірге енгізуді қамтамасыз ету. 
Экологиялық  білім  беру  мақсаттары  мен  міндеттерін  жүзеге  асыру  үшін 
табиғи ортаны жақсартуға бағытталған практикалык әрекет пен оны интеллектуалдық және 
сезімдік қабылдаудың бірлігі, сонымен қатар экологиялық проблемаларға әлемдік, ұлттық 
өлкелік  өзара  байланыс  арқылы  келу,  жүйелілік,  үздіксіздік,  пәнаралық  ұстанымдарды 
басшылыкқа алынуы тиіс [3].  
Зерттеу  барысы  анықтағандай  бұл  міндеттерді  жүзеге  асыруда  жеке  пәндерді 
оқыту үдерісінде экологиялық материалдың мазмұны көрсетіледі. 
Экологиялық білім берудің  міндеттері: 
-  экологиялық білім жүйесін қалыптастыру; 
-  қоршаған  ортаны  қорғауға  деген      жоғарғы      адамгершілік      сезімі      мен  
жауапкершілігін тәрбиелеу; 
-  экология саласындағы білім жетістіктері мен нормативтік құжаттарды білу. 
  
Экологиялық  білімді  жүзеге  асыруда  білім  беру  аспектілерімен  қатар 
оның  негізгі  ұстанымдарын  сақтау  керек.  Олар  негізінен  –  ғылымилық, 
байланыстылық,  тепе-теңдік,  қызығушылық,  үздіксіздік,  жалғастырушылық, 
интеграциялау, көрнекілік, қабылдаушылық жэне өлкелік ұстанымдары.                 
  
Талдау көрсеткендей, экологиялық білім беру педагогикалық тұрғыдан окушыларға 
мақсатты  түрде  әсер  етуді  ескереді,  соның  нәтижесінде  олар  қоғам  мен  табиғаттың  өзара 
ықпал ету проблемасының  ғылыми негіздерін меңгереді, әр түрлі әрекет түрлерінде  табиғи 
және түрленген ортаға әсерлерді тиімді етуге бағытталған қолданбалы біліммен, практикалық 
біліктілік  пен  дағдылармен  қаруланады.  Ұсынылып  отырған  жұмыста  экологиялық 
материалды іріктеуде қазіргі ғылыми-техникалық прогресстің негізгі бағыттары  басшылыққа 
алынады. Ол бағыттарды төмендегі 1 суреттен көреміз. 
Көрсетілген  бағыттар  жаратылыстану  ғылымдары,  оның  ішінде  физиканың 
заңдылықтары  негізінде  түсіндірілетін  экологиялық  білімдер  жүйесін  құрайды. 
Зерттеуде 
көрсетілетін 
ғылыми-техникалық 
прогресстің 
алты 
бағыты 
(автоматтандыру,  энергетика,  жаңа  технология, 
жаңа  материалдар  жасау, 
ақпараттандыру, 
экология) 
қарастырылып, 
олардың 
негізінде 
қолданбалы 
экологиялық  материалдар  анықталды.  Анықталған  экологиялық  материалдар  оқу 
үдерісінде білім мен тәрбиенің сапалы деңгейге көтерілуіне жол ашады [4]. 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
6 
 
 
 
 
 
 
                                                                                                                                                                  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 сурет – Қазіргі ғылыми - техникалық прогресстің бағыттары 
 
Зерттеу барысында осы жоғарыда айтылған экологиялық білім мен тәрбие берудің 
мақсат, міндеттерін ескере отыра оны мынандай концептуалдық жүйе (2 сурет)  құрылды: 
 
 
 
 
                     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ғылыми-
техникалы
қ прогресс  
бағыттары 
Энергетика 
Экология 
Автоматтандыру
 
Экологиялық білім мен тәрбиені жетілдірудің концептуальды негіздері 
Әлеуметтік 
экономикалық 
Ғылыми 
индустриялық - 
инновациялық 
Экологиялық 
білім берудің 
мақсаты – жеке 
тұлғаны  жан – 
жақты дамыту 
Жаңа материалдар 
жасау 
Ақпараттандыру 
Жаңа технология 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 сурет – Экологиялық білім берудің концептуалдық жүйесі 
 
Экологиялық  білім  берудің  тиімді  жүйесі  қоғам  мен  экономиканың  тұрақты 
дамуын  қамтамасыз  ететін  негізгі  құрал  деуге  болады.  Алдыңғы  қатарлы  елдердің 
экономикалық  дамуының  жаңа  тенденциясы  –  пайдаланылатын  ресурс  деңгейінің 
жаймен  төмендеуінен  мейлінше  үлкен  қосынды  бағаны  алу,  ресурстарды  сақтау 
технологиясын енгізу, қалдықтарды пайдалану және ластанудан сақтандыру. 
Қазіргі  кезең  –  ғылым  мен  техниканың  дамыған  заманы.Сондықтан  бүгінгі 
таңда орта мектептерде ғылыми – техникалық прогрестің дамуына сай сапалы білім 
беру  өзекті  мәселеге  айналды
 
[5]
. 
Қазіргі  таңда  адамзаттың  дамуындағы 
экономикалық, әлеуметтік және саяси мәселелерді шешуде білім сапасының жоғары 
болуының  маңыздылығы  аңғарылады.  Білім  мен  ғылымның  жедел  дамуы  жаңа 
технология  жасақтауға,  тауар  өндірісінің  артуына  және  еліміздің  экономикасының 
дамуына  өз  үлесін  қосары  сөзсіз.Сонымен  қатар  қазіргі  заманғы  өндірісте  ғылыми-
техникалық прогрестің негізгі бағыттарының дамуы және еліміздің жаңа әлеуметтік-
экономикалық жағдайларға сай болуы оқушылардың физиканы оқу процесі кезіндегі 
политехникалық білімдерін одан әрі жетілдіруді талап етеді. 
Эксперименттік 
оқуда 
дәлелденгендей 
физиканы 
оқыту 
үдерісінде 
экологиялық білімнің мазмұны төмендегідей мәселелерді қамтиды: 
- 
табиғи 
ресурстар 
- 
танымдық 
- 
жаңа 
технология 
жетістіктерін 
пайдалану 
Экологиялық 
- Тәрбиелік 
- Санитарлық 
- эстетикалық 
-қолданбалы 
-инженерлік 
 
 
Экологиялық білім және тәрбиені дамыту 
-Ғылыми-      
техникалық    
прогресстің 
Ж   жетістіктері 
-   үнемдеу  
- құқықтық 
Экологиялық білімі  жоғары деңгейде қалыптасқан 
жеке адамды тәрбиелеу 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
8 
1. Қоршаған  ортаға  және  табиғатқа  адамның    ғылыми  және  дүниетанымдық 
көзқарасын қалыптастыру; 
2. Физикалық заңдылықтар мен құбылыстардың қоршаған ортадағы ролін түсіндіру; 
3. Ғылыми-техникалық прогресстің қоршаған ортадағы дамуын анықтау; 
4. Қоршаған  ортаға  өнеркәсіп  пен  шаруашылықтың  және  транспорттың 
әсерін көрсету; 
5. Экологиялық  мазмұндағы  материалды  іріктеу  және  қолданбалы  білік  пен 
дағдыны жетілдіру. 
Ғылыми-техникалық  прогресс  бағыттарын  меңгерудегі  әдістемелік  жүйе 
негізінен жалпы физиканы  оқыту әдістемесіне  сәйкес болуы керек және  экологиялық  білім 
мен тәрбие тиімділігін көрсететін жаңа әдіс-тәсілдер негізінде жасақталуы керек [6].  
    
Зерттеу  барысында  дидактикалық  жүйе  жасалып,  эксперименттік  сынақтан 
өтті.  Әдістемелік  жүйе  моделі    деп  қазіргі  білім  беру    парадигмасына  сәйкес 
экологиялық білім берудің мақсаты мен міндеттері, мазмұны, әдістері мен тәсілдерін 
айтамыз.  Ұсынылып  отырған  модель  экологиялық  білім,  біліктілік  және  дағдының 
жоғары дәрежеде дамуын және экологиялық компетенттілікті қалыптастырады. 
Біздің ұсынып отырған экологиялық білім мен тәрбиені жетілдіру жүйесінің 
моделі мен оның құралдармен жабдықталуы қазіргі автоматиканың, электрониканың, 
электр  энергетикасының,  микропроцессорлық  техниканың  физикалық  негіздерін 
қарастыруда  оқушылардың  экологиялық  дайындығын  ұйымдастыру  мен  жүйелеуге 
мүмкіндік  береді.  Белгілі  бір  экологиялық  мазмұнмен  сипатталатындықтан  
әдістемелік жүйені біз біртұтас деп қарастырамыз.  
Осындай  әдістемелік  жүйе  құрғаннан  кейін  мектепте  физиканы  оқытуда 
бірыңғай экологиялық бағытты жүзеге асыруға мүмкіндік болады. 
Оқу  үдерісінде  жаңа  технология  құралдарын  қолдану  физиканы  оқытудың 
дәстүрлі  әдістемелік  жүйесін  инновациялық  болатындай  қайта  құруға  мүмкіндік 
жасайды.  Жоғарыдағы  әдістемелік  жүйеде  көрсетілгендей  ол  мақсаты,  мазмұны, 
әдістері  мен  құралдары,  оқытуды  ұйымдастырудың  түрлері  және  оқыту  мақсатына 
жетуді  бақылаудан  тұрады.  Осындай  жүйелік  бағытты  тек  оқу  үдерісіне  ғана  емес, 
сабаққа да қолдануға болады. 
Физика курсы бөлімдеріндегі экологиялық материал жүйесінен экологиялық 
білім  мен  дағды  және  оның  құрылымы  шығады.  Сондықтан  экологиялық  білім  мен 
дағдыны қалыптастыруды  оқушылардың терең білімділігі мен тәрбиелілігінен бөліп 
қарауға болмайды. 
Қаралуға 
тиісті 
экологиялық 
материалдар 
ғылыми 
принципті 
қанағаттандыруға,  оқушылар  бойында  табиғатқа  деген  дүниетанымдық  көзқарас 
қалыптастыруға,  қоғамдағы  адамдардың  қоршаған  ортаға  әсерінің  нәтижесін 
түсіндіре  білуге  тиісті.      Зерттелетін  сұрақтар  қабылдауға  жеңіл,  оқушылардың  жас 
ерекшелігін, ойлау еңбегін дамытатындай болуы керек.  
  Физиканы  оқытуда  оқушыларды  ауыл  өмірінен  әбден  танымал  мысалдар  келтіре 
отырып,  физикалық  құбылыстарды  экологиялық  ұғымдармен  ұштастыра  оқыту 
қажеттілігі туындауда [7].  
Педагогикалық 
экспериментте 
электродинамика 
бөліміндегі 
заряд 
тасымалдаушылар, электростатикалық өріс сияқты негізгі ұғымдарға тоқтала отыра, 
электрлік  статиканың  пайда  болуы,  адам  организміне  әсері  және  одан  қорғану 
жолдары  жөніндегі  білімдерін  одан  әрі  дамыту  көзделеді.  Негізгі  ғылыми-
техникалық  прогресс  бағыттарынан  шығатын  жаңа  технология  негізінде  электр 
өткізгіш құралдарда т.б. индустриялық-инновациялық бағыт негізіндегі экологиялық 
мәселелерді қарастыруға болады. 
Зерттеу анықтағандай экологиялық білімді қалыптастыруда инновациялық 
оқыту  технологиясының  тиімділігін  анықтау    келесі  мәселелерге    бағытталады: 
модульдік  оқыту  технологиясы  арқылы  оқушылардың      экологиялық,  танымдық 
қабілетін  арттыру;  компьютерлік        жэне        ақпараттық        оқыту    арқылы  жоғары 

 
                
 
 
 
 
БҚМУ Хабаршы №4-2016ж.  
 
9 
сынып  оқушыларына  үздІксіз,  жан-жақты  экологиялық  білім  беру;  деңгейлеп-
саралап   оқыту   технологиясы   арқылы   оқушылардың   алған экологиялық  білім 
деңгейін анықтауға мүмкіндік беру. 
 
 
 
 
 
3 сурет – Экологиялық білім берудің моделі 
   
Аталған міндеттерді шешуге іс жүзінде педагогикалық процесті зерттеу әдістері: 
бақылау,  сұрақ-жауап,  лабораториялық  жұмыстар,  демонстрациялық  эксперименттер, 
физикалық  практикумдар,  оқулықтар  мен  құралдарды  талдау  қолданылады. 
Электродинамика  курсы  бойынша  оқушылардың  экологиялық  білім  деңгейлерін 
дамыту мақсатында эксперименттік жұмыстар жүргізілді. 
Педагогикалық 
шарттары 
Әлеуметтік 
экономикалық 
мәселелері 
Пән аралық 
байланыс 
Экологиялық 
тәрбие 
Политехникалық 
білім беру 
Білім және тәрбие беру
 
нысаны 
Қызметі 
Оқушы 
Мұғалім 
Дидактикалық 
негіздері 
Оқу материалы 
Экологиялық 
білімнің 
мазмұнын 
іріктеу 
Экологиялық білім 
мен біліктілік 
Экологиялық тәрбие 
элементтері 
Экологиялық білім 
мен тәрбиенің 
мақсатын түсіну 
Оқу материалын 
талдау, саралау 
Экологиялық оқу-
тәрбиелік 
жұмыстарының мақсатын 
белгілеу 
Оқу-тәрбие 
жұмыстарын 
ұйымдастыру 
Оқушылардың 
әрекетін бақылау, 
бағалау 
Физиканы оқып-үйрену кезінде оқушылардың экологиялық білімді меңгеруі 
Алған білімді 
практикада 
қолдану 
Экологиялық 
мазмұндағы 
сабақтар 
Есептер шығару 
Конференция 
Қорытындылау 
сабақтары 
Факультативтік 
сабақ 
Оқытудың мақсаты