БҮркіт ағА-80 жаста орта мектепте окылатын 20-дан аса пәннің ішіндегі ең ма

Мерейтой
БҮРКІТ  АҒА-80  ЖАСТА
Орта мектепте окылатын 20-дан аса пәннің ішіндегі ең ма- 
ныздыларының  бірі-математика  пәні  екендігі  даусыз.  Тіпті 
көптеген  мектеп  мұғалімдері,  ата-анадар  "математикадан 
үлгерімі  жаксы  окуш ылардың  баска  пәндерден  де  үлгерімі 
жақсы болады"  деп есептейді.  Бұл түжырым, белгілі деңгейде 
өмір  көрсетіп отырғандай,  шындық та.
Міне,  математика пәнінін осындай  мектеп жүйесіндегі  ма- 
ңызды  орнын  сезінген,  байкаған  казак зиялылары  бұл  пәнді 
окыту  әдістемесіне  ерекше  мән  берген.  XX  ғасыр  басында 
халық үшін  бағдаршам болған Алаш азаматтары  өздерінің ар- 
наулы математикалык білімдері  болмаса да оның халык бола- 
шағындағы  орнын  ескеріп,  оз  беттерімен  іздене  отырып, 
дүниелік мектептер  үшін алғашқы  математика окулыктарын, 
бағдарламаларын жазды.
Біздің  зерделеуімізше,  қазақ  мектебі  үшін  алғашқы  мате-  | 
матика  окулығын  жазған,  казак халкы  үшін  басын  тауға  да, 
тасқа да үрған, акырында санаулы  адамдардың ғана колынан 
келетін  үлы жолда опат болған -  Міржакып Дулатүлы ағамыз.
Ол кісі  1914 жылы Троицк қаласында  "Есеп тану  күралы"  деген атпен казак баласы  үшін 
алғашкы  математика окулығын үсынды.
Кейінгі  жылдары  8  рет  толықтырылып,  кайта  басылған  осы  оқулы ктан  бастау  алған 
қазак еліңдегі  орта мектепке арналған математикалык күралдар дайындау мәселесін  халкы- 
мыздың аяулы үлдары  Сүлтанбек  Кожанов, Кәрім  Ж әленов,  Әлмағамбет Касымов,  Қаныш 
Сәтбаев,  Әлімхан  Ермеков,  Ибадулла  Акбергенов,  Садуакас  Бокаев,  ж әне  т.б.  ары  қарай 
жалғастырып  еді.
Осы  бір маңызды мәселенің келесі толкынында  XX ғасыр ортасынан бастап бүған атса- 
лысқан  бір  шоғыр аға-апаларымыз бар.  Олар  Б.  Баймүқанов,  С.  Ш әкілікова,  К-  Кабдыкай- 
ыров, Т.  Оспанов,  К   Өтеева...
Бүл ғалым-педагогтардың ішіндегі  шоқтығы биігі  -  Бүркіт ағамыз.
Б.Б.  Баймұханов Атырау облысы,  Махамбет ауданының №12 ауылында  1930 жылы  казан 
айында дүниеге  келген.  О ның балалык шағы  соғыс  ж әне  соғыстан  кейінгі  ауыр  жылдарда 
отті.  Б.Б.  Баймүканов  Махамбет ауданының Махамбет атындағы  орта мектебін бітіргеннен 
кейін  Абай  атындағы  Қ азак  мемлекеттік  педагогикалык  ииститутына  түсті.  Институтты 
1953  жылы  үздік  тәмәмдап,  Атыраудағы  (ол  кездегі  Гурьев)  педагогикалык  институтта 
математикадан сабақ берді.
1957-1961  жылдары  У краинаны ң  Харьков  каласындағы  политехникалык  институттың 
аспирантурасын  оқыған  ол  1963  жылы  кандидаттық диссертация  корғап,  ф изика-матема­
тика ғылымдарының кандидаты атағына ие болды.
1966-1972  жылдары  К азак  үлттық  мемлекеттік  университетінде  жұмыс  істеген  кездері 
жоғары оку орындары окытушыларының білімін жетілдіру факультетін үйымдастырып, онын 
алғашкы деканы болды.
(Жалғасы  4-бетте)

НЕГІЗІ
1992  ЖЫПДЫҢ
ҚАҢТАРЫНДА
ҚАЛАНҒАН
т
е
м
а
т
и
к
а
РЕСПУБПИКАЛЫҚ 
O p   w  і 
Ж І   АЙДА  BIP  ШЫҒАТЫН
^ а т ы н д а ғ ы   П ГИ У - Дһфыми-әдістЕМЕлік
И
З
 И
 К
О
  ми 
—
 
*УРНАЛ
il 
аты и д а  г ы  ғы л ы м и  
;
1 U
Т'А П ХАН АСЫ
ҚЫРКҮЙЕК  -Қ А З А Н
МАЗМҰНЫ
2  АШИМОВА Ж .  Оқушылардың танымдық қабілетін 
арттырудағы шығармашылық жұмыстың мәні
3  БЕРДІМ ҮРАТОВА Г.  Оқу-тәрбие үрдісін оқушылардың 
шығармашылык. қабілетін дамьгга отырып жетілдіру
6  БАЛАПАНОВА Ж .  Білім беруді ақпараттандыру жағдайында 
қашықтан оқытуды жүзеге асыру
8  СҮТЕМГЕНОВА Д .  Оқытуда компьютерлік технологияны 
қодцану
11 
НАУРЫЗБАЕВА  P.,  ҚОЖАШ ЕВА Г.  Интервалдар әдісін 
жуықтап есептеуге қолдану 
13  ХАМИТОВ  Ә.,  АЙТҚАЛИЕВА Ф .  Теңсіздіктерді әртүрлі 
тәсідцермен шешу
16  ҚАҢЛЫБАЕВ Қ.  Кеңістіктегі салу есептері 
19  НҮРҒАЛИЕВА Ж .  Салу есептері 
21  ЕШАМАНОВА Д .  Экономикадағы геометриялық 
прогрессияның қолданылуы 
24  АЙБЕКОВА Т.  Шығармашылык, сипаттағы зертханалык, 
жумыстар
26  ТЕЛҒОЗОВА Б. Жоғары алгебра элементтері
27  ИСАЕВ  Y. Тестік тапсырмалар
30  ОРМАНБЕКОВА М.  Энергия түрлері  бағдарламасы 
33  ТЕЛЕМИСОВА А. Электроэнергетика  жэне  электротехника 
негіздері
36  ЖАМАНГАРИНА Г.,  БЕКЕТОВ  М.  «Туынды жэне онын, 
қолданылуы» тақырыбын өту 
40  НУГЕРБЕКОВА К.  Сабақтиімділігін арттыру
42  САКИЕВА К.  Санды теңсіздіктерді  көбейту және бөлу
43  ТОҒЖАНОВА Л.  Оқытуда жаңа технологияны қоддану
44  Г АЛИЕВА Ж .  Санды теңсіздіктерді қосу және азайту
46  УТЕГЕНОВА  М.  «Қысқаша көбейту формулаларын» 
пай дала ну
47  АЛЬКЕЕВА 3 .,  ҚАБЫЛБЕКОВА А.  Математика мен физика 
пәндері арасындағьі байланыс
49  САБИХАНОВА Г.,  АСЕНОВА А.  Сабақта ақпараттық 
технологияны қолдану -  заман талабы 
52  ІЗҒАРАЕВА Г.  Оқушылардың геометрияға деген 
қызығушылығын арттыру
54  СЕЙІЛОВА A.  Радиоактивті ыдырау заны
55  НҮРБЕКОВА Г.  Оқушылардың шығармашылык, қабілетін 
дамыту
57  КЕМЕЛБАЕВА А.  Озық болсаң ойлап кер
60  СОЛТАНҒҮЛОВА С.  Интеллектуалды ойын
61  АХМЕТБЕКОВА Т.  «Үлкен кеме,  үлкен саяхат» ойыны 
63  ШМАНОВА Л.  Миллион кімге бүйырады?
! (53),2010
Бас р ед а кто р  
Ардац  КӘКІТАЕВ
А қ ы л д а с т а р   а л  к  а  с  ы:
С.  ЭБШВЕВА, Б.  БАЙМҮКАНОВ,
Ж.  КАЙЪЩБАЕВ, М.  КАБАСОВ,
А. МУСГАФАЕВ,  О.  САТЫБАЛДИЕВ,
Н.  ТЕМІРГАЛИЕВ,  С.  Ш ӘКШ КО ВА
Ж а у а п т ы   хатш ы  
Жанна  АРНА
К о м п ь ю т е р   б ө л ім ін ің   ж е т е к ш іс і 
Қарлығаш  Ф АЙЗУЛЛАЕВА
БІЗДЩ ТҮРАҒЫМЫЗ:
050010.  Алматы  к а л а с ы  
Б ө г е н б а й   б а т ы р   к в ш е с і  86  уй 
5 -к а б а т ,  511  б ө л м е  
ТЕЛЕФОНДАР: 241-89-18,  291-65-40 
E-mail: 
algorifm @ inaii.kz
Теруге 07.09.  2010 жіберілді.
Басуга  17.09.2010 ко.л койыдды.
Пішімі 84x108  1/16.  Кағазы 2 с)фсетті,
Әріп түрі әдеби. Шартгы б.т. - 5,4 
Есегпік б.т. - 4,0. Авторлык - 5.2 
Ціартты бояулы бет таңбасы - 6,4 
Офсетгі басылым. Таралымы -4097 
Индексі 75885. Тапсырысы - 0510
Қүрылтайшысы: «АЛГОРИФМ» ЖШС
Журнал редакциясында теріліп беттеліп, 
Ж Ш С  «Курсиве басгіаханасында басылды. 
Алматы каласы,  Бағанашьиі пос. 
Восточная кеиіесі, 2 үй, тел: 269-62-26.
Журнал  Казакстан  Республикасы 
Мәдениет,  аппарат жене спорт 
министрлігінде  2005 жылы  маьіырлын 
25-де тіркеліп,  тіркеу туралы 
6072- Ж  куәлігі берілген.
Қолжазба кайтарылмайдь!
©   «Математика жэне физика*  №5, 2010ж.

Оқыту  әдістемесі
Оқушылардьщ  танымдык  қабілетін 
арттырудағы  шығармашылык 
жүмыстын  мәні
Ж . АШ ИМОВА,
Түркістан 
гуманитарлык  -   техникалык  колледжінін 
окытушысы
Республикадағы  түбірлі  өзгерістер 
Казак- 
стан  ғы лы м ы   алдында  аса  зор  аукы м д ы  
міндеттер  койып  отыр.  Казіргі  кездегі  ғылым 
мен  техниканың  даму  денгейі  әрбір  адамда  са- 
палы  және  терең  білім  мен  іскерліктін  болу- 
ын,  жастардың  белсенді,  шығармашылықпен 
жумыс  істеуін  және  кеңінен  ойлауға  кабілетті 
бол уы н  талап  етеді.  С о н д ы кта н   да,  о қ у  
процесінің  негізгі  максаты  -  арнайы  педаго- 
ги ка л ы к  әдістермен  максатты  және  жүйелі 
түрде  окушылардың  интеллектін,  шығармашы- 
лық  ойлауын  дамыту,  ғылыми  көзкарасы  мен 
белсендідігін  қалыптастыру  өз  бетінше  білім 
алу  дағдыларынын  дамуына  негіз  салу  болып 
табылады.  Білім  беру  жүйесінін  шығармашыл, 
техникаиы  басқарудың  жана  әдістерін  таба 
алатын  батыл  да  жаңашыл,  ақыл-ойы  дамыған 
адамдарды  даярлау  талагі  етіледі.  Математи- 
каны  окыту  проиесін  жетілдіру  окушылардың 
танымдык  белсенділігі  мен  ізденімпаздығын 
арттыруға  негізделген.  О ку  танымдык  кызметі 
барысында оқушылар  кажетті  кәлемдегі  білімді 
игеріп  кана  коймастан,  танымдык  кабілеті  мен 
шығармашылык  ойлауы  да дамытылады  .
Танымдык  қабілет  пен  шығармашылык  ой- 
лау  процестері  кыска  мерзімде  калыптаспай- 
ты нды ғы   белгілі.  О куш ы ларды н  таны м ды к 
кабілетпен  канағаттандыруға  шығармашылық 
жұмыстар  мен  тапсырмалар  игі  әсерін  тигізеді. 
Ш ы ға р м а ш ы л ы к  таным  к а б іл е т ін ің   артуы 
үш ін  окы туш ы   мен  окуш ы ны н  шығармашы- 
лы қ  ізденулері  өзара  үштасуы  кажет.
Ш ығармашылык  кызметке  жататын,  жаңа 
білім  алуға  бағытталған  зерттеушілік  кызме- 
тін ің   нәтижесі  -  зерттелінетін  объекті  немесе 
онын  аралык  объектілері.
Зерттеушілік  процесс  барысында  окушылар 
б е л гіл і  б ір  ф актіл ер  мен  кұб ы л ы ста р ға  
берілетін  түсініктемелер  мен  дәлелдеулерді  өз 
бетінше  іздестіріп,  түсінуіне  тура  келеді.  О ку
зерттеуш ілік  кызметте  окушылар  тапсырма- 
н ы ң   оры нд алуы на  ж әне  оны   оры ндауға 
кажетті  білім  деңгейінін  ж е ткіл ікті  екендігіне 
сенімді  болады.  О ку  зерттеушілік  кызметінде 
сонымен  катар  ынталандырушы  косымша  се- 
беп  бар.  Ол  -  есеп  шығарудан  рухани  канағат- 
тануы  мен  эстетикалык  ләззат  алуы  жэне  зер­
ттеу  мақсатына  жету  м үм кін ш іл ігін е   сенімді 
болу.  О ку  процесінде  окушылар  оку  материа- 
лындағы  занды лы ктар  мен  байланыстарды 
бірінш і  рет  ашушы  жағдайында  болады.  Сон­
д ы ктан,  ол  зерттеуш і  де.  Ғы лы м и  зерттеу 
әдістерін  окушылардын  окы п  үйрену  кызме- 
т ін ін   әдістері  де  болып  табылады.  Бакылау, 
тәжірибе  және  сынау  әдістері  математиканы 
окы туда  нетізінен  матем атикалык  объ екті- 
лердің  касиеітерін,  зандылыктарды  көрсетіп 
беру  үш ін  пайдаланылады.  М атематикалык 
зерттеулерде  анализ  ж эне  синтез,  индукция 
ж эне  д ед укция,  жалпылау  ж эн е   нактылау 
ж эне  т.с.с.  ғылыми  зерттеу  әдістері  ерекше 
орын  алады.  Математиканы  окыту  процесінде 
танымның  ғылыми  зерттеу  эдістері  теорема- 
ларды  дәлелдеу,  есептер  шығару,  математика­
л ы к  ұғымдардың  касиеттерін  о кы п   үйрену 
әдістері  ретінде  эр  түрлі  формаларда  кездеееді. 
О ку   материалының  маңыздысын  бөліп  алу, 
дәлелдеу  және  т.б.  үйрету  окушылардын  ма- 
нызды  ой  корытуларды  жасай  алуына  тәрбие- 
лейді.  О куш ыларды  математикалык  зерттеу 
әдістеріне  үйрету.  оларда  зерттеушілік  дағды- 
ларын  катыптастыру  аркылы  математикалык 
танымдык  кабілетін  дамытуға  м ү м кін д ік  ту- 
дырады.
Математиканы  (баска  пәндерді  де)  окы п- 
үйрену  кезінде  кездесетін  барлык  танымдык 
бастауларды  ез  бетінше  пайдалануын  калып- 
тастыруды,  атап  айтканда:  окытушы  түсіндіруі, 
кітап  оку,  тапсырмаларды  орындау,  бакылау.
Сабак  үстінде  өз  бетінше  аныкгамаіар  пай- 
далану,  ол  ү ш ін   деректер  жинактау  матема­
тика  пәнін  оту  барысында  оны  омірмен  бай- 
л аны сты р уға   м ү м к ін д ік   береді  және  оған 
окушылардың  кызығуын  арггырады.
Математиканы  окыту  үрдісінде  окушылар­
дын  о ку -та н ы м д ы қ  іс-ә р е ке тін   кетеру  о қу 
уакытын  кө п   жұмсауды  кажет  етеді.  Осыған 
байланысты  математика  сабағында  кұрал  жаб- 
дыктардын,  математикалык есептерді  шығаруда 
дайын  сызбалар  мен  жазулардыц,  колдан  жа- 
салған 
д и д а к т и к а л ы к  
материалдардың 
тиім ділігі  зор.
Окушылардын  танымдык  кабілетін  дамыту 
үш ін  танымдык  ізденімпаздығын  калыптасты- 
ру  кажет.
Т а н ы м д ы к  із д е н ім п а з д ы к  деп  -  әрбір 
окуш ы ны ң  танымға  деген  тұракты  кұлшыны-

сын,  демек  бар  күш ін,  ынтасы  мен  жігерін  өз 
білім  дәрежесін  көтеруге  жұмсауын  айтамыз.
Оқыту процесі шығармашылыкпен  үйымдас- 
тырылса,  онда  окушылардын  білім  дәрежесі 
окытуш ы  айткан  сөздерден  емес,  өздерінін 
ізденуі  және  де  есеп  шығару  әдістерін  іздеу 
аркьыы  калыптасады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТТЕР:
1)Колмогоров А.В.  Алгебра  жэне  анализ  бастамалары.  Алма­
ты.  2001.
2)Әбілқасымова  А.Е.Студенттердің  ізденімпаздығын  қалып- 
тастыру.  Алматы.  1994.
3)Төлегенов  Ө . 
Ш. 
Математика  бастауыш  курсының  теори- 
ялыіі  негіздері.  Астана.  Фолиант.  2007.
Резюме
В  своей  статье  автор  знакомит  с  особеннос­
тями  развития  познавательных  интересов  уча­
щихся  на уроках  математики.
Оку  -  тәрбие  үрдісін  окушылардын 
шығармашылык  кабілетін  дамыта 
отырып  жетілдіру
(Соны.  Басы 
еткен 
санда)
Г.БЕРДІМҰРАТОВА,
№   16  Арал кәсіптік лииейінін муғалімі
Окушылардын  өз  бетімен  жұмысын  қалып- 
тастыру  окушыньгң  пәнге  деген  кызығушылы- 
ғынан  және  ка ж е ттіл ігін е н   туындайды.  Өз 
білім ін  көтеру  жекелеген  окушылардын  өз 
бетімен  жұмыс  істеу  дағдысын  дамытып,  шы- 
ғармашылық  белсеңділігін  арттырады.  Окушы­
лар  оқыту  барысында  білім  алады,  ал  содан 
сон  оны  колдану  арқылы  шығармашылыкка 
бүрады.
Окушы  математика  пәнінен  шығармашылы- 
гын  калыптастыру  ұшін  мынадай  талаптарды 
орындау  кажет:
I  .Окулықтаеы матери&іды  оку;
2.Тақырыптагы  негізгі  тусінік  пен  заңдылық- 
ты меңгеру;
3.Бір  тақырып  бойынша  баяндама  жасау;
4. Бақылау  жумысына,  емтиханга  ж ақсы   дай- 
ындалу;
5.Таңдап  алынган  тақырыпқа  өз  бетімен  зер­
ттеу  жүргізу;
6. Тақырыптагы  қубылыстарды  тусіну;
7 
.Тақырыптардагы 
нақт ы 
сурақтарды 
тереңдетіп  қальіптастыру;
8.Техннка.шқ  қ  ур ал - ж  a бдык m арм ен  жум ы с 
істеп,  тәжірибе жасауды  уйрену;
9.Кабілетті  корсету  және  дамыту;
!  О.Тақырыптагы  оқу  барысында  аргументтер 
бойынша  пікір  тааастыруга  уйрену;
I I  /Тақырып  бойынша  ecenmepôi  немесе  про&іе- 
маларды  шешу.
Математика  сабағында  окушылардын  шы- 
ғармашылығын  калыптастыру  үш ін  сабакта 
жана  технология  әдістерін  гіайдаланған  тиімді. 
Олар:  деңгейлеп  саралап  окыту  технологиясы, 
модульдік  окыту  технологиясы  жэне  т.  б.
Окушылардын  шығармашылык  ізденістерін 
калыптастыруды  торт  кезенге  белуге  болады.
Бірінші  к е зен д е 
-  мүғалім  окушыны  кара- 
пайым  таным  әрекеттерімен  таныстырады. 
Белгілі  ғалымдардын  тарихынан  мәліметтер 
ж инактату,  сонымен  бірге  эр  түрлі  тарихи 
есептер,  л о ги ка л ы к  ойлауды  каж ет  егетін 
к.ызыкты  есептер  жэне  әзіл  есептер  шығарту 
аркылы  пэнге  деген  кызығушылығын  артты- 
рып.  оз  бетімен  жүмыс  істеуге  баулу  керек.
О куш ы ны н  эр  кадамына  коніл  боліп  ма- 
дактап,  кадағалап  отырған  дүрыс.  Есептердін 
шығарылу  жолына  нұскау  беріп,  өз  бетімен 
орындауына  мүм кіндік  беру.
Екінші  к е зен д е 
-  мұғалім  есеп  шығарудың 
әр  түрлі  әдіс  тәсілдерін  көрсетіп,  талкылап, 
есеп  шығару  кезінде  ен  тиімдісін,  колайлы- 
сын  колдана  білуге  үйретеді.  Берілген  тапсыр- 
малардын  бірнеше  әдіспен  орындалуын  талап 
етеді.  Әр  түрлі  киындыктағы  тапсырмаларды 
орындау  барысында,  оз  бетімен  окы п,  оқу 
күралдарын,  косымша  аныкгамалык  матери- 
алдарды  пайдалану  кажет.
Үшінші  к е зең д е 
-  мұғапім  окушыға  үлкен 
жауапкершілік  жүктейді.  Окушы  оз  жүмысы- 
на  анализ  жасап,  кеткен  кемш іліктерін  тал- 
дап,  о з ін ін   нені  ж е т ік   б іл м е й тін ін е   к ө з  
жеткізеді.  Алдағы  істейтін,  окыгі-үйренетін 
материалдарын  жоспарлайды,  ізденеді.
Төртінш і  к езең д е 
-  окушынын  шығармашы- 
л ы к  ізденістерінін  нәтижесі  көрінеді.  Мате­
матикалык  ережелерді,  зандылыктарды,  тео- 
ремаларды дәлелдеудің әр түрлі  әдіс-тәсілдерін 
тауып,  есептерді  шешуде  тиімдісін  пайдалана- 
ды.  Окушы  белгілі  бір  такырыптарға  ой  тол- 
ғап,  суреттеп,  еске  түсіріп,  болжап,  жаңалык

ашкандай  қалыпқа  жетіп,  ойын  айтуға  ынта- 
ланады.  "Ш ы ғарм аш ы лы к"  с ө з ін ін   т ө р к ін і 
"ш ы ғу",  "ойлап  табу"  дегенге  келіп  саяды. 
Корнекті  психолог Л.  Выготский  шығармашы- 
лык  деп  жаналык  ашатын  әрекетті  атаған.  Ал 
Я .П оном арев  оны  даму  ұғы м ы м ен  катар 
кояды .  С оңғы   жылдары  ш ы ғарм аш ы лы к 
сөзімен  жаналық,  бастамашылык,  белсенділік 
ұғымдары  астарлас  колданылып  жүр.
О куш ының  өзіне  деген  сенімін  арттырып 
және  іс-әрекетін  демеп.  қабілетін  дамытып, 
шығармашылык  жұмысының  бастамасын  да- 
мытуға  үйрететін  -  мүғалім.
Ш ы ғарм аш ы лы қ  жүм ы старды н  түрлері. 
Оку пәндерінде корғалатын білімдік өнімдердің 
үш  түрі  бар.
Д әстүрл і  оқу  курстары  бойы нш а  ж асалаты н 
пәндік  өнімдер: 
шығарма,  ертегі.  кұрастырьш- 
ған  есеп,  түжырымдылған  ұғым,  ереже  немесе 
заңдылык,  белгі,  танба,  ойын,  викторина,  кой- 
ылым,  сценарий,  газеттің  мазмүны.
Пәнаралық  ж ә н е   пәннен  ты с  өнім дер 
-  бір 
пән  ш енберінен  ш ы ғаты н  ірге л і  б іл ім д ік  
объектілерді  зерттеу  нәтижелері.
М етодологиялы к  өнім дер 
(талдау  тәсілдері, 
күрастырылған  сүрактар,  түжырымдалған  жо~ 
рамалдар,  жауаптарды  іздеу  технологиясы, 
оздік  жұмысынын  жоспары,  жүмыстын  мак- 
сатын  аныктау,  жеке  білімділік  бағдарламалар, 
оқу  іс-әрекетін  талдау,  өзіне-өзі  баға  беру, 
пікірлер,  сын-пікірлер  жазу).
Окушылардын шығармашылык жүмыстары- 
нын  нысандары:
-зерт т еуіиілік 
(эксперим ент ,  т ә ж ір и б е 
өткізу,  гыльши мәселені  өзінің  шешуі,  теореманы 
дәлелдеу);
-шыгарма 
( тақпақ,  ертегі,  есептер.  очерктер, 
трактаттар);
кәркемөнер  шыгармалары 
( бейнелеу өнері,  сыз- 
ба,  кескіндеме,  ән,  саз,  би,  кесте  тігу,  суретке 
тусіру,  композиция,  көрме);
техникалық  шыеарма 
(буйым,  улгі,  макет, 
сызба,  фигура
,  компьютерлік  багдарлама);
көрермендерге ар налган шыгармалар 
(  концерт, 
қойылым,  жарыс,  шагын  көрініс);
-педагогикалық  шыгармалар 
(мугалімнің  орны- 
на  сабақ  беру,  сөзжумбақ жасау,  ойын,  виктори­
на);
методологиялық  иіыгарма 
( тақырыптың 
жоспарын  жасау,  оқуиіылырга  арналган  тесті 
сурақтарын  қурастыру,  ө зінөзі  талдап  жазган 
кунделік  жургізу).
Шығармашылык  жұмыстарды  бағалағанда 
онын  жаңаіығына,  кисындылығына,  көркем- 
ділігіне,  окушынын  сүрақтарға  дәйекті  жауап 
беруіне,  көрермендерді  және  әділ  казылар  ал- 
касын  кызыктыра  білуіне  назар  аударылады.
О куш ылардын  шығармашыльщ  жүмыстарын 
багалау  үлгісі
Бағапау  деңгейлері
3
Оқушыкың
Шығармашылық
о
аты-жвні
ЖүМЫСТЫҢ
!Е
£■
3
2  ■=
3
тақырыбы
g
2  £•
ж.
' І
e t
; 3
>s
ъ
X
3
о
о>
a   «
<и 
& 
2
5
а
«
j
<о
с
а>
>я
ГС
a.
О
о-
с
мэ
40
Е
?
LQ
аг
.!■
©
э
S
S
эе
Оку-тәрбие  үрдісінде  танымдык  тапсырма- 
ларды  орындау  шығармашылықты,  ізденімпаз- 
дыкты  талап  етеді,  сондыктан  мұндай  тапсыр- 
маларды  орындау:  өзекті  мәселені  табу,  мақ- 
саты  мен  міндетін  айкындау,  зерттеу  әдіс- 
тәсілдерін  белгілеу,  болжам  күру,  болжамды 
те ксе ру,  н ә ти ж е ,  іс -ә р е ке т  рефлекииясы 
кезендерімен  жүзеге  асады.
О куш ы ларды н  ш ы ғарм аш ы л ы қ  іс-әр е - 
кеттерін  жетілдіру  бағыты  танымдык  білікте- 
рінін  калыптасу  белгілеріне,  танымдык  тап- 
сырмаларды 
орындау 
м ү м кін д ікт е р ін е  
карай  оларды  шартты  түрде  мынадай  3  топка 
бөлуге  болады.
Бірінші  топ 
-  танымдык  іс-әрекетте  табан- 
ды,  міндеттері  мен  максатын  біледі;  ізденімпаз, 
пән  бойынша  дербес  шыгармашылық  жүмыс- 
тарға  белсене  катысуымен  ерекшеленеді.
Е к інш і  т о п  
-  ізденіске  үмтылады,  бірак 
уакытта  бірдей  бейімділік  корсете  бермейді; 
таны м д ы к  тапсырмаларды  орындау  әдіс- 
тәсілдерін  табуға  күлшыныс  білдіреді;  тапсыр­
маларды  орындауда  мұғалім  ком егін  кажет 
етеді.
Үшінші  топ 
-  шығармашылык сипаттағы тап­
сырмаларды  орындауға  кұлықсыз;  белсенділігі 
томен;  репродуктивті  сипаттағы  тапсырмалар­
ды  үнатады;  жұмысты  орындауда  үлгіні  кажет 
етеді,  оны  орындауда  көмекті  кажетсінеді.
Сонымен,  шығармашылык  іс-әрекет  талап- 
тарын,  сондай-ак  оларды  мектепте  ұйымдас- 
тыру  жолдарын  зерттеу  мәселені  дамытып, 
жетілдіру  тетігін  аныкгауға,  сондай-ак  мына­
дай  түжырымдар  жасауға  мүм кіндік  береді:
-  окушылардың шьігармашылық  дербестігін  да­
мы ту  арқы ш   оның  ж еке  тулгасын  қалыптас- 
тыруга  болады;
-  танымдык,  іс-әрекет  турлері  тәменнен  ж о - 
гары  карай,  кезекті  түрде,  белгілі  бір  ретпен, 
жуйемен жургізілуі нәтижесінде ихыгармашыіыгы 
дамиды;
-  танымдық  іс-әрекетті  дурыс  уйымдастыру 
білікт ері  мен  ізденімпаздықтың  қалыптасуы 
оқушыларды  шыгармашылыққа  баулиды;
4

-  оқушыларды  танымдык,  тапсырмаларды 
орындау  мумкіндіктеріне  қарай  топтарга  бөліп, 
сәйкес  жумыс  турлерін  таңдап,  жуйелі  жумыс 
жургізудің маңызы зор;
-  танымдык,  іс-әрекетте  дәстурлі  емес  әдіс- 
тәсілдерді  пайдалану  зііяткерлік  қабілеттерін 
дамытып,  оқу- танымдық және гьиіыми ізденістер 
жасауга  талаптандырады.
Жеке  түлғаны  қалыптастыру  үстінде  окушы 
кабілетін  зерттеудің  тиім д іл ігін  де  тиісінш е 
пайдаланамыз.  Нысаналы  мақсатымыз  -  акыл- 
ойын,  сезімін  еркін  үйлесімдікте  ұстай  білетін, 
өнегелі  мінез  калыптастырып,  адамгершілік 
кағидаларды  менгерген  тұлға  тәрбиелеу.
Бұл  ретте  тәрбие  жұмысын  ж үргізудін  жаңа 
технологиялары н  барынш а  пайдаланып, 
окушылардын  бойында  өзіне  сын  тұрғысында 
карау  түсінігін  калыптастыруға  күш   саламыз. 
Ол  үш ін  әнгіме,  пікірталас  жэне  баска да  әдіс- 
тәсілдерді,  сондай-ақ  рөлдік,  іскерл ік  ойын- 
дарды  тәрбие  жүмысына  дендеп  енгіземіз.
О куш ы н ы   ш ы ғарм аш ы л ы қка  баулу,  өз 
еңбегінін  нәтижесін  көруге,  оны  бағалауға  ба- 
ғыттау  -  өте  күрделі  үдеріс.  Окушынын  шы- 
ғарм аш ы лы к  м ү м к ін д ігі  о н ы н   ж еке  түлга 
ретінде  қалыптасу  үдерісінде  пайда  болады. 
Егер  шығармашылык  окуш ынын  жас  кезінде 
багалы  бағдар  болып  калыптаспаса,  онда  бо- 
лашакта  да  оньщ  калыптасуы  екіталай.  Сон- 
дықтан  да  оқушының  шығармашылык  әрекеті 
өнімді  әрекетпен  ұштасып  жатуы  тиіс.  Өнімді 
әрекет  -  педагогикалы к  үдеріс,  я ғн и   оған 
жүйелілік  тән.  Өнімділік  оқытудын  тек  белгілі 
кезеніне ғана сай  емес, бүкіл  үдеріске тән  белгі 
болып  табылады.
С ы ны птан  тыс  ж ұ м ы с ка   сабактан  бос 
кезінде  жүргізілетін,  тәрбие  мен  білім  беру 
сипатында  ұйымдастырылатын  максаты  мен 
бағыты  бар  сабактар  жатады.  Бұл  сабактар 
казіргі  кезде  тәрбие  берудін  жалпы  жүйесінің 
ажырамас  бөлігін  қүрайды.  Олар  жан-жакты 
дамуға,  бос  уакытты  акылға  конымды  ұйым- 
дастыруға  сентігін  тигізеді.Окушыларды  шы- 
ғарм аш ы лы к  ж ұ м ы с ка   баулып,  олардын 
белсенділігін,  қы зы ғуш ы лы ктары н  арттыра 
түсу  үшін,  шығармашылык  кабілеттерін  сабак- 
та  және  сабақтан  тыс  уакытта  дамытуда  әр 
түрлі  әдіс-тәсілдерді  колдануға  болады.
Олар  мынадай:
І.Тақырыпты мазмунына  қарай  жинақтау;
2Арнаулы  тақырыпта  пікір-талас  ту дыру;
ЗЛогикалық  ойлауын  дамытатын  ойындармен 
берілген  тапсырмаларды  шешу  ( сөз -жумбақ,  ло- 
гикалық  есептер  т.ф;
4.Берілген  тапсырманы  турлендіру  багытын- 
дагы  жумыс  (шыгарма,  эссе,  т.б);
Сабактан  тыс  уакытта  окушылардын  шы- 
ғарм аш ы лы к  ка б іл е тін   дамытудын  жүм ы с 
түрлері:
1 .Муражайга  апару;
2.Әр  түрлі  кездесулер  өткізу;
3.Әр  түрлі  тақырыптарда  сайыс,  пікірталас- 
тар  өткізіп  туру;
4.Өткен  тақырыптарга  байланысты  толық 
мәлімет  жинап,  баяндамалар  жасау.
Сыныптан  тыс  жүмыстың  манызды  срек- 
шелігі  -  окушылардын  шығармашылыктары- 
ны н  м ү м к ін д ік т е р ін   ж е тіл д ір у .  М үндай 
ерекшелік  мынадай  жағдайда  байқалады:
-окушылардын,  іс-әрекетте нәтижеге жетуіне 
сенімділігін  қаііыптастыруда;
-шыгармашылық  ой  орісін  кеңейтуде;
-озіндік  жумыс  істеу  біліктерінің  қалыптас- 
тыруда;
-дербес  жумыс  істеу  дагдысын  жетілдіруде;
-дуниетанымының  интеллектуалдық,  эмоцио 
нсілдық,  еріктік  бвліктерін  щалыптастыруда.
Окушылардын  сабактан  тыс  жэне  мектел- 
тен  тыс  жүргізілетін  тәрбие  жұмыстары  олар­
дын  шығармашылык  белсенділігін  арттыруға, 
білІмді  өз  бетінше  алуына  және  оны  колдана 
білуіне  септігін  тигізеді.
Еліміздің  білім  беру  жүйесі  әлемдік  білім 
беру  кеністігіне  бет  алған  тұста,  әр  баланы  әр 
сабактын  жеке  кейіпкері  ете  біліп,  шығарма- 
ш ьиы к  ш әкірт  даярлай  алған  ұстаз  ғана  мақ- 
сатына  жете  алады деп  ойлаймын.