Цитология Лейкоциттердің ядросынан нуклеин қышқылын тапқан ғалым Ф. Мишер
Триптофан аминқышқылын тасмалдайтын т РНҚ-ның антикодоны А-Ц-Ц-мен
жүктеу/скачать 55,78 Kb.
|
био тек 10 сынып (3)
| Триптофан аминқышқылын тасмалдайтын т РНҚ-ның антикодоны А-Ц-Ц-мен
аРНҚ-ның аялдау белгісі УАА,УАГ, УГА Полипептид матрицадан бөлінеді Рибосомалар а РНҚ-ның оң жақ ұшына жеткенде Бактерия жасушасында жүретін нәруыз биосинтезінің реттелуін тәжірибе жүзінде анықтады Жакоб, Львов, Моно Дене немесе сома жасушаларының күрделі бөлінуі митоз Жыныс жасушаларының күрделі бөлінуі мейоз Қарапайымдардың тікелей бөлінуі амитоз Ядроның бөлінуі кариокинез , цитоплазманың бөлінуі цитокинез Бөлінуге дайындық кезеңі интерфаза 3 кезеңнен тұрады Нуклеотидтер, аминқышқылдары, ферменттер, АТФжинақталады синтез алдыңғы кезеңде ДНҚ молекуласы синтезделіп, екі есе артады.Хромосомалар екі еселеніп,хроматидаларекі бөліктен тұрады синтез кезеңі ДНҚ мөлшері өзгермейді, РНҚ мен нәруыз синтезі жалғаса береді энергия жинақталады синтезден кейінгі кезең Митоз процесі тұрады 5 фазадан Хромосомалар жіңішке жіпше пішінге келіп, тығыздалып, жуандап, қысқарады. Ядрошық жойылып, центроиольдер екі еселеніп, полюстерге тартылады. Центриоль аралығында жіңішке ұршық жіпшелер түзіледі профазада Ядро қабығы ериді, кариоплама мен цитоплазма араласады, екі еселенген хроматидалар бейберекет таралады прометафаза Бас кезінде хромосома қабықшасы байқалады, хромосомалардың барлығы экваторға жинақталады,ахроматин жіпшелеріне жабысады метафаза Ахроматин жіпшелеріне бекінген хроматидалар бір-бірінен ажырап, жеке хромосомаларға айналады, хромосомалар жасушаның екі жақ полюсіне тез жылжиды, ахроматин жіпшелері қысқарады, хромосома шиыршығы жазылады, хромосома ұзарып, жіңішкереді. Анафаза Хромосомалар полюстерге жетіп, жылжуы тоқтайды, ядро қабығы түзіледі, ядрошық қалпына келеді, цитоплазма бөлініп екі жас жасуша п.б. телофаза Амитозды бөлінуді анықтаған 1841 Ремак Хромосомалардың толық жиынтығы диплоидты адамда 46 Хромосомалардың жартылай жиынтығы гаплоидты адамда 23 Адамдағы аутосомдық хромосомалар 22 жыныс хромосомалары 1 жұп Нағыз жыныссыз көбею спора, бүршіктену арқылы көбею Қолдан вегетативті көбею телу Телу жұмысын жүргізген И.В.Мечурин Жыныстық жолмен көбеюге қатысады аталық және аналық гаметалар Табиғатта сирек кездесетін жыныстық көбею партеногенез Партеногенездік жолмен көбею қабілеті бар жібек құртын алды Б.Л.Астауров Мейоздың бірінші бөлінуі редукциялы Мейоздың екінші бөлінуі эквационды Мейоздың бірінші бөлінуінде хромосомалар саны екі есе азаяды Мейоздың екінші бөлінуінде жыныс жасушалары п.б. Редукциялық бөлінудің күрделі сатысы профаза Жіңішке жіпшелер сатысы лептотена Қосарланған жіпшелер сатысы зиготена Хромосомалардың өзара жақындасуы коньюгация Жіпшелердің бір-бірінен алыстау сатысы диплотена Гомологты хромосомалардың бір-бірінен алмасуы кроссинговер Ядро қабықшасы еріп, ядрошық жойылады, кариоплазма мен цитоплазма араласады, хроматидалар экватор жазықтығына жинақталады. Метафаза Ұқсас хромосомалар екі полюске қарай тартылады,хромосома екі жіпшеден тұрады,хромосомалар полюске қарай тартылады. Хромосома саны бастапқы аналық жасушадағы хромосома санына қарағанда екі есе азаяды анафаза Хромосомалар екі полюске жинақталады, ядро қабықшасы түзіліп, ядрошықтар синтезделеді,гаплоидты хромосомалары бар төрт гамета түзіледі. Телофаза І телофазадан кейін ДНҚ екі еселенбейтіндіктен гаплоидті хромосома жиынтығы бар гаметалар п.б. Мейоздың эквационды бөлінуі митоз процесіне ұқсас Жыныс гаметаларының жыныс бездерінде дамып-жетілуі гаметогенез Аталық жыныс жасушаларының даму процесі сперматогенез Аналық жыныс жасушаларының даму процесі овогенез Сперматогенез бен овогенез аймақтары: көбею, өсу, пісіп-жетілу, қалыптасу Көбею аймағында жасушалар митоз жолымен бөлініп, жасушалар саны көбейеді Өсу аймағында сперматоциттер төрт есе ұлғаяды Жыныс жасушаларының диплоидты хромосомалары бірінен кейін бірі келетін екі рет бөліну салдарынан гаплоидты жиынтыққа айналады пісіп-жетілу аймағында Сперматоцит жасушалары төрт сперматозоид гаметаларына айналады қалыптасу аймағында Ең ірі жасуша жұмыртқа жасушасы Аналық жыныс жасушаларының көбею кезеңі жүреді эмбриогенез кезеңінде жүреді, диплоидты овоциттер түзіледі бірінен соң бірі екі рет бөлінудің нәтижесінде цитоплазмасы мол үлкен овоцит жасушасы және бағыттаушы денешік түзіледі Аналық жыныс жасушасының пісіп-жетілу аймағында Гаплоидті хромосома жиынтықтары бар аналық және аталық жыныс жасушалары ядроларының қосылуы ұрықтану Ұрықтанған жасуша зигота Қосарынан ұрықтанатын ағзалар гүлді өсімдіктер Триплоидті хромосома жиынтығы бар жасушадан түзіледі эндосперм Диплоидті хромосома жиынтығы бар жасушадан дамиды ұрық Гүлді өсімдіктердің қосарланып ұрықтану жолдарын ашты С.Г. Навашин Ұрықтық ұқсастық жөніндегі ілімнің негізін қалады К.Бэр Ланцетниктің эмбрион жасушаларын зерттеді А.О. Ковалевский Биогенетикалық заңның негізін қалады Ф.Мюллер, Э.Геккель Жеке даму кезінде ата-тектерінің ересек формалары емес, олардың ұрықтарына тән белгілер қайталанатынын анықтады А.Н.Северцов Ұрықтанғаннан өмірінің соңына дейінгі даму-жеке даму онтогенез Ұрықтың дамуы эмбриогенез Туған сәттен басталады постэмбриогенез Іші қуыс шар тәрізді бір қабатты ұрық бластула Митозды жолмен бөліну нәтижесінде пайда болған бөлшектер бластомерлер Екі қабатты ұрық жапырақшалары гаструла Жеке мүшелер дамитын саты нейрула Ұрықтың эктодерма қабатынан пайда болатын мүшелер ми мен жұлын, екі көз, тері жабыны, есту мүшесі, иіс сезу мүшелері Энтодерма қабатынан пайда болатын мүшелер ас қорыту мүшелері, өкпе, бауыр, ұйқы безі Мезодерма қабатынан пайда болады желі, бұлшықет, шеміршек, қаңқа, бүйрек, қантамырлар Постэмбриондық даму жіктеледі: тура даму, түрленіп даму Түрленіп дамиды қосмекенділер, бунақденелілер Сүтқоректілер дамиды тура Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым генетика Генетика терминін ұсынды 1906 ж. У.Бэтсон «Ұрық плазмасы» туралы болжам ұсынды А.Вейсман Генетиканың негізін қалады Г.Мендель Мендельмен қатар тәжірибе жасап генетиканың дамуына үлес қосты Г.де Фриз, К.Корренс, Э.Чермак-Зейзенегг Тауықтың айдарының пішінінің тұқым қуалауын анықтады У.Бэтсон Үй тышқандары жүндерінің ақ және сұр түстерінің тұқым қуалауын көрсетті Кюэно Ген, генотип, фенотип ұғымдарын қалыптастырды 1909 ж. В.Иогансен Организмнің тұқымқуалайтын қасиеттерінің өзгеретіндігін көрсететін мутация теориясын ұсынды Х.де Фриз Радиоактивті сәулелердің төменгі сатыдағы саңырауқұлақтарда мутация тудыра алатынын дәлелдеді Надсон, Филиппов Ген теориясын дамыту үшін эксперименттік және теориялық жұмыстар жүргізген ғалымдар Серебровский мен Дубинин 1944 ж. тұқымқуалаушылықтың материалдық негізі –ДНҚ екендігін дәлелдеді О.Эври Мендель өз тәжірибелерінде қолайлы объект ретінде қолданды асбұршақ Асбұршақтың айрықша қасиеттері өсіруге қолайлы, өздігінен тозаңданады Мендель асбұршақтың 34 сортының ішінен тәжірибеге алды 22 сортын Ата-аналары бір-бірінен бір жұп белгілері бойынша айырмашылығы бар дараларды шағылыстыру моногибридті будандастыру Доминантты басым белгі, рецессивті басылыңқы белгі Доминантты гомозиготалы белгі АА Рецессивті гомозиготалы белгі аа Доминантты гетерозиготалы белгі Аа Ата-аналық формалар Р Гаметалар Г, шағылыстыру ×, аналық ♀, аталық ♂, ұрпақтар Ғ Мендельдің бірінші заңы біркелкілік Мендельдің екінші заңы ажырау Мендельдің үшінші заңы тәуелсіз тұқым қуалау Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер аллелді гендер Ата-аналардан алынатын гендердің толық жиынтығы генотип Организмге тән ішкі және сыртқы белгілердің жиынтығы фенотип Аллельді гендердің екеуінің де әсері бірдей байқалып, аралық сипаттағы форманың қалыптасуы толымсыз доминанттылық Намазшамгүл өсімдігіне жасалған тәжірибенің бірінші будандық ұрпағы толымсыз доминанттылық Моногибридті будандастырудың Ғ2 ұрпағындағы белгілердің генетикалық өзгеруі АА,Аа,Аа,аа Дигибридті будандастыру кезінде Ғ2 –дегі будандар фенотипі бойынша 9:3:3:1 Мейоз процесіндегі редукциялық бөліну аталық және аналық хромосомалардың ажырауына байланысты болатынын болжады Э.Бенеден редукциялық бөліну және ұрықтану кезіндегі хромосомалардың орналасу тәртібі мен будан ұрпақтағы белгілердің тәуелсіз ажырауының арасында байланыс бар екенін анықтады В.Сеттон 1905 ж. жынысты анықтаудың хромосомалық негізін сипаттады Э.Вильсон Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясының негізін қалады Т.Морган Т.Морган генетикалық зерттеу жүргізуге қолданған қолайлы жәндік дрозофила шыбыны Дрозофила шыбынының диплоидты хромосомалар жиынтығы 8 Морган тәжірибесі бойынша Ғ2 ұрпақта алынды 17% ата-аналарына мүлде ұқсамайтын жаңа белгілер п.б., 83%-ы ата-аналарына ұқсас белгілердің тіркесіп тұқым қуалауы Тіркесу топтарының саны хромосомалардың гаплоидті жиынтығына сәйкес келеді Аллельді емес гендер бір-бірінен толық тәуелсіз болу үшін орналасады әр түрлі хромосомаларда Жұп хромосомалардың айқасып, Х тәрізді фигуралар түзуі хиазма Ұқсас жұп хромосомалардың айқасуы кроссинговер Геннің хромосомадағы орны локус Хромосомадағы гендердің арақашықтығының өлшем бірлігі морганида, сантиморган Цитоплазмалық тұқымқуалауды зерттеді Корренс пен Баур Қазтамақ пен намазшамгүлдің ала жапырақтарының тұқым қуалауы цитоплазма құрнамындағы пластидтер арқылы болады Өсімдік жасушасындағы пластидтердің құрамындағы ДНҚ арқылы болатын тұқымқуалау пластидтік тұқым қуалау Ашыту бактериясының тыныс алу кемістігін зерттеу барысында оның митохондрия құрамындағы ДНҚ-ның өзгеруіне байланысты екендігін анықтады Б.Эфрусси Цитоплазмалық ұрықсыздықты ашты М.Родс Дигибридті будандастырудың көрінісін толық бейнелеу үшін пайдаланады Пеннет торын Цитоплазма және оның органоидтерінде шоғырланған тұқым қуалайтын факторлар плазмон деп аталады Хромосомада болатын тіркес гендердің орналасу сызбанұсқасы генетикалық карта Дрозофиланың 4 тіркестік топта шоғырланған гені 7000 Жүгерінің 10 тіркестік тобында болатын гені 1000 Төрт жұп хромосоманың әрқайсысының ұзындығын микроскоппен өлшеген К.Бриджес Гендердің әрекеттесуі жіктеледі аллельді, аллельді емес Гендердің аллельді әрекеттесуіне жатады толымсыз доминанттылық Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің түрі 4 түрі бар Екі немесе бірнеше аллельді емес доминантты гендердің бірін-бірі толықтырып, жаңа белгінің жарыққа шығуы комплементарлық Бір ген екінші генді басып, оның белгісін жойып жіберуі эпистаз Бір белгінің қалыптасуына бірігіп әсер ететін гендер полимерлі гендер Полимерия құбылысын ашты Н.Г.Нильсон-Эле Бірнеше генен тұратын аллельдер көптік аллель Аутосомды хромосомалар саны 22 Аналықтағы жыныс хромосомасы гомогаметалы ХХ Аталықтағы жыныс хромосомасы гетерогаметалы ХУ Тауықтарда, құстарда, жібек құрты, көбелектерде аналық жыныс жасушасы гетерогаметалы ХУ Шегіртке, қандалада аталықтарында ХО Қаракүйеде аналықтарында ХО, аталықтарында ХХ Жыныстық хромосомаларда орналасқан гендер арқылы тұқым қуалау Жыныспен тіркесіп тұқымқуалау Қанның дұрыс ұюы доминантты ген Н Гемофилия рецессивті ген Һ Ауруды анықтайтын рецессивті ген орналасады Х хромосомада Адамда болатын түрлі белгілер мен аурулардың тұқым қуалауын,оның шыққан тегіне қарай зерттеу генеалогиялық әдіс Корольдер ауруы гемофилия Ауру адамның кариотипіне (хромосомалар жиынтығына ) талдау жасау цитогенетикалық Цитогенетикалық әдісті қолданып адамның жасушасында 22 жұп аутосомалар, бір жұп жыныстық хромосомалар болатынын анықтады Дж.Тийо, А.Леван Бір жұмыртқа жасушасының 1 сперматозоидпен ұрықтануынан екі эмбрионның дамуы бір жұмыртқалы егіздер Жеке даму барысында белгілі бір ауруды тасмалдайтын рецессивті гендерді анықтау арқылы болашақ ұрпақты ауыр зардаптардан алдын алу әдісі онтогенетикалық Тұқым қуалайтын өзгерістердің адам популяциясына таралу жиілігін зерттеу популяциялық әдіс ДНҚ-ға талдау жасау арқылы тұқым қуалайтын өзгерістерді анықтау әдісі биохимиялық әдіс Хромосомалық ауруларға жатады Клайнфельтер, Шершевский-Тернер, Даун Клайнфельтермен ауырады тек ер адамдар 1000 ербаланың екеуі ауырады Клайнфельтер ауруының белгілері жыныс бездері дұрыс жетілмейді, ақыл есі кем, аяқ қолы шамадан тыс ұзын, денесіне сәйкес келмейді Клайнфельтер ауруымен ауыратын адамның диплоидті хромосомалар жиынтығы 47 ХХУ Әйелдерде кездесетін хромосомалық ауру Шершевский-Тернер, 1000 қыздың 4-уі ауырады Шершевский-Тернер ауруының белгілері жыныстық жетілуі баяу, бедеу, бойы тапал, ақыл-есі кем, ашуланшақ. Шершевский-Тернер ауруымен ауыратындардың диплоидті хромосомалар жиынтығы 45 ХО Х хромосоманың артық болуына байланысты әйелдер арасында болатын ауру трисомия, алып әйел Трисомия ауруымен ауыратындардың диплоидті хромосомалар жиынтығы 47 ХХХ Алып еркек ауруымен ауыратындардың диплоидті хромосомалар жиынтығы 47 ХУУ Трисомия ауруының белгілері бойы шамадан тыс ұзын, әлсіз, жүйке жүйесінің дамуында кемістігі бар. Аутосомалардың дұрыс ажырамауынан болатын хромосомалық ауру Даун Даун ауруының белгілері ақыл-есі кем, бойы аласа, беті дөңгелек, көзі қысыңқы әрі бір-біріне жақын, аузы жартылай ашық Даун ауруының диплоидты хромосомалар жиынтығы 47 Шезофрения ауруының бір түрі фенилкетонурия Фенилкетонурия ауруының пайда болу себебі фенилаланиннің триптофанға айналмауынан Фенилкетонурияның белгілері миы мен жұлыны зақымдалып, психикасы төмендейді Фенотиптік немесе тұқым қуаламайтын өзгергіштік модификациялық Модификациялық өзгергіштік кезінде сыртқы орта жағдайлары әсерінен фенотип өзгереді Организмдердің генотипінің, хромосомалар мен олардың құрам бөліктерінің өзгеруіне байланысты болады мутациялық өзгергіштік Мутация ұғымын қалыптастырды Де Фриз Сыртқы орта факторының әсерінен пайда болған мутация мутагендер Радиоактивті сәулелер, ультракүлгін сәулелер, лазер сәулелері жатады физикалық мутагендерге Колхицин, этиленимин, никотин қышқылы жатады химиялық мутагендерге Жасушадағы зат алмасу процесінде түзілетін кейбір ыдырау өнімдері мен организмге тағам арқылы келіп түсетін радиоактивті заттардың ағзада жиналуынан болады биологиялық мутагендер ДНҚ молекуласындағы нуклеотидтердің орналасу ретінің өзгеруіне байланысты болатын мутация гендік Хромосомалардың құрылымының өзгеруінен болатын мутация хромосомалық жүктеу/скачать 55,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|