Цитоплазма мен сыртқы ортада К+, Na+ иондарын белгілі бір арақатынаста ұстау

Гендерактивтілігініңгеномдықдеңгейде(ДНҚ)реттелуі

жүктеу/скачать 9,47 Mb. бет 223/351 Дата 21.02.2023 өлшемі 9,47 Mb. #69842

Бұл бет үшін навигация:

• ЭукариоттардыңДНҚфракцияларыныңсипаттамалары

Гендерактивтілігініңгеномдықдеңгейде(ДНҚ)реттелуі Эукариоттар геномында нуклеотидтер көп, тек оның 2-5% ДНҚ-сы ғана ақуыздыкодттайды. Адам геномында 3,3 млрд. жуықнуклеотидтер жұбы (гаплоидты жиынтықта)болады,соның ішінде3%кодтаушыаймақтың үлесінетиеді. Эукариоттар геномының ерекшелігі де сол,ДНҚ кодтаушы және реттеуші (сигналдық)қатарларыболатұракөптегенсайттарытранскрипцияланбайды.Барлықсомажасушаларының геномдары бірдей бола тұра әртүрлі типті жасушаларда әртүрлі гендерэкспессияланады.Бұндаймеханизмніңболуытіршілікбарысындатұрақтытүрдебіргендердіңэкспрессиялануынжәнеекіншібіргендердіңэкспрессиясыныңтежелуінқамтамасызетіпотырады. ЭукариоттардыңДНҚфракцияларыныңсипаттамалары ДНҚфракциятүрлері жалпыДНҚсанынашаққандағы ДНҚ %мөлшері Геномдағыкездесужиілігі Функционалдықмаңызы Структуралыққұрылымы 1. Уникальдысирекқайталанатынқатары 56-75% 1рет Структуралықжәнефункционалдық гендердентұрады Эухроматин 2. Орташа жиілікпенқайталанатыннуклеотидтерқатары 8-15% 100-10 000 көшірмелері Гистондыақуыздарда кодтаушыгендер,ақуыздар,тРНҚжәнерРНҚ Эухроматин Көпқайталанатыннуклеотидтерқатары 10-12% от 10 000 до 1 000 000 көшірмелері КодталмайтынДНКцентромерлермаңындағы жәнетеломерлік бөліктері(құрылысытық қызметі) ДНК спейсерлер (гендер арасынбөлуші),экспрессиясынреттейтін гендер(промоторлар,терминаторлар жәнет.б.) Гетерохроматин Эухроматин Эукариоттық жасушалардағы нақты бір ген кластары біршама тұрақты транскипцияланыпөте сирек жағдайда репрессияға ұшырауы мүмкін. Мысалы, рибосомалық РНҚ-лардың(28SSнемесе18S)немесетасымалдаушыРНҚ-лардыңгендеріжасушадакөптегенкөшірмелертүріндеболып,қарапайыммультигендіктұқымдастардықалыптастырады.БұлгендерРНҚ-полимеразаІ(рибосоманыңүлкенбөліктері)жәнеРНҚ-полимеразаІІІ(5S РНҚ және т-РНҚ) арқылы біркелкі транскрипцияланады, бірақ түзілетін өнімдері менсинтезделужылдамдығы түрлішеболады. Мысалы, дрозофила шыбынының политенді (алып) хромосомаларындағы көлденеңжолақтарменолардыңарасындағыашықтүстіучаскелердернәсілдіңтүрліұлпажасушаларында бірі-біріне ұқсас біркелкі екені көрінеді. Осы көлденең жолақтардың ара-арасында «үй шаруасының» гендері орналасқаны анықталды. Бұл гендер тіршілікке асақажетті белоктарды анықтайды және барлық жасушаларда үнемі активтілікті көрсетіп,тұрақты тарқатылған күйде болады (Bautz, Kabisch, 1983). Бірақ «үй шаруасының» гендерікейдеұзақуақытактивсізденгенкүйдеболуымүмкін,мысалы,жасушаныңмитоздықбөлінуікезінде. Текарнайықызметатқаратын(маманданған)ұлпаларменжасушалардағанаактивтіліккөрсететін«сән-салтанат»гендерініңболуы,гендерактивтілігініңбіркелкіеместігін (дифференциалдығы) ереже деп түсіну қажеттігін дәлелдейді. Арнайы қызметатқаратын жасушалардағы «сән-салтанат» гендерінің активтілігіне мысал ретінде глобин,кристаллин,фибрин,овальбумин,казеин,иммуноглобинт.б.белоктардыанықтайтын гендердіалуғаболады. Геномдық(ДНҚ)деңгейдегендерактивтілігіреттелудің5типінажыратады: 1.Толықгенетикалықблок(геномныңактивсізденуі)байқалады: а)жасушалықциклдыңмитоздықбөлінукезіндехроматинасажоғарыдәрежедеширатылғанкүйдеболыпхромосоманықалыптастырадыжәнеосыкездебарлықгендердің транскрипциялық активтілігі тоқталады; ә)мейозда,жынысжасушаларыныңбөлінуікезінде;текомыртқалылардыңмейоздықдиплотенасатысындағыерекшеқұрылыстыхромосомаларындаактивтіліксақталады.(Vlad,1983); б)сүтқоректілердіңаналықағзаларындағыжыныстықекіХ-хромосоманыңбіреуі(сомалықжасушаларда)эмбриогенездіңбастапқысатыларындатығыздалып,гетерохроматиндік жыныстық Х-хромотинге немесе Барр денешігіне айналады. Осы – Х-хромосомадағыгендердіңбасымкөпшілігіактивтілігінжояды.БірақжаңадантүзіліпжатқаноотидтердеБаррденешігіболмайды,сондықтанХ-хромосомалардыңекеуідеактивтілігін сақтайды. Аталықағзалардыңсомалықжасушаларындағы(ХУ)сыңарХ-хромосоманыңгендеріактивтікүйіндеқалады.АлайдааталықтардыңжынысжасушаларындағыХ-хромосома сперматогенез басталғанға дейін активсізденеді, өйткені активті Х-хромосомасперматогенездің бұзылуынажәнебедеуліккесебеп болар еді. в) аталық ағзалардың жыныс жасушаларындағы гендер активті емес, олардың активтенуітекұрықтануданкейінжұмыртқажасушасының цитоплазмасындажүреді. г)транскрипциялықактивтіліктіңкешігуісоныменқатаркейбірөсімдіктердіңтұқымдарында,диапаузажағдайындағыжасушалардыңгендерінде,бактерияларментөменгісатыдағысаңырауқұлақтардыңспораларындағыгендеріндебайқалады. д) кейбір өсімдіктердің тұқымдарында жасуша (Artemia gastrulae), бактерия жәнесаңырауқұлақтарыныңспораларыныңядроларыдиапаузаға,түскенкездеріндетранскрипциялықактивтіліктоқтайтындығыбайқалған. жүктеу/скачать 9,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу: