Нуклейнқышқылдарыменгенніңмедициналықмаңызы

Нуклейнқышқылдарыменгенніңмедициналықмаңызы

• АдамағзасыныңтіршілігіменоныңденсаулығыныңқалыптынемесепатологиялықжағдайларыДНҚ-ныңқұрылысыменқызметатқаруына байланысты.

  
  

• Геномдағы құрылымдық гендердің және ДНҚ-ның басқа да реттеуші жүйелерінің жұмысын,механизмдерін егжей-тегжейлі білу, олардың сыртқы ортамен қарым-қатынасын зерттеудіңүлкенмәні бар. Өйткені мұндай зерттеулер адам ағзасының қалыпты тіршілік процестерін қамтамасызететінметаболизмдікәрекеттердіанықтауға,адамныңтүрліауруларыныңпатогенезінашуға,олардыдиагностикалау,емдеужәнеалдын-алуға зормүмкіндік береді.

  
  

• Геномдықзерттеулердіңқолданылуы:

  
  

  1. Соттықмедициналықжәнеқылмыстықэкспертизада(сараптауда)мынамақсаттарда:

     
     

• а)ДНҚ-ныталдауарқылықылмыскерлерді,күдіктілерді,қылмыстыңжәнеапаттыңқұрбандарынидентификациялау;

  
  

• ә)биологиялықтуыстықты(әкелікті)анықтау,дәлеледеу.

  
  

  1. Табиғаттықорғаушараларында:

     
     

• а) Табиғатта сирек кездесетін және жойылу сатысындағы ағза түрлерін идентификациялаужәне сақтау;

  
  

• ә)қоршағанортаныластайтын,бактеряларды жәнебасқамикроағзалардытабу;

  
  

  1. Трансплантологиядагенотиптерібойыншабір-бірінесәйкескелетіндонорларменреципиенттердітаңдапалу.

     
     

  2. Тамақ өнеркәсібінде тағамдық өнімдердің жасанды емес, табиғи түрі екендігін анықтау,мысалы,шарап,балық уылдырығыныңөнімдеріндаярлаудат.б.

     
     
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
  №9 сабақтың тақырыбы: Тұқым қуалайтын ақпараттың жүзеге асырылуы. Репликация. Прокариоттардағы транскрипция.
  

• Тұқымқуалауақпаратыныңтасмалдануымолекулалықбиологияныңорталықдогмасыдеп аталады. Ол Ф. Криктіңкөзқарасына сай іске асырылатындықтанда оныКрикпостулатыдептеатайды.

  
  

• Крик тұқым қуалау ақпаратыныңбиологиялық жүйеде іске асырылу бағытын жәнеберілутиптерінанықтады.

  
  

• Крик постулатыбойыншатірі жүйедегі тұқым қуалау ақпараты тек бір бағыттаберіледі: нуклеинқышқылдарынан ақуызға, кері бағытта ешқашанда берілмейді (тыйымсалынған).

  
  

• Тұқымқуалауақпаратыныңберілуінің2типінажыратады:

  
  

• жалпығабірдейберілуі,кез-келгенжасушадаөтеді;

  
  

• арнайыберілуі,вирустармензақымданғанжасушалардажүреді.Ақпараттыңжалпығабірдейберілужолы:

  
  

• ДНҚ→ДНҚ(репликация).

  
  

• ДНҚ→а-РНҚ(транскрипция).

  
  

• а-РНҚ → ақуыз (трансляция).Арнайыберілуі:

  
  

• РНҚ→РНҚ(репликацияРНҚ).

  
  

• РНҚ→ДНҚ(керітранскрипция).

  
  

• ДНҚ→ақуыз(трансляцияДНҚ).

  
  

• ВирустардыңгенетикалықматериалыРНҚ. Оларғатемекі теңбілініңмозаикалықвирустары(ТТМВ),басқадаөсімдіктердіңвирустары,РНҚ–бактериофагтар,жануарлардыңкейбірвирустары,мысалы,полиовирустар жатады.

  
  

• ВирустардыңгеномдықРНҚ-сыбірнемесеекітізбектіболуымүмкінжәнеміндеттітүрде матрицалық РНҚ-данкомплементарлы РНҚ молекуласының түзілуінбақылайтынРНК–репликазаферментініңгендеріболады.ЖаңасинтезделгенРНҚмолекулаларықайтасинтезделетінРНҚкөшірмелерінеқалып(матрица)болады.АқпараттыңРНҚ-данДНҚберілуітеквирустардыңбелгібіртүрімензақымдалған жасушаларда ғана болады. Оларға ретровирус, гепатит В вирутарыжәне т.б.жатады.

  
  

• Ретровирустартардыңзақымдалғанбөлігіндекерітранскриптазаферментіболады, олфермент ДНҚ-ңқомплементарлы тізбегін синтездеу үшінбір тізбектівирустық РНҚ-ынқалып ретінде пайдаланады. Вирустық РНҚ тізбегіндегі ақпараттыбарДНҚкерітранскриптазаферментініңкөмегіменеселеніпқосспиральдыДНҚмолекуласынтүзеді.БұлқостізбектіДНҚегесініңхромосомасыныңДНҚ-наеніппровирусқа айналады. Мұндай жасушалар, мысалы, тауық эмбрионының жасушаларыңДНҚмолекуласыныңқұрамындағывирустықДНҚкөшірмесі(провирус)ісікжасушаларынатрансформацияланады.

  
  

• АқпараттыңтікелейДНҚ-данақуызғаберілуітеклабораториялықжағдайда,жасушағакейбірантибиотиктермен(стрептомицин,неомицин)әсеретуinvitroэкспериментіндебайқалады.Бұлкездеантибиотиктерәсеріненөзгеріскеұшырағанрибосомалар ДНҚтізбегінің біреуін ақуыз синтезіне қалып ретінде пайдалана бастайды.Табиғатта (табиғижағдайда) ақпараттыңарнайыберілутипісипатталмаған.

  
  

• АқпараттыңақуызданДНҚ-ғанемесеРНҚ-ғаберілуболмайдыжәнетыйымсалынғантүрінежатады.

  
  

• Репликация

  
  

• ГенетикалықақпараттыңДНҚ-данДНҚ-ғаберілуінрепликациядепатайды.

  
  

• Репликация – ДНҚ өздігінен еселенуі, жасушаның бөлінуінің алдында, интерфазаның Sкезеңіндеөтеді жәнежасушадағыхромосомаларсанының тұрақтылығынқамтамасызетеді.ХромосомалықДНҚмөлшерініңөтеүлкенболуынабайланыстыДНҚрепликациясыбірденбірнешежерденбасталады(полирепликонды)жәнеекібағыттакөршілісрепликациялықайырдыңбірігуінедейінжүреді.ПрокариотДНҚ-дажәне органоидтарында(митохондриялар жәнепластидтер) бір ғана инициациялық нүкте,біррепликон(монорепликонды)болады.Репликон-ДНҚрепликациясыныңбірлігі.

  
  

• Репликацияүдерісімынаұстанымдардыңнегізіндеіскеасырылады:

  
  

• жартылай консервативті– ДНҚ-ның бастапқы тізбектерінің әрқайсысы жаңа тізбеккематрица (қалып)болады

  
  

• комплементарлық – ДНҚ молекуласының жаңа тізбегі комплементарлық ұстанымғанегізделеді, аденин тиминмен, гуанин цитозинмен және керісінше байланысуарқылытүзіледі

  
  

• антипараллельдік–ДНҚ-ныңжаңатізбектерібастапқыматрицалықтізбектергеқарама-қарсыбағыттасинтезделеді

  
  

• униполярлығы- комплементарлы жаңа тізбектердің синтезделуі тек 5-3бағытындаіске асырылады

  
  

• үзілмелігі – репликация ДНҚ молекуласының бірнеше жерінде бір уақытта басталадыда артынанбіртізбеккетізбектеледі.

  
  

• Репликациясатылары:инициация,элонгация,терминация.

  
  

• Репликацияинициациясы–ерекшенуклеотидтерқатарыбар,инициациянүктесінен,«репликациялықкөзшеден»басталады.СолжерденбастапхеликазаферментініңкөмегіменқосарланғанДНҚтізбектерітарқатылады,топоизомеразарепликацияланбағанДНҚбөлігініңалдындығысуперспиральдыажыратады,алSSBақуыздары – ажыраған бір тізбекті ДНҚ бөліктерінтұрақтандырады.ДНҚ синтезі текбір 5’3’ бағытында жүреді, ал ДНҚ тізбектеріантипараллельді, сондықтанда ДНҚ біртізбегі үздіксіз синтезделеді және онылидерлік (бастаушы), екінші тізбекті ілесуші (арттақалушы) тізбек, қысқа кесінділер (Оказаки фрагменттері), түрінде синтезделеді, соңынанбұлкесінділертізбектеліпжалғанады.

  
  

• Элогация - ДНҚ репликациясының ұзару үдерісі, ДНҚ жаңа тізбегінің синтезінебастамаберетінРНҚпраймазаныңқысқафрагменттіРНҚпраймерлерініңсинтезделуінен басталады. Содан кейін РНҚ праймерлерге ДНК-полимераза байланысадыда үздіксіз лидерлік тізбек синтезделеді. Ілесуші тізбектіңлидерлік тізбектен синтезделуерекшелігіДНҚ қысқа,Оказакифрагменттері түрінде синтезделеді.Ілесуші тізбектіңсинтезінебірнешепраймерлерқажет,кейіноларэндонуклеазакөмегіменалыныптасталынады,орныбосқалады.БосқалғанорындарДНК-полимеразаменкөмегіменкомплементарлынуклеотидтерментолықтырыладыдатізбектеліплигазаферментіментігіледі.

  
  

• Терминация-репликацияДНҚбөлігініңтерминациялықсайтдепаталатынарнайы нуклеотидтер қатармен аяқталады. Терминацияtusгенімен бақыланады,tusгенінің өнімі болып табылатынtus ақуызы терминациялық сайтты танып байланысыпүдерістітоқтатады.

  
  

• Репликация–көптегенферменттердіңқатысуыменжүретінкүрделіүдеріс.

  
  

жүктеу/скачать 2,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: