Цитоплазма мен сыртқы ортада К+, Na+ иондарын белгілі бір арақатынаста ұстау


Нуклейнқышқылдарыменгенніңмедициналықмаңызы



бет210/340
Дата28.11.2023
өлшемі9,47 Mb.
#130742
1   ...   206   207   208   209   210   211   212   213   ...   340
Байланысты:
Цито Сарыағаш-2

Нуклейнқышқылдарыменгенніңмедициналықмаңызы


АдамағзасыныңтіршілігіменоныңденсаулығыныңқалыптынемесепатологиялықжағдайларыДНҚ-ныңқұрылысыменқызметатқаруына байланысты.
Геномдағы құрылымдық гендердің және ДНҚ-ның басқа да реттеуші жүйелерінің жұмысын,механизмдерін егжей-тегжейлі білу, олардың сыртқы ортамен қарым-қатынасын зерттеудіңүлкенмәні бар. Өйткені мұндай зерттеулер адам ағзасының қалыпты тіршілік процестерін қамтамасызететінметаболизмдікәрекеттердіанықтауға,адамныңтүрліауруларыныңпатогенезінашуға,олардыдиагностикалау,емдеужәнеалдын-алуға зормүмкіндік береді.
Геномдықзерттеулердіңқолданылуы:

    1. Соттықмедициналықжәнеқылмыстықэкспертизада(сараптауда)мынамақсаттарда:

а)ДНҚ-ныталдауарқылықылмыскерлерді,күдіктілерді,қылмыстыңжәнеапаттыңқұрбандарынидентификациялау;
ә)биологиялықтуыстықты(әкелікті)анықтау,дәлеледеу.

    1. Табиғаттықорғаушараларында:

а) Табиғатта сирек кездесетін және жойылу сатысындағы ағза түрлерін идентификациялаужәне сақтау;
ә)қоршағанортаныластайтын,бактеряларды жәнебасқамикроағзалардытабу;

    1. Трансплантологиядагенотиптерібойыншабір-бірінесәйкескелетіндонорларменреципиенттердітаңдапалу.

    2. Тамақ өнеркәсібінде тағамдық өнімдердің жасанды емес, табиғи түрі екендігін анықтау,мысалы,шарап,балық уылдырығыныңөнімдеріндаярлаудат.б.


9 сабақтың тақырыбы: Тұқым қуалайтын ақпараттың жүзеге асырылуы. Репликация. Прокариоттардағы транскрипция.




Тұқымқуалауақпаратыныңтасмалдануымолекулалықбиологияныңорталықдогмасыдеп аталады. Ол Ф. Криктіңкөзқарасына сай іске асырылатындықтанда оныКрикпостулатыдептеатайды.
Крик тұқым қуалау ақпаратыныңбиологиялық жүйеде іске асырылу бағытын жәнеберілутиптерінанықтады.
Крик постулатыбойыншатірі жүйедегі тұқым қуалау ақпараты тек бір бағыттаберіледі: нуклеинқышқылдарынан ақуызға, кері бағытта ешқашанда берілмейді (тыйымсалынған).
Тұқымқуалауақпаратыныңберілуінің2типінажыратады:

  1. жалпығабірдейберілуі,кез-келгенжасушадаөтеді;

  2. арнайыберілуі,вирустармензақымданғанжасушалардажүреді.Ақпараттыңжалпығабірдейберілужолы:

  1. ДНҚ→ДНҚ(репликация).

  2. ДНҚ→а-РНҚ(транскрипция).

  3. а-РНҚ → ақуыз (трансляция).Арнайыберілуі:

  1. РНҚ→РНҚ(репликацияРНҚ).

  2. РНҚ→ДНҚ(керітранскрипция).

  3. ДНҚ→ақуыз(трансляцияДНҚ).

ВирустардыңгенетикалықматериалыРНҚ. Оларғатемекі теңбілініңмозаикалықвирустары(ТТМВ),басқадаөсімдіктердіңвирустары,РНҚ–бактериофагтар,жануарлардыңкейбірвирустары,мысалы,полиовирустар жатады.
ВирустардыңгеномдықРНҚ-сыбірнемесеекітізбектіболуымүмкінжәнеміндеттітүрде матрицалық РНҚ-данкомплементарлы РНҚ молекуласының түзілуінбақылайтынРНК–репликазаферментініңгендеріболады.ЖаңасинтезделгенРНҚмолекулаларықайтасинтезделетінРНҚкөшірмелерінеқалып(матрица)болады.АқпараттыңРНҚ-данДНҚберілуітеквирустардыңбелгібіртүрімензақымдалған жасушаларда ғана болады. Оларға ретровирус, гепатит В вирутарыжәне т.б.жатады.
Ретровирустартардыңзақымдалғанбөлігіндекерітранскриптазаферментіболады, олфермент ДНҚ-ңқомплементарлы тізбегін синтездеу үшінбір тізбектівирустық РНҚ-ынқалып ретінде пайдаланады. Вирустық РНҚ тізбегіндегі ақпараттыбарДНҚкерітранскриптазаферментініңкөмегіменеселеніпқосспиральдыДНҚмолекуласынтүзеді.БұлқостізбектіДНҚегесініңхромосомасыныңДНҚ-наеніппровирусқа айналады. Мұндай жасушалар, мысалы, тауық эмбрионының жасушаларыңДНҚмолекуласыныңқұрамындағывирустықДНҚкөшірмесі(провирус)ісікжасушаларынатрансформацияланады.
АқпараттыңтікелейДНҚ-данақуызғаберілуітеклабораториялықжағдайда,жасушағакейбірантибиотиктермен(стрептомицин,неомицин)әсеретуinvitroэкспериментіндебайқалады.Бұлкездеантибиотиктерәсеріненөзгеріскеұшырағанрибосомалар ДНҚтізбегінің біреуін ақуыз синтезіне қалып ретінде пайдалана бастайды.Табиғатта (табиғижағдайда) ақпараттыңарнайыберілутипісипатталмаған.
АқпараттыңақуызданДНҚ-ғанемесеРНҚ-ғаберілуболмайдыжәнетыйымсалынғантүрінежатады.
Репликация
ГенетикалықақпараттыңДНҚ-данДНҚ-ғаберілуінрепликациядепатайды.
Репликация – ДНҚ өздігінен еселенуі, жасушаның бөлінуінің алдында, интерфазаның Sкезеңіндеөтеді жәнежасушадағыхромосомаларсанының тұрақтылығынқамтамасызетеді.ХромосомалықДНҚмөлшерініңөтеүлкенболуынабайланыстыДНҚрепликациясыбірденбірнешежерденбасталады(полирепликонды)жәнеекібағыттакөршілісрепликациялықайырдыңбірігуінедейінжүреді.ПрокариотДНҚ-дажәне органоидтарында(митохондриялар жәнепластидтер) бір ғана инициациялық нүкте,біррепликон(монорепликонды)болады.Репликон-ДНҚрепликациясыныңбірлігі.
Репликацияүдерісімынаұстанымдардыңнегізіндеіскеасырылады:

  • жартылай консервативті– ДНҚ-ның бастапқы тізбектерінің әрқайсысы жаңа тізбеккематрица (қалып)болады

  • комплементарлық – ДНҚ молекуласының жаңа тізбегі комплементарлық ұстанымғанегізделеді, аденин тиминмен, гуанин цитозинмен және керісінше байланысуарқылытүзіледі

  • антипараллельдік–ДНҚ-ныңжаңатізбектерібастапқыматрицалықтізбектергеқарама-қарсыбағыттасинтезделеді

  • униполярлығы- комплементарлы жаңа тізбектердің синтезделуі тек 5-3бағытындаіске асырылады

  • үзілмелігі – репликация ДНҚ молекуласының бірнеше жерінде бір уақытта басталадыда артынанбіртізбеккетізбектеледі.

Репликациясатылары:инициация,элонгация,терминация.
Репликацияинициациясы–ерекшенуклеотидтерқатарыбар,инициациянүктесінен,«репликациялықкөзшеден»басталады.СолжерденбастапхеликазаферментініңкөмегіменқосарланғанДНҚтізбектерітарқатылады,топоизомеразарепликацияланбағанДНҚбөлігініңалдындығысуперспиральдыажыратады,алSSBақуыздары – ажыраған бір тізбекті ДНҚ бөліктерінтұрақтандырады.ДНҚ синтезі текбір 5’3’ бағытында жүреді, ал ДНҚ тізбектеріантипараллельді, сондықтанда ДНҚ біртізбегі үздіксіз синтезделеді және онылидерлік (бастаушы), екінші тізбекті ілесуші (арттақалушы) тізбек, қысқа кесінділер (Оказаки фрагменттері), түрінде синтезделеді, соңынанбұлкесінділертізбектеліпжалғанады.
Элогация - ДНҚ репликациясының ұзару үдерісі, ДНҚ жаңа тізбегінің синтезінебастамаберетінРНҚпраймазаныңқысқафрагменттіРНҚпраймерлерініңсинтезделуінен басталады. Содан кейін РНҚ праймерлерге ДНК-полимераза байланысадыда үздіксіз лидерлік тізбек синтезделеді. Ілесуші тізбектіңлидерлік тізбектен синтезделуерекшелігіДНҚ қысқа,Оказакифрагменттері түрінде синтезделеді.Ілесуші тізбектіңсинтезінебірнешепраймерлерқажет,кейіноларэндонуклеазакөмегіменалыныптасталынады,орныбосқалады.БосқалғанорындарДНК-полимеразаменкөмегіменкомплементарлынуклеотидтерментолықтырыладыдатізбектеліплигазаферментіментігіледі.
Терминация-репликацияДНҚбөлігініңтерминациялықсайтдепаталатынарнайы нуклеотидтер қатармен аяқталады. Терминацияtusгенімен бақыланады,tusгенінің өнімі болып табылатынtus ақуызы терминациялық сайтты танып байланысыпүдерістітоқтатады.
Репликация–көптегенферменттердіңқатысуыменжүретінкүрделіүдеріс.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   206   207   208   209   210   211   212   213   ...   340




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет