Цитоплазма мен сыртқы ортада К+, Na+ иондарын белгілі бір арақатынаста ұстау
Гендерактивтілігініңгормональдықреттелуі
жүктеу/скачать 9,47 Mb.
|
Цито Сарыағаш-2
- Бұл бет үшін навигация:
- 12 сабақтың тақырыбы: Митоздық цикл реттелуінің молекулалықгенетикалық механизмдері. Тұқым қуалайтын өзгергіштік. Геномдық және хромосомалық мутация.
- Жасушалық циклді реттеудің сигналдық жолдары
ГендерактивтілігініңгормональдықреттелуіЖоғарысатыдағыөсімдіктерменжануарлардажасушааралықөзараәрекеттесулер олардың тіршілік үдерісінде маңызды роль атқарады. Жасушалардың өзара әрекеттесуігормональдықәсеретугебайланыстыіскеасырылады.Гормондартікелейжасуша–нысанаға немесе ұлпа – нысанаға әсер етеді. Пептидтік гормондар (инсулин эпинефринт.б.) өздерініңірі молекулалы болуына байланысты жасуша ішіне ене алмайды. Оларжасушаға рецепторлық белоктармен әрекеттесу арқылы әсер етеді. Рецепторлық белоктарәдетте нысаналық жасушаның мембраналарында орналасады. Осылай әсер ету арқылыпептидтікгормондаржасушаішілікциклдыңАМФ(цАМФ)-тыңдеңгейін реттейді. ЦиклдықАМФпротеин-киназаферментінактивтендіреді.Алпротеин-киназаферменті көптеген арнайы қызмет атқаратын ферменттерді фосфорилдейді(активтендіріледі).Стероидтықгормондар(эстроген,прогестерон,тестерон,экдизон)жасушаішінеоңайеніп,жасуша-нысанацитоплазмасындағыарнайырецепторлықбелоктарменберікбайланысады.Түзілгенгормон+рецепторлықбелоккешеніарнайыгендердіңтранскрипциясынактивтендіреді.Оныңекіжолыбар:1.Гормон+рецепторлықбелоккешеніарнайыгистондыемесбелоктарменөзараәрекеттесіпнақтыгендердіңтранскрипциясынактивтендіреді.2.Гормон+рецепторлықбелоккешенігендердіңэнхансерлік және промоторлық учаскелерінде орналасқан арнайы нуклеотидтержүйесімен байланысып сол гендердің транскрипциясын активтендіреді (R.M. Evans, 1988).Осы екі жағдайда да гормон + протеиндік кешен транскрипция үдерісінепрокариоттардағыСАР-сАМР-кешенініңәсерінеұқсас,позитивтікреттеушіәсер көрсетеді. Олайболса,гендерактивтілігіжасушалардың(ағзалардың)нақтытіршілікжағдайларынабайланыстыболып,тұқымқуалауақпаратыныңжүзегеасырылуыныңбарлықкезеңдеріндетүрлі механизмдермен бақыланады. №12 сабақтың тақырыбы: Митоздық цикл реттелуінің молекулалықгенетикалық механизмдері. Тұқым қуалайтын өзгергіштік. Геномдық және хромосомалық мутация. Жасушалық цикл кезеңдерінің ретімен алмасып отыруы циклин және циклин-тәуелді киназа (Ц-ЦТК) кешендері, белок-ферменттерінің әсері арқылы іске асырылады. Циклиннің ЦТК-ға жалғануы ЦТК-ны ғана активтендіріп қоймай, басқа да белоктарға әсері етеді. Жасшадағы циклиннің концентрациясы жасушалық цикл барысында циклды түрде өзгеріп отырады. Жасушалық цикл ЦТК (Cdk) активтілігінің өзгеріуімен оның реттеуші суббірлігі болып табылатын циклиннің циклға сай түзіліп және қайта ыдырап отыруымен бақыланады. Түрлі циклиндердің синтезделіп және қайта ыдырап отыруы жасушалық циклдың фазаларының ретімен алмасып отыруын қамтамасыз етеді. Жасушалық циклдың түрлі фазаларында әртүрлі циклиндер түзіледі де ЦТК-мен жалғанып Ц-ЦТК кешендер түзеді. Бұл кешенде циклин активтендіруші , ал ЦТК -лар катализаторлар қызметін атқарады (сурет 1). Олай болса төменде көрсетілген үдерістер жүргенде ғана митоздық циклдың реттелуінің бақылануы іске асырылады: 1. циклинге тәуелді киназа (Cdk) тек өзіне тән циклинмен қосылғанда ғана әсерін көрсетеді 2. Cdk фосфорилденгенде және дефосфорилденгенде 3.INK4 және KIP1 тұқымдасындағы арнайы ингибиторлық белоктармен әсерлескенде. Сонымен Ц-ЦТК кешендерінің механизмдері жалпы белгілі бір ретпен жүретін төмендегі үдерістерді реттейді: а) митоздық циклдың алдыңғы сатысын реттеуші факторлардың активсізденуін; б) митоздық циклдың осы кезеңін қамтамасыз ететін факторлардың активтенуін; в) жасуша бөлінуінің келесі кезеңіне қажетті факторлар кешенінің түзілуімен активтенуін. С. 1. Жасушалық циклдың түрлі фазаларын анықтайтын циклин- Cdk кешені Ц- циклиндер, Cdk – циклин-тәуелді киназалар, MPF –митозстимулдаушы фактор. Төртбұрыш қоршауларда – ингибиторлар кешені. Жасушаның бөлінуінің басталуы үшін сырқы орта жағдайдың қолайлы болуымен қатар арнайы сигналдық молекулалар – өсу факторлары (митогендер) және жасушаның қандайда бір беткейге бекінуі (эпителиоциттердің базальдық мембранаға, фибробластардың коллаген талшықтарына жалғануы) қажет және жасуша беткейіндегі рецепторлармен байланысқанда және контакталық тежелу болмаған жағдайда митоздық цикл механизмі іске қосылады. Жасушалық циклді реттеудің сигналдық жолдары Митотикалық цикл үдерісінің іске қосылуы циклин Д-ЦТК4 және/немесе циклин Д-ЦТК-6 кешенінің әсеріне байланысты болады. Бастаушы кешенді белсендіру үшін жасушадан тыс реттегіштер – өсу факторынан, яғни өсудің эпидермалдық факторынан (ЭФР) және антиген саналатын жасушадан (АПК) сигналдардың түсуі қажет. Тирозинкиназа рецепторымен қабылданатын сигналдар каскадтық жолмен киназалық домен рецепторларын, митогенді активтендіреті протеинкиназаларды (МАПК) белсендіреді, олар митогеннің әсеріне тез әрі ерте жауап беретін (FOS, JUN) гендері үшін транскрипциялық факторлар (ТФ) болып табылады. Ерте жауап беретін (FOS, JUN) гендерінің өнімдері өз кезегінде баяу жауап гендері үшін ТФ болады және оларды белсендіреді. Баяу жауап беретін ген өнімдері, оның ішінде ақуыз-ферменттер, циклин Д-ЦТК 4, ЦТК 6, митоздық циклдың G1–кезеңінің бірінші жартысында әсер ететін циклин-ЦТК кешендерінің пайда болуына әкеледі. Сонымен қатар басқа да гендер, оның ішінде ақуыз Мус геніде белсенді болады. Мус ақуызы р27 генінің белсенділігін тежейді, р27 ақуызы циклин-ЦСК кешендерін тежейді және Сdc25a генін белсендіреді, оның өнімі спецификалық фосфатаза киназа мен ЦЗК2 фосфорилдеу арқылы оларды белсендіреді. Бұл үдерістердің нәтижесі әкеледі: 1) жасушадағы циклин-Д және ЦТК4, ЦТК 6 киназаларының көбеюіне; 2) киназа (Cdk) ингибиторларының азюына; Осының барлығы жасушада белсенді циклин-Д-ЦТК4,6-ы кешендерінің жеткілікті мөлшерін қамтамасыз етеді. Осылайша, G1 кешендері: а) G1-фазада орын алатын үдерістерді; б) ДНҚ репликациясы үдерісіне қатысатын факторлар мен ферменттердің синтезін реттейді. 2-сурет. Жасуша пролиферациясын инициялайтын сигналдық жолдар: а) бағаналық эрпителиоциттер (басталуы -ЭФР); б) Т-мимфоциттер (АПК-мен өзара әрекеттесуден басталады); жүктеу/скачать 9,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|