В. Р. Имитов кен орындарын жерасты игеру жүйелерінің жіктелуі
Класс
Группа
Даму жүйесі
1
2
3
1. Тазарту кеңістігін табиғи түрде сақтайтын даму жүйелері
A. тазарту кеңістігін табиғи қолдайтын және кенді механикаландырылған жеткізетін жүйелер
Б. табиғи тазартуды қолдайтын жүйелер кеңістік және гравитациялық кенді жеткізу
1. Қатты жүйе
2. Камералық тірек жүйесі
3. Камералық жүйе
4. Дүкеннен шығатын жүйе
5. Осы топқа арналған басқа Даму жүйелері
2. Кеннің құлауымен игеру жүйелері және
тау жыныстары (яғни, дамыған кеңістікті сақтамай)
A. едендік құлау жүйелері
Б. қабатты құлау жүйелері
1. Қатты ойығы бар едендік мәжбүрлі құлау
2. Өтемақы камералары бар едендік мәжбүрлі құлау
3. Едендік өзін-өзі құлату-
лық
4. Соңғы шығарылымы бар едендік құлау-
кен
5.Кеннің түбімен шығарылатын едендік құлау
6. Қабаттың өзін-өзі құлатуы
3. Тазарту кеңістігін жасанды қолдаумен дамыту жүйелері
A. дамыған кеңістікті салатын жүйелер
Б. бекіту жүйелері
B. бекіту және кейінгі құлау жүйелері
1. Бетбелгісі бар бір қабатты ойық
2. Бетбелгісі бар көлденең қабаттар
3. Бетбелгісі бар көлбеу қабаттар
4.Бетбелгісі бар камера жүйесі
5.Бөлінген ойығы бар жұқа тамырларды дамыту жүйесі
6.Төменгі қабат ойығы
7.Күшейтілген бекіткіші бар жүйелер
8.Құлауы бар Бағаналы жүйе
9.Қабатты құлау
10.Осы топты дамытудың басқа жүйелері
III сыныпты жүйелерде өңдеу кеңістігі тіректермен немесе толтырғыштармен қамтамасыз етіледі. Бұл жүйелер басқа кластардағы жүйелер қолданылмайтын ең қиын жағдайларда қолданылуы мүмкін. Олар жеткілікті жоғары тау-кен шығындарымен және төмен шығындармен және сұйылтумен сипатталады, сондықтан бағалы кендерді өндіруде III класты жүйелерді қолданған жөн. Жерасты тау-кен жүйелерінің бірыңғай классификациясында класстардың ерекшеліктері келесідей:
1-класс – ашық тығыны бар тау-кен жүйелері – кенді өндіру нәтижесінде пайда болған стоп тау-кен өндіру кезінде ашық болып қалатын жүйелерді, қазба алаңын, т.б. бос, толтырылмаған толтырғыш материал, сынған кен, төсем немесе опырылған жыныстар. Ашық тазарту алаңының қабырғалары мен төбесі руда корпусында қалған тұрақты немесе уақытша кен тіректерімен бекітіледі. Негізгі жыныстар мен кендердің тұрақтылығы
бұл жүйелерді пайдаланудың міндетті шарты болып табылады
сынып.
2-класс – кен қоймасы бар жүйелер – өңдеу жүйелері тағайындалады, оларда тазарту кеңістігі кен массасы қазылғандықтан сынған кенмен толтырылады, ол тек блокты қазып алғаннан кейін ғана толығымен босатылады. Мұнда негізгі ұстау құралы – кен тіректері, кейде аралық және штангалық тіректер.
Сақталатын кен тіректер арасындағы негізгі тау жыныстарының сақталуына ықпал етеді, бірақ оның қызмет көрсету құралы ретіндегі рөлі көмекші болып табылады. Сақталатын жүйелер негізгі тау жыныстары мен кендердің тұрақтылығымен және әдетте, кен денесінің тік құлауымен сипатталады.3-разряд – тіреуіш тірегі бар жүйелер, олар қазба жұмыстарынан кейін жүйелі түрде тұрғызылатын, негізгі тау жыныстары мен кендерді тіреудің негізгі құралы ретінде қызмет ететін арматураланған тіректің тіреуіште болуымен сипатталады. Бұл жүйелер негізгі тау жыныстары мен кендер жоғары тау қысымын көрсетпейтін жағдайларда қолданылады, бірақ тіреусіз олар қабыршақтануы немесе құлауы мүмкін.
4 класс – толтыру жүйелері – кен массасын қазу кезінде пайда болған тазарту кеңістігі толтырғыш материалмен толтырылған жүйелерге жатады. Толтыру негізгі тау жыныстарын қолдаудың негізгі құралы ретінде қызмет етеді. Кейде толтыру тек бетінің құлауына немесе шөгуіне қарсы тұру үшін қызмет етеді. Қарапайым және күшейтілген әртүрлі конструкциялардың тіректері, егер тазарту қазбалары толтыру жасалғаннан ертерек жүргізілсе, орнатылады. Кейде бекіту мүлде орындалмайды. Алғашқы екі кластан айырмашылығы, толтыру жүйелерін ашық шығу мүмкін емес тау жыныстарында қолдануға болады.
үлкен аумақ.
5-клас - үңгірлермен - тазарту кеңістігі қазылған кезде опырылған тау жыныстарымен толтырылған жүйелерге жатады. AT
кейбір жағдайларда кен массиві де құлауға (массаға) ұшырайды.
6- класс – аралас игеру жүйелері – қуатты кен орындары игеріледі, онда еден немесе панель ауыспалы, салыстырмалы түрде жақын өлшемді камераларға және камера аралық тіректерге бөлінеді, олар әртүрлі жүйелермен екі кезеңмен дәйекті түрде шығарылады.
Әдетте, камералар бірінші кезекте төменнен жоғарыға, ал бағандар жоғарыдан төменге қарай - екінші кезекте көрші камераларды алып тастағаннан кейін алынады.Дүниежүзілік жерасты кен өндіру көлемі орта есеппен 2000 - 2009 ж.ж.
әзірлеу келесідей бөлінеді (жалпы саннан %)
жер асты қазбалары): ашық тазарту алаңы бар игеру жүйелері – 46,8, соның ішінде. камера - 37,7 тірек және 62,3 астындағы дрейфтер жүйесі; 23.8 бетбелгілері бар жүйелер; негізгі тау жыныстарының рудалы қазу жүйесі 29,4, соның ішінде. 39.4 руданың шеткі шығуы бар төменгі деңгейлі үңгірлеу және мәжбүрлі және тегіс еденді қазу
өзін-өзі құлату 60.6.
Қазақстанда Шалқия полиметалл, Жезқазған және Жаман-Айбат мыс кен орындары камералық-бағаналық жүйенің әртүрлі нұсқаларымен, Риддер-Сокольное полиметаллдық, Соколовское темір рудалары - үңгірлік жүйелермен, Тишинское, Малеевское, Жезкентское, Полиметаллское, Артемовшлица - өндіріледі. толтыру жүйелеріне арналған әртүрлі опциялармен.