Дәріс № Конструкторлық материалдар және оның жіктелуі. Материалдардың негізгі технологиялық, механикалық және эксплуатациялық қасиеттері

Машина жасау өндірісінің металдар мен түрлі қорытпаларды балқытып, ішкі қуысы қажетті пішінді балқымалы құю арқылы әр түрлі бұйымдар мен дайындамаларды жасау саласын құю өндірісі деп атайды.

Қалыпқа құйылғаннан кейін қорытпа қатайып құймаға айналады /құйылған дайындама/. Өндірілген дайындама кесіп өңдеуден өткеннен кейін мөлшері мен беттерінің кедір-бұдырлығы қажетті түрде қамтамасыз етіліп машинаның бөлшегіне айналды. Машиналардың және жабдықтардың 50%, метал кесу станоктарының 80%, тоқыма машиналардың 72%, трактордың 55%, бөлшектері мен детальдар құйып жасалады.

Құю әдісі арқылы, басқа тәсілдермен жасауға болмайтын күрделі пішінді бұймдар мен детальдарды жасауға болады. Ол бұйымдар мен детальдардың салмақтары бірнеше грамнан жүздеген тоннаға мөлшерлі бірнеше сантиметрден 20 метрге, қалыңдығы 0,5 милиметрден 500 милиметрге дейін жетеді.

Құю өндірісі адамзатқа ерте заманнан бері белгілі. Металдар б.з.б. 4 ғасырда Египетте, Азияда, Үнді елдерінде әр түрлі тұрмысқа қажетті бұйымдар мен құрал-саймандар жасау үшін қажет болды. Олар алдымен қоладан, кейінірек шойыннан жасала бастады.

Қазақстанның территориясын мекендеген халықтар құю кәсібін жақсы меңгермен. Мысалы, ХІІІ ғасырда осы күнгі Түркістан қаласындағыАхмет-Ясауи сәулет ғимаратындағы "Тай қазанды" онан 25 шақырым жердегі Қарнақ деген мекенде Тебриздік шебер Әбд-л-Азиз ибн Шрафуддин құйып жасаған. Қазан ерекше өрнектермен безендірілген.

Орыс ғалымдары П.П. Аносовтың, Д.К. Черновтың, А.С. лавровтың, Н.Н. Рубцовтың және Г.Ф. Баландиннің терең еңбектері құю өндірісінің өзіндік ғылыми сала болып қалыптасуына үлкен ықпал жасады.

Құю өндірісі келесі процестерден тұрады:

1. 
   Өндірілген бұйымның немесе дайындаманың үлгісін жасау;
   
2. 
   Қалып және өзекшелер жасалатын қоспалар дайындау ;
   
3. 
   Өзекшелер жасау;
   
4. 
   Өндірілетін бұйымның не детальдың үлгісі бойынша қалып жасау;
   
5. 
   Қорытпаны балқыту;
   
6. 
   Қалыпқа балқыма құю;
   
7. 
   Құйманы қатайғаннан кейін қалыптан шығарып алу;
   
8. 
   Құйманы тазарту;
   
9. 
   Қажет болған жағдайда құйманы термиялық өңдеулерден өткізу;
   
10. 
    Сапасын анықтаумен қатар ақауы бар құймаларды жөндеу.
    

Қалыпты жасау әдістеріне байланысты құю жолдары мынандай болып бөлінеді:

1. 
   Бір рет қолданып құм-балшықтан жасалған қалыпқа құю;
   
2. 
   Центрден/орталықтан/ тепкіш машиналар арқылы қалыпқа құю;
   
3. 
   Кокильді құю /металл қалыпқа/;
   
4. 
   Қысыммен құю т.б.