Дәріс №2. Сыбайлас жемқорлықтың түрлері Дәріс мақсаты: сыбайлас жемқорлық түрлерімен танысу, талдау. Дәріс жоспары
жүктеу/скачать 23,15 Kb.
|
|
Дәріс №2. Сыбайлас жемқорлықтың түрлері Дәріс мақсаты: сыбайлас жемқорлық түрлерімен танысу, талдау. Дәріс жоспары: 1. Сыбайлас жемқорлықтың негізгі себептері, нысандары мен түрлері. 2. Сыбайлас жемқорлықтың өсуіне ықпал ететін факторлар. 3. Сыбайлас жемқорлықтың белгілері және оның әлеуметтік салдары. Кез-келген құбылыстың мазмұны оның өмір сүру формаларымен сипатталады, олар философия курсы бойынша, ең алдымен, оның өмір сүру тәсілін анықтайды. Сыбайлас жемқорлыққа өзіне тиесілі емес ресурстарға билік етуге мүмкіндігі бар адам бар жерде, қандай да бір шешімдерді қабылдау немесе қабылдамау, мүмкін болады. Сыбайлас жемқорлық екі жақты қарым– қатынасты білдіргендіктен, бір жағынан, лауазымды тұлғалар, ал екінші жағынан - заңды және заңсыз жеке сектордың өкілдері немесе жеке тұлғалар сыбайлас жемқорлық қатынастарының субъектілері болып табылады. Заңмен белгіленген және қорғалатын барлық қоғамдық және шаруашылық қатынастар сыбайлас жемқорлық объектісі болып табылуы мүмкін. Қазіргі әдебиетте сыбайлас жемқорлық көп құрылымды және көп деңгейлі мазмұнға ие және қоғамдық қауіпті әрекеттердің біртекті емес түрлерінің кешенімен байланысты күрделі криминологиялық, әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде қарастырылады. Ол қоғамдық өмірдің барлық салаларында көрінеді. Әр түрлі критерийлер бойынша сыбайлас жемқорлық түрлерінің жіктелуі көп. Олардың ең көп тараған түрі екі негізгі нысанға бөлу болып табылады: төменгі (ұсақ, тұрмыстық, күнделікті) және жоғарғы, жоғары (элитарлық, ірі). Ең қауіпті және ең кең таралған әкімшілік ресурсты пайдаланумен байланысты билік құрылымдарындағы сыбайлас жемқорлық болып табылады. Төменгі сыбайлас жемқорлықтың тартымдылығы оның пара алушы (немесе қорқытып алушы) үшін ғана емес, пара беруші үшін де құндылыққа ие. Бұл жерде пара пайда болған тұрмыстық мәселелерді шешуге көмектеседі, ол заңдар мен нұсқаулықтардың ұсақ бұзушылықтарын (мысалы, жол қозғалысы ережелерін) жасаудың тұрақты мүмкіндігі үшін кішігірім төлем болып табылады. Төменгі сыбайлас жемқорлық халықты сыбайлас жемқорлыққа көзқарасқа қоғамның маңызды бөлігі «әдеп бойынша» қабылданатын кәдімгі құбылыс ретінде үйрете отырып, жоғарғы сыбайлас жемқорлықтың болуы үшін қолайлы жағдай жасайды. Сыбайлас жемқорлық түрлерінің тағы бір жіктемесін келтіреміз . 1. Қызмет бабын теріс пайдаланатын сыбайлас жемқорлық субъектісіне байланысты: - мемлекеттік жемқорлық (мемлекеттік шенеуніктердің сыбайлас жемқорлық); - коммерциялық жемқорлық (фирмалар менеджерлерінің сыбайлас жемқорлығы); - саяси жемқорлық (саяси қайраткерлердің сыбайлас жемқорлығы). 2. Сыбайлас жемқорлық қатынастардың бастамашысы болып табылатын сыбайлас жемқорлық субъектісіне байланысты: - лауазымды адамның бастамасы бойынша параны сұрау (қорқытып алу); - сұраушының бастамасы бойынша сатып алу. 3. Пара беруші болып табылатын сыбайлас жемқорлық субъектісіне байланысты: - жеке пара (азамат тарапынан); - кәсіпкерлік пара (заңды фирма тарапынан); - қылмыстық сатып алу (қылмыстық кәсіпкерлер тарапынан – мысалы, нашақорлық). 4. Пара алушы сыбайлас жемқорлықтан алатын пайданың нысанына байланысты: - ақшалай пара; - қызметтер алмасу (патронаж, непотизм). 5. Сыбайлас жемқорлық қатынастарды орталықтандыру дәрежесіне байланысты: - орталықтандырылмаған сыбайлас жемқорлық (әрбір пара беруші өз бастамасы бойынша әрекет етеді); - орталықтандырылған сыбайлас жемқорлық «төменнен жоғары» (төмен тұрған шенеуніктер үнемі жинайтын пара немесе одан жоғарылардың). 6. Сыбайлас жемқорлық қатынастардың таралу деңгейіне байланысты: - төменгі жемқорлық (биліктің төменгі және орташа эшелондарында); - жоғарғы жемқорлық (жоғары шенеуніктер мен саясаткерлер); -халықаралық сыбайлас жемқорлық (әлемдік шаруашылық қатынастары саласында). 7. Сыбайлас жемқорлық байланыстарының тұрақтылығы дәрежесіне байланысты: - эпизодтық жемқорлық; - жүйелі (институционалдық) сыбайлас жемқорлық; - клептократия (сыбайлас жемқорлық билік қатынастарының ажырамас құрамдас бөлігі ретінде қалыптасқан). Сыбайлас жемқорлық байланыстарын талдау кезінде олардың субъектілерін дұрыс анықтау аса маңызды орын алады. Бұл жерде қазіргі жағдайда жеке кәсіпкерлік, меншікті кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар және т.б. кеңінен таралып, олардың басында мемлекеттік басқару аппаратының қызметкерлері болып табылмайтын, бірақ іс-әрекеттері сыбайлас жемқорлық ретінде дәрежеленуі мүмкін тұлғалар тұрғанына назар аудару маңызды. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының көпшілігін лауазымды адамдар, яғни тұрақты, уақытша немесе арнайы өкілеттік бойынша билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратындар не тиісті мемлекеттік және жергілікті билік органдары мен мекемелерде ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларды атқаратындар жасайтыны анық. Сонымен қатар, кейбір санаттағы қызметкерлердің (мысалы, педагогтар және медицина қызметкерлері), кәсіби міндеттерін жүзеге асыру кезінде (емдеу, емтихандар қабылдау және т.б.) іс-әрекеттер жасайды. Мұндай жағдайларда олар да лауазымды адамдар санатына жатады және сыбайлас жемқорлық субъектілері ретінде танылады. Қазіргі әдебиетте сыбайлас жемқорлық қарым-қатынастарын сипаттауда келесі ұғымдар қолданылады: жүктеу/скачать 23,15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|