Дәріс Кіріспе. Геоэкология және табиғатты қорғау пәні. Геоэкология түсінігі. Негізгі сұрақтары
Дәріс 4. Геоэкологиялық құрылымның экологиялық жағдайлары
жүктеу/скачать 456,44 Kb.
|
ТүÑÑнÑгÑ. ÐегÑÐ·Ð³Ñ ÑÒ±ÑаÒÑаÑÑ-emirsaba.org
| Дәріс 4. Геоэкологиялық құрылымның экологиялық жағдайлары.
Негізгі сұрақтары: 1. Қоршаған ортаның экологиялық жағдайына геологиялық құрылымның әсерінің әртүрлілігі 2. Геожүйелердің экологиялық жағдайына әсер ететін негізгі факторлар Қоршаған ортаның жай-күйiн экологиялық нормалаудың және табиғатты пайдаланудың әлемдiк тәжiрибесi нақты табиғи ортаны қорғау және өндiрiстiк жүйелердің даму үрдісінен пайда болатын қажеттiлiктерге байланысты прецеденттік әдiс арқылы ұзақ кезең бойы қалыптасты. Су-жер ресурстарының шекті мүмкін деңгейін экологиялық нормалау негізін экожүйелік тәсіл құрайды, ол антропогендік әсер мен табиғи нысандардың географиясына кешенді баға берумен айқындалады. Тұжырымдаманың негiзiне ресурстарды жүйелi түрде барлау; табиғи жүйелердің ластану ауқымдары; жерлердiң кең ауқымды тозуы; топырақтың жел, су эрозиясы, сортаңдану; фон экожүйелерiнде зат және қуат айналымын реттеу ырғағының бұзылуы секілді жағдайлар кiредi. Экологиялық нормалаудың үш кезеңі ажыратылады: 1-ші кезең – Экожүйелердің қазіргі жағдайын бағалау нақты аймақтарды аудандастырудан тұрады: табиғи экологиялық; зоналық географиялық; ботаникалық-географиялық; ландшафттық; агроландшафттық; геоэкологиялық; әкімшілік-шаруашылық; әлеуметтік-экономикалық; экологиялық зоналау. Аумақтарды аудандастырудың түрлі әдістері (тәсілдері) Қазақстан аймақтары, әкімшілік облыстары, аудандары, жергілікті аумақтар шекарасында нақты жерлердің экожүйелерінің қазіргі жағдайын және ресурстық әлеуетінің жоғалу (шөлдену) сипатын бағалауға мүмкіндік береді. Осы әдістерге кешенді талдау жасау арқылы экожүйелер кешенінің жағдайы мен көрсеткіштерін сипаттайтын шөлдену қаупі мен дәрежесін анықтау үшін аумақты экологиялық зоналауға мүмкіндік береді (қауіп зоналары: күшті, орташа, әлсіз). Жалпы, экологиялық нормалаудың бірінші кезеңі ресурстық әлеуеттің тозу дәрежесін (экожүйелердің түрлілігі); көрсеткіштер кешенін, экожүйелерде жиналған бұзушылықтарды; қауіп зоналары мен ресурстарды жоғалту қаупін/шөлденуді анықтайды. 2-ші кезең – Экожүйелердің өзгеру дәрежесіне жүйелердің қызметтік маңыздылығын бағалау (ландшафттық-тұрақтандырушы, орта түзуші, су реттеуші, су эрозиялық, жер бедерін тұрақтандырушы); ресурстық әлеуетін жоғалтудың ішкі (табиғи) қауіптілігі (шөлдену: құмды, тастақ, орман аумақтары); экожүйелердің бұзылу түрлері мен дәрежесі (шөлдену) жатады. Бұдан басқа, экожүйелер тозуының арнайы белгілері мен көрсеткіштері: су экожүйелерінің тозуы, топырақтың тозуы; өсімдіктердің тозуы; жерлердің тозуы ескеріледі. 3-ші кезең – Аумақтың экологиялық залалын бағалау Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау, тікелей және жанама әдістері, залалды экономикалық бағалау ережелері бойынша баптармен (I бөлім; 108 – 110 б.) реттеледі [1]. Қоршаған ортаның ластануынан болған залалды экономикалық бағалау ережесі Қазақстан Республикасы Үкіметімен бекітіледі (ҚР Экологиялық кодексі 16 бап, 6 т.) [2]. Табиғи жүйелер мен урбандалған аумақтарға келтірілген залалды бағалау және өтеу құнымен байланысты негізгі мәселелер бірегей әдіснамалық тәсілдің жоқтығы; әлеуметтік-экономикалық салдарды (денсаулыққа, мүлікке залал келу) ескерместен әдістерді пайдалану; экожүйелерді және табиғи-антропогендік кешендерді, су, жер қойнауы, қала топырақтары; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың экожүйелері; орман қорына жатпайтын өсімдіктер, өсімдіктер мен жануарлардың сирек кездесетін түрлері, сонымен қатар мұнаймен ластанудың кері әсері және түсініктердегі біртұтастылық бағалаудағы мәселелер. Залалды бағалау кезінде табиғи ресурстың қалпына келу жылдамдығын, яғни экожүйенің фондық жағдайға қайта келуіне қажет уақытты; топырақ, су, атмосфераны ластағыштарды адсорбциялау және зарарсыздандыру бойынша табиғи мүмкіндіктеріне сай табиғи жүйелердің ластану ауқымын жоюға кететін уақытты; топырақтың жел, су эрозиясының, тұзданудың дамуы және фондық экожүйелерде зат пен энергияның алмасуының реттелу ырғағының бұзылуы есебінен жерлердің кең алқапты деградациясын қалпына келтіру жылдамдығын ескеру керек. Шығындар нақты нұқсандардан тұрады, сондай-ақ жоғалған пайданы қоса алғанда: жүйелерді қалпына келтiруге кеткен шығындар (рекультивация, суаттарды ластағыштардан тазалау, су құрылымдарды қалпына келтіру, орман жолағын, жасыл желектер отырғызу, флора мен фаунаны қалпына келтiру; алынып болмаған табыстар (мал жайылымдарының және
шаруашылығының,
типтерін, механикалық құрамын, сортаңдану, батпақтану, ауыр металдармен ластану дәрежесін (геохимия) анықтау, топырақ бонитетін, климаттық өзгеруіне аумақтың қауіп дәрежесін анықтау. Табиғи-шаруашылық жүйелерді орнықты пайдаланудың экологиялық қауіпсіз деңгейін әзірлеу және ресурсты ұтымды пайдаланатын технологияларды енгізу бойынша жұмыстар жүргізу үшін аумақтың әлеуетіне кешенді бағалау жүргізу керек. Табиғи-шаруашылық жүйелердің өнiмдiлiгін жоғарылатуды қамтамасыз ету үшiн табиғи қорларды тиiмдi пайдалану; экожүйе қызметтерiн инвестициялау (су сақтайтын және қор сақтаушы технологиялар, жер бетi және су экожүйелерін басқару, табиғи-шаруашылық жүйелердің биоәртүрлiлігін қорғау); аэро-, ғарыш -, фото - түсірілімдердің, статистикалық мәліметтердің мониторинг жүйесін құру, зертханалық зерттеулер үшін экотоксиканттардың мөлшерін анықтауға алынған сынамалар мәліметтерінің, метеорологиялық мәліметтер жүйесін құру; жағдаяттық орталықта мәліметтерді өңдеу; төтенше жағдайларда шұғыл әсер ету базасын құру; табиғи-шаруашылық жүйелердің жай-күйі мәлiметтерінің ақпараттық базасын құру бойынша жұмыс өткiзуді талап етедi [4]. Жүйе ұлттық және халықаралық деңгейде, әсіресе ҚР ҚОҚМ жүйелерінде қызмет ететін қолдағы ақпараттық жүйелермен толығымен үйлесімді болу керек. Табиғи-шаруашылық жүйелердің экологиялық орнықтылық индексiн көбеюту үшiн аумақты пайдалануына қарай өзара байланысты, өзара тиімді мемлекеттiк, жеке және бизнес-құрылымдар бойынша антропогендік қызметтiң қауiпсiз деңгейiн қамтамасыз ету арқылы экожүйелік тәсiлді енгiзу қажет. Аумақтың экологиялық жай-күйі мен ресурстық маңыздылығын ескеріп, кешендi басқару тетіктерін әзірлеу. Табиғи ресурстарды барлау шегін анықтау; көмiртектi нарықтың қызмет етуін қамтамасыз ету; корпоративтiк негiзде ресурстық әлеуетін пайдалануыды қамтамасыз ету және жасыл желектер, екпе ағаштар, орман алқаптарын отырғызу, жеке ЕҚТА, аңшылық және балық аулау шаруашылығын дамыту үшін қолайлы шарттар жасау; табиғи-шаруашылық жүйелерді қалпына келтiру бойынша жобалар жасау үшiн жергілікті халықты ынталандыру шараларын әзірлеу (көлдерді тазалау, жақын аймақтарды, өзен сағаларын, жол маңындағы отырғызылымдарды тазалау, құмдарды себу, сортаңданған аумақтарды қалпына келтіру) және дағдарыс және дағдарыс алды аумақтарды пайдалануда ерекше экологиялық талаптар қою. «Жасыл Қазақстан» жобасына инвестицияны (ұлттық инвесторлар, халықаралық инвесторлар, «Жасыл даму» бағдарламасы) тарту және оған ағашты, қалдықтарды өңдеу, биоотын өндіру, елді-мекендерді жайғастыру, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, көшет бақтарын (питомниктер) орналастыратын кәсіпорындардың (кредит алушылар) қатысуын қамтамасыз ету жүктеу/скачать 456,44 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|