Дәріс Кіріспе. «Ветеринариядағы диагностикалық және емдеу техникалары» пәнінің мақсаты мен міндеттері
жүктеу/скачать 3,97 Mb.
|
| Клизмалар.
Клизма – сұйықтарды немесе дәрілік заттардың ерітінділерін тік ішек арқылы еңгізу әдісі. Көбінесе емдік әдіс ретінде қолданылады. Малдың артқы бүйен ішектерін жуып тазалау үшін, оған дәрілік заттарды жіберу үшін, ішектерді рентген арқылы тексеруде оларға контрасты заттарды жіберу үшін таптырмайтын әдіс. Жіберілетін дәрілік заттардың мөлшеріне байланысты макро- және микроклизмаларды ажыратады. Макроклизмада ірі малдарға 20 литрге дейін, ал ұсақ малдарға 3 литрге дейін ерітінділер жіберуге болады. Ондай әдіспен жіберілген ерітінділердің әсерлері бірінші күннен бастап-ақ білінеді және ешқандай кері әсері байқалмайды. Жіберілген сұйықтардың сіңу тереңдігі олардың мөлшеріне, әр малдың организмінің өзіне тән физиологиялық ерекшеліктеріне, ерітіндінің концентрациясы мен температурасына, жіберу техникасына тікелей байланысты болады. Клизмалардың жіберу әдістеріне қарай екі түрі бар: Гидравликалық клизмалар. Мұндай жағдайда сұйық резервуары малдың денесінен жоғары орналастырылады да, ерітінді өз салмағымен түтікше арқылы ағып, бағытталған жерге барады. Резервуар ретінде әртүрлі ыдыстар: кәтел, бак, воронкалар, металл резервуарлар және т.б. қолданылады. Ұсақ малдарға Эсмарх кружкасы қолайлы. Айдамалау клизмалары. Бұл жағдайда арнайы аппараттың көмегімен жіберілетін ерітіндіге белгілі бір деңгейде қысым түсіріледі. Клизманы табиғи жағдайда тұрған малдарға жасайды. Оны белгілі бір себептермен орнынан тұра алмай жатып қалған малға да жасауға болады. Жіберілетін ерітіндіні күні бұрын дайындап алу керек. Клизма қояр алдында малдың тік ішегін нәжістен тазартып алған дұрыс. Оны тазалау клизмасы арқылы, оған мүмкіншілік болмағанда тіпті қолмен де істеуге болады. Одан кейін залалсыздандырылған дармтампонаторды (Darm – неміс тілінде «ішек», tampon – француз тілінде «тығын»), егер ол жоқ болса, онда бас жағында ұштығы бар резина түтікшені вазелинмен майлап, тік ішекке 25 – 30 см тереңдікке еңгізеді де, күні бұрын дайындалған ерітіндіні жібереді. Егер ерітіндіні жіберген кезде кедергі сезілсе, онда түтікшені аздап кері тартып барып қайтадан жібереді. Жіберген кезде ыдыстағы сұйықтың деңгейін қадағалап отырады. Оның деңгейі бірден кетіп қалмай баяу азаюы керек. Егерде клизма кезінде мал нәжіс бөлуге ыңғайланса, онда ерітіндіні жіберуді тоқтатып, аз уақытқа малдың құйрығын қысып ұстап тұру керек. Жылқыларға терең клизма қою үшін ішек дармтампонаторлары қолданылады. Олардың 3 түрі бар: С.Г.Меликсетян ұсынған резинадан тұратын; Мейер ұсынған металлдан тұратын; М.З.Андрейцев ұсынған пластмассадан жасалған түрлері. Резинадан жасалған дармтампонатор ұзындығы 18 см қапшық. Оны ерітіндіге толтыру үшін қолданылатын түтікшелері бар. Тампонатор тік ішекке қапшықтың сыртында орналасқан 3 тесікті резинка фланец арқылы бекітіледі. Мейер ұсынған металлдан істелген тампонатордың сыртқы диаметрі 11,5 см, ортасында кішкентай шарикпен аяқталатын түтікшесі бар, кәдімгі қоңырауға ұқсас аспап. Оны малдәрігерлік тәжірибеде қолайлы болғандықтан жиі қолданады. Пластмассадан тұратын дармтампонаторды кәдімгі су құятын пластмасса бөтелкелерінен оңай дайындап алуға болады. Ол үшін бөтелкенің жоғарғы жағын кесіп, пайда болған ауызға тығын дайындайды. Ол тығынның ортасынан пластмасса түтікшесі сиятындай тесік теседі де, сол жерге тік ішекке кіргізілетін түтікшені бекітеді. Осыдан кейін дармтампонаторларды залалсыздандырып, майлап, қолдануға дайын етеді. Оны ерітінді құйылған резервуармен қосып, ерітіндіні тік ішекке жібергенде тампонаторды қолмен ұстап тұрады. Дармтампонаторлар арқылы клизманы зәр шығару жолында тас түзілгенде, капростаз болғанда, бүйен ішектер бұралып қалғанда қолдануға болады. Оны жылқыларға қолданғанда оларды станокқа бекітіп барып, өте сақтықпен клизма қояды. Сондай-ақ, дармтампонаторларды тік ішекке жібергенде жылдам айналдырып, қатты қимылмен жіберуге болмайды. Ондай жағдайда тік ішектің жарылып кетуі мүмкін. Айдамалау, қысым арқылы қойылатын клизманы жасау үшін ыстық және суық су құбырларының шүмегін пайдаланған дұрыс. Ол үшін судың қажетті температурасы мен белгілі бір уақытта ағу көлемін реттеу керек. Қалай болғанда да судың қысымы онша жоғары болмағаны дұрыс. Клизмалар оларды тағайындау себептеріне байланысты жіктеледі: Тазалау клизмасы; Жуу клизмасы; Босаңсыту клизмасы; Қоректік клизма; Дәрілік клизма; Субаквалдық клизма. Тік ішекке жіберілген су механикалық түрде ғана әсер етіп қоймайды. Суық су ішектердің жирылуын күшейтеді, су мен химустың бөлінуін жылдамдатады. Өте суық судан ішектің түйілуі мүмкін. Суық су клизмасы ішектерде метеоризм болғанда, нәжіс қатып қалғанда қолданылады. Жылы су жүйке жүйесін тыныштандырады, аздап болса да ішектердің жирылуын үдетеді. Ал ыстық су ішектердің жирылуын әлсіретеді, кілегей қабықтарын жақсы тазалайды. Ас тұзының изотоникалық, гипотоникалық ерітінділері рецепторларды аз тітіркендіреді. Ал гипертоникалық ерітіндісі ішектердің жирылуын күшейтеді. Кілегейлі ерітінділер, тұнбалар ішектердің жирылуын бәсеңдетеді. Дистілденген суға қарағанда, су құбырындағы судың тітіркендіру күші жоғары болады. Тазалау клизмасын уақытша немесе ұзақ уақытқа нәжіс тоқтап қалғанда жылы сумен Эсмарх кружкасы арқылы іске асыруға болады. Жіберілген су ішектердің қабырғасына қысым түсіреді, оны созады, тітіркендіреді және нәжісті сұйылтады. Ішектің жирылуы күшейеді де, нәжіс жақсы бөлінеді. Ішектің жирылуы мен нәжістің сұйылуын жақсарту үшін су,а сабын немесе глицерин қосуға болады. Кейде дені сау малдардың бөксе жағын рентгенге түсіріп зерттеу үшін тазалау клизмасын жасайды. Ондай жағдайда су резервуарын малдың денесінен 0,5 – 1,0 биіктікте ұстаса болғаны. Жуу (сифонды) клизмасының тазалау клизмасынан артықшылығы онда тек нәжіс қана шығарылып қоймайды, онымен қоса, ұзақ уақыт жуғанда, кілегей қабықтағы ірің, улы заттар тазаланады.Ондағы патологиялық қоспалар жақсы еруі үшін әртүрлі ерітінділерді (физиологиялық, марганец қышқыл калий – 1:1000) қолдануға болады. Ол үшін (40ºС) жылы ерітіндіні тік ішекке воронка арқылы жібереді де, воронканы төмен түсіру арқылы ішектің химусын шығарып, төгеді. Бұл процедураны бірнеше рет қайталауға болады. Артынан қолданылған инструменттерді жақсылап залалсыздандырады. Босаңсыту клизмасы ішектердің жирылуын орташа реттейді, экссудат пен транссудаттың бөлінуін үдетеді, іш өткізеді. Алдыңғы клизмаларға қарағанда ішекті тітіркендірмейді, оның жирылуын күшейтпейді. Бұл клизма үшін өсімдік және минералды майларды, орта тұздардың гипертоникалық ерітінділерін қолдануға болады. Майды жіберер алдында 30ºС-қа дейін қыздырып алады. Ірі малдарға 1,5 литрге дейін жіберуге болады. Әсері жақсы болуы үшін малдың құйрығын 15-20 минуттай анусқа қысып ұстап тұрады. Ұсақ малдарға 50-300 мл мөлшерінде жайлап шприц-катетр немесе воронка-катетр арқылы жіберуге болады. Жібергеннен кейін 20 минуттай малды жатқызып ұстап отырады. Іш өткізу әсері 12-24 сағаттың аралығында білінеді. Қоректік клизма. Малдәрігерлік тәжірибеде малдардың тәбеті болмағанда, ауыз қуысының әртүрлі жарақаттарында, малға танау-өңеш зондын жіберуге мүмкіншілік болмаған жағдайда қоректік заттарды тік ішек арқылы жібереді. Тік ішек арқылы жіберілген қоректік заттардың организмге сіңуі ауыз қуысы арқылы терілген азықтармен салыстырғанда көп төмен. Оның негізгі себебі бүйен ішектерде қажетті биохимиялық орта жоқ және қоректік заттар ондағы ірің бактерияларының әсеріне ұшырайды. Қоректік клизманы қою үшін алдын ала тазалау клизмасы арқылы тік ішекті тазалап алады. Қоректік заттарды жібергеннен кейін малдың құйрығымен анусты қысып, 15-20 минуттай жауып тұрады. Қоректік заттар ретінде көбінесе глюкоза, хлорлы натрий ерітіндісі; күріш,бидай, арпа, сұлы тұнбаларына және сүтке жұмыртқаның сары уызын қосып, күніне 2-3 реттен жіберіп отырады. Қоректік клизманы қолдана отырып иттің қоңдылығын бірнеше жұма бойы бірқалыпта сақтауға болатын көрінеді. Дәрілік клизма. Бұл әдіс малдәрігерлік тәжірибеде кеңінен қолданылатын клизманың түрі. Дәрілік заттарды тік ішек арқылы аз мөлшерде (20 мл-ге дейін) жібереді. Оны қояр алдында міндетті түрде тазалау клизмасын жасайды. Дәрілік затты резина түтікшесі арқылы шприцпен жәйлап, аз қысыммен, 30-40ºС температурада жіберген дұрыс. Дәріні жібергеннен кейін малдың құйрығын анусқа қысып 10-15 минуттай ұстап тұрады. Дәрілік ерітінділерді тамшылату әдісімен де жіберуге болады Мұндай жағдайда дәрі жақсы сіңеді, ішектің қабырғасы созылмайды, оның жирылуына әсер етпейді, ауырсынғандық байқалмайды. Арнайы аппарат арқылы 1 минутта 40-80 тамшы дәрілік ерітіндіні жіберуге болады. Бауырда, ас қорыту жүйесінде қан айналысы бұзылғанда – оймақ гүл, кофеин, диуретин ерітінділерін; ауырсынғандықты басу үшін – хлоралгидрат ерітіндісін; өкпелердің қабынуларында – хлорлы кальций ерітіндісін жіберуге болады. Субаквалды клизма. Асқазан мен ішектер қабаттаса қабынғанда – гастроэнтеритте, оларды біртұтас жуу үшін иттерге қолданылатын клизма. Алдымен тазалау клизмасын жасағаннан кейін 30 минут өткен соң Эсмарх кружкасына 30-40ºС температурадағы суды тік ішекке еңгізеді. Су қайта төгілмес үшін тік ішекке кіретін түтікшені жақсылап тығындайды. Эсмарх ыдысын 1,5-2,0 метр биіктікке көтеріп суды ит құсқанша жібереді. Егер ит тынышсызданса, онда суды жіберуді тоқтатады да, иттің тынышталуын осады. Клизмадан кейін иттер 2 сағаттай тамақ қабылдамайды, ал одан кейін тәбеті қалпына келіп, жалпы жағдайы жақсарады. Клизма уақытында иттің жалпы жағдайын үнемі қадағалап отыру керек. Жүрек, бауыр, бүйректердің ауруларында; асқазанның ойық жарасында бұл клизманы қолдануға болмайды. Онда оны терең клизмамен немесе асқазанды жуумен алмастыруға болады. жүктеу/скачать 3,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|