Өндірістік қауіпті және зиянды факторларды талдау

4.6 Өндірістік қауіпті және зиянды факторларды талдау 

 

Оператордың  жұмыс  істеу  режимі  күнделікті,  ауысымды,  жұмыс 

істейтіннен  үнемі  зейнді  талап  ететін  болып  табылады.  Сондықтан  қауіпсіз 

еңбек  жағдайларын  қамтамасыз  ету  жұмыскердің  еңбек  қабілеттілігін 

арттыруға, шаршағандықтың төмендеуіне ықпалын тигізеді. 

61 

 

Монитор алдында жұмыс істеу жағдайлары біздің көзіміз үйреніп қалған 

жағдайларға  қарама-қарсылықты  болып  келеді.  Жай  сәттерде  біз  негізінде 

шағылысқан  жарықты  қабылдаймыз,  ал  бақылау  объектілері  бірнеше  секунд 

болсада  үнемі  біздің  көз  алдымызда  болады.  Ал  монитормен  жұмыс  істеген 

кезде    біз  өздігінен  жанатын  обьектілермен  және  дискретті  (үлкен  жиілікпен 

жанып  сөнетін)  бейнелермен  жұмыс  істейміз,  бұның  бәрі  көзге  түсетін 

жүктемені үлкейтеді. 

Компьютерлік  бөлмеде  жұмыс  жасайтындарға  келесідей  қауіптер  мен 

зиянды факторлар әсер етеді: 

–

 

жағымсыз микроклимат; 

–

 

электр тогы әсерінен жарақат алу; 

–

 

электромагнитты сәулелену; 

–

 

дұрыс жобаланбаған жарықтандыру; 

–

 

шу; 

–

 

өрт болу қаупі; 

–

 

ауаның иондалуы; 

–

 

психофизиологиялық факторлар. 

Барлық электрлік құрылғылардың ең басты қауіпі – электрлік. Электрлік  

машиналардың  корпустары,  оқшаулаулар  бүлініп  тоқ  өткізетін  бөліктермен  

жанасқан  кезде,    электр  тізбегіне  тұйықталуы  мүмкін.  Егер  корпус  жерге 

қосылмаған  болса,  онда  оған  жанасу  фазамен  жанасқандай  қауіпті  болады. 

Жалпы, өзінің конструкциялық, электрлік сипаттамаларына байланысты ЭЕМ-

сы аз қауіпті құрылғылар қатарына жатады. 

ЭЕМ-мен жұмыс істеу барысында пайда болатын зиянды әсерлердің бірі 

электромагнитті өрістер. Зерттеулер нәтижелеріне сәйкес компьютерден пайда 

болатын электромагнитті өрістер белгіленген нормативтерге сәйкес келеді. Тек 

сапасы 

төмен 

компьютерлерден 

шығатын 

электромагнитті 

өрістер 

нормативтерден жоғарырақ болады. 

Айталық,  жұмыс  орны  немесе  компьютер  залы  келесі  парамертлері  бар 

бетон  бөлмесінде  орналасқан:  ұзындығы  –  50  метр,  ені  –  40  метр,  ал          

биіктігі – 4,3 метр.  

Бұл залда келесі аппаратуралар қолданыста болуы ықтимал: 120 дербес 

компьютер:  Pentium  IV  (2000  MHz),  ОЗУ  256  Мб,  винчестер  40  Гб.  Монитор 

түрі Samsung SyncMaster 753 DFX, адаптер түрі SVGA. Әрбір компьютер қуаты 

230 Вт, монитор қуаты 75 Вт. Залда 160 қызметкер жұмыс істейді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

62 

 

ҚОРЫТЫНДЫ 

 

Тренажер  мен  реалды  нысанның  сәйкестігін  бағалауда  статистикалық 

және  эксперттік  әдістер  сараланды.  Екі  таңдамалы  деректердің  құрамын 

статикалық  сипаттамаларына  сай  анализдеу  арқылы  жеке  статикалық  және 

динамикалық  параметрлерді  бағалау  жүргізілді,  қабылданған  статистикалық 

мәлеметтер критерияларымен олардың сәйкестігі дәлелденді. 

Барабанды қазандыққа арналған модельді бағалай келе оның жеткілікті 

түрде реалды уақытта дәлдігі мен тәжірибеде жарамдылығы дәлелденді.  

Бұл  жұмыста  арнайы  барабанды  қазандыққа  арналған  тренажерға 

математикалық модель құрастыру сұрақтары қарастырылды. Модель аса қуатты 

емес    персоналды  компьютерде,  VisSim  модельдеу  ортасында    және  WinCC 

адам  машина  интерфейсін  орындайтын    бағдарламалық  қамсыздандыру 

ортасында іске асырылды. Модельденетін үрдістерді реалды уақыт аралығында 

оператор орынында, оның мониторында, инструктор мониторында  орындайды. 

Тренажер технологиялық үрдісте көрсетілген параметрлердің шектік мәндеріне 

байланысты  аса  дәл  мағлұмат  береді,  сонымен  қатар  барлық  қажетті  штатты 

технологиялық және авариялық режимдегі жұмыстарды модельдейді.  Модель 

барлық  түрдегі  отын  түрінде  жұмыс  жасайды  және  қажетті  нұсқауға  сәйкес 

конфигурациясын өзгертуге мүмкіндік береді, яғни модель универсалды. 

Реалды уақыт аралығында модельді функционирлеу  мүмкіндігі: 

–

 

 Қазандықтың жинастырылған параметрлерімен бірге негізгі нысан 

ретінде көрсетілуі, ал оның моделі иерархиялық көп деңгейлі блокты құрылым 

ретінде  болуы.  Әрбір  жеке  нысанға  моделденетін  элементте  физикалық 

үрдістерді  сапалы  түрде  жүргізетін  картина  беретін    өзіндік  жинастырылған 

модель сәйкестендіріледі.  

–

 

VisSim бағдарламалық ортасында бар арнайы блок схемаларды 

және  құрама блок  схемаларды пайдалану  үшін  dll  кітапханасын жүктедік,  бұл 

әрекет  модельдеудің  жылдамдығын  10  еседей  арттырды  және    оны  WinCC 

бағдарламалық ортасында визуализация жасалды. 

–

 

Әр қадам кезіндегі  температураға тәуелді жылу алу 

коэффициентінің  есептелуі,  жылу  беру  коэффициенті,  шығын, отын  түрі және 

т.б.,  сызықты  емес  сипаттамадағы  дифференциал  теңдеуге  қатысты 

параметрлер. 

Барабанды  қазандыққа  және  оның  құрылымдық  нұсқаларына  арналып 

құрастырылған 

математикалық 

модель 

эксплуатацияға 

ендірілген 

мамандандырылған тренажердың негізі болып табылады.  

Арнайы  қажетті  функционалды  және  дидактикалық  сипат  пен  төмен 

бағадағы  бұл  барабанды  қазандық  тренажеры  алдағы  сәтте  іске  асырылып, 

ЖЭС  қызметкерлерінің  квалификациясын  жоғарылатуға  арналған  оқыту 

үрдісіне енгізілуі қарастырылуда.   

 

 

 

63 

 

Қысқартылған сөздер  

 

1.

 

ЖЭС – Жылу электр станциясы  

2.

 

РҚ – реттеуіш құрылғы  

3.

 

ҚК – қуат күшейткіш  

4.

 

ОМ – орындаушы механизм  

5.

 

БҚ – басқару құрылғы  

6.

 

БН – басқару  нысаны  

7.

 

ДТ – температура  датчигі  

8.

 

БФЗР – беріліс функциясының реттеу заңы  

9.

 

Т – тапсырма  

10.

 

 РЗҚБ – реттеу заңын құру блогы  

11.

 

 КР – күй реттеуіш  

12.

 

 КД – күй датчигі  

13.

 

 МБ – магнитті  

14.

 

 БК – басқару клапаны  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

64 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

 

1.

 

Деев  Л.  В.,  Балахничев  Н.  А.  Котельные  установки  и  их  обслуживание, 

Мосвка, Высшая школа, 1990. 

2.

 

Бусленко Н. П. Моделирование сложных систем,  М.: Наука, 1978.  

3.

 

Кафаров  В.  В.,  Глебов  М.  Б  Математическое  моделирование  основных 

процессов химических производств, М.: Высшая школа, 1991.  

4.

 

Багров  Б.  Г.,  Бело  В.  В.,  Задорожный  В.  Н.,  Трифонов  А.  Ю.  Методы 

математической  физики.  Специальные  функции.  Уравнения  математической 

физики, Томск, 1999. 

5.

 

Стефани  Е.П.  и  др.  Сборник  задач  автоматического  регулирования 

теплоэнергетических процессов. Учеб. Пособие для вузов. М.: Энергия, 1973.   

6.

 

Парамонов  С.Г.  Методические  указания  к  выполнению  расчётно-

графической работе. Топливно-энергетический баланс.- Алматы: АИЭС, 1999.  

7.

 

Экономика  для  технической  специальностей.  Учебник.  Под  ред.  Л.С. 

Тарасевич, 2002 г. 

8.

 

Методические  указания  к  выполнению  экономической  части  для 

студентов всех специальностей. Каф. ЭОиУП.  А: АИЭС, 1999 г.  

9.

 

 Федеров  Ю.Н.  Справочник  инженера  по  АСУТП:  проектирование  и 

разработка. М.: 2008.  

10.

 

 Хакимжанов 

Т.Е. 

Безопасность 

жизнедеятельности. 

Расчет 

аспирационных  систем.  Методические  указания  к  выполнению  раздела  в 

дипломных проектах. Алматы: АИЭС, 2002. 

11.

 

Клюева А.С. Автоматическое регулирование под редакцией. М.: Высшая 

школа, 1986.  

12.

 

Беляев  Г.Б.,  Кузищин  В.Ф.,  Смирнов  Н.И.  Технические  средства 

автоматизации в теплоэнергетике. М.: Энергоиздат, 1982. 

13.

 

Файерштейн  Л.М.,  Этинген  Л.С.,  Гохбойм  Г.Г.    Справочник  по 

автоматизации котельных. М: Энергоатомиздат, 1985. 

14.

 

Филатова Е.В. Математическая модель барабанного котла. Чита, 2010.  

15.

 

Siemens, Simatic HMI, WinCC Flexible 2004.  

16.

 

Иванова  Л.  В.  Теория  автоматического  управления.  Методические 

указания. Витебск, 2011.  

17.

 

Нетушила  А.  В.,  Гольдфарб  Л.  С.  Теория  автоматического  управления  : 

учебник для вузов  – Москва : Высшая школа, 1983. 

18.

 

Солодовников  В.  В.,  Солодовникова  В.  В.  Микропроцессорные 

автоматические  системы  регулирования.  Основы  теории  и  элементы  –  М.: 

Высшая школа, 1991. 

65 

 

19.

 

Куропаткин А. В. Теория автоматического управления : учеб. пособие для 

электротехн. спец. – М.: Высшая школа, 1973. 

20.

 

Анхимюк  В.  Л.  Теория  автоматического  управления  –  М.:  Дизайн  ПРО, 

2000. 

21.

 

Кузьменко  Д.  Я.  Автоматическое  регулирование  и  технологические 

защиты паровых котлов – М.: Энергия, 1970.  

22.

 

Баклушин  П.  А.,  Кузьменко  И.  К.,  Кубасова  Л.  И.  Автоматизация 

теплоэнергетических установок – М.: Госэнергоиздат, 1960.  

23.

 

Кузьменко  Д.  Я.  Регулирование  и  автоматизация  паровых  котлов  –  М.: 

Энергия, 1978.