-тақырып. Сәби шақтағы балалардың дене тәрбиесі

 
87 
12 жастағылар үшін «Aна тілі» мектебі, 12-18 жастағылар үшін латын мектебі; 
гимназия;  18-24  жастағы  жастар  үшін  әрбір  мемлекетте  академия  болу  керек 
деді. 
Баланың ӛсу кезеңдері және әр кезеңдегі тәрбие ерекшеліктерін Жан Жак 
Руссо  тӛрт  кезеңге  бӛлді:  бірінші  кезең  -  баланың  туған  күнінен  2-жасқа 
дейінгі, екінші кезең - 2-ден 12 жасқа дейінгі, үшінші кезең  - 12-ден 15 жасқа 
дейінгі,  тӛртінші  кезең  -  15  жастан  ер  жетуіне  дейінгі  ӛсу  дәуірлері.  Жас 
ерекшеліктеріне  қарай  тәрбиенің  салаларын  ұсынды.  Екі  жасқа  дейінгілерге 
негізінен  дене  тәрбиесі,  денесінің  ӛсуіне  мүмкіндік  беруді  талап  етті.  2-12 
жаста  баланың  сезім  мүшелерін  жетілдіру,  12-15  жаста  ақыл-ой  мен  еңбек 
тәрбиесі  негізгі  болады.  Жас  ӛспірімнің  тӛртінші  дәуірінде  адамгершілік 
тәрбиесі басталатынын айтты. 
Оқыту мен тәрбиелеу процесінде балалардың жас ерекшелігін және дара 
қабілеттерін  ескеруді  орыс  педагогтары  мен  психологтары  K.Д.Ушинский, 
Н.П.Пирогов,  H.Ф.Бунаков,  В.П.Вахтеров,  В.И.Водовозов,  И.Н.Ульянов, 
А.С.Макаренко, П.Л.Блонский, B.A.Cухомлинский талап етті. 
Соңғы  кезге  дейін  Кеңестік  дәуір  педагогтары  мен  физиологтары 
балалардың даму кезеңдерін тӛрт кезеңге бӛліп келді: 
1  кезең-Мектепке  дейінгі  кезең  (сәбилік  -  1  жасқа,  бӛбектік  1-3  жас,  мектепке 
дейінгілер 3-7 жас арасындағылар) 
2 кезең - Тӛменгі мектеп жасындағылар (7-10 жастағылар) 
3 кезең -Жас ӛспірімдер (11-16 жас) 
4 кезең -Жас ӛрендер (аға мектеп жасындағылар 16-18 жастағылар) 
K.Д.Ушинский  -  егер  педагогика  адамды  барлық  жағынан  тәрбиелегісі 
келсе, онда ол оны барлық жағынан  білуге де тиіс деп атап кӛрсеткен 6олатын. 
Балалардың жас ерекшеліктерін анықтау және олардың ӛсу кезеңдерін белгілеу 
үшін  анатомиялық  кӛрсеткіштері  ескеріледі.  Сонымен  бірге,  физиологиялық 
процестердің жүру ерекшеліктері: бойының ӛсуі, психикалық эмоциялық - еркі 
дамуы,  рухани  -адамгершілік  жағынан  жетілу  деңгейі,  іс-әрекет  практикалық 
сапаларының  қалыптасуы,  бәрі  есепке  алынады.  Балалардың  дамуының  ішкі 
заңдары,  белгілі  жүйесі,  ерекше  құбылыстары бар.  Дегенмен,  акселерацияның 
балалар дамуында рӛлі ерекше, ол ӛсуді тездетеді, тістері ерте шығады, кеуде 
кеңейіңкірейді,  ӛкпенің  тыныс  алуының  мүмкіндігі  артады.  Акселерация 
педагогиканың,  физиологияның,  гигиенаның  алдына  күрделі  мәселелерді 
қойды. Қазіргі кезде балалар ӛсуінің кезеңдеріне  үлкен ӛзгерістер әкелді, яғни 
дене  жағынан  ӛсуді  тездетті,  дене,  эмоциялық-психикалық  және  ақыл-ой  жүгі 
ауырлады, 
оған 
тӛзу 
қабілеті 
артты, 
әлеуметтік 
қатынастардың 
кӛпжақтылықтарын қабылдауға рухани дайындықты қажет етті. 
Бала  ӛзінің  қалыптасуында  екі  кезеңнен:  ана  құрсағындағы  тоғыз  айлық 
даму  барысында  биологиялық  кезеңінен,  17-18  жыл  шамасы  аралығында 
әлеуметтік  тәрбиенің  әртүрлі  формаларынан,  яғни,  әлеуметтік  даму  кезеңінен 
ӛтеді. 
Әлеуметтік  даму  сатысы  кезеңдерінің  тӛмендегідей  құрылымдары 
қалыптасты: 

 
88 
1. Туғаннан 1 жасқа дейін - сәбилік кезең. Мағжан Жұмабаев: «Жаңа туған бала 
бір кесек ет қана деуге болады. Оның жан тұрмысы әлі білінбейді. Сондықтан 
ата-ана  жас  баланы  тәрбие  қылғанда  күшінің  кӛбін  баланың  тәрбиесіне 
жұмсауға  міндетті.  Дене  тәрбиесіне  жеңіл  қарауға  болмайды.  Дене  -  жанның 
қабы.  Қап  берік  болса,  ішіндегі  зат  та  берік  болмақ.  Дене  -  жанның  құралы. 
Құрал  мықты  болса,  иесі  де  мықты»,  -  деп  жазды.  Баланың  анадан  туғандағы 
халі осындай екенін сипаттап отыр. Одан әрі даму үшін баланың денсаулығын 
да, жан саулығын да тәрбиелеу процесі басталады. 
2.  1-3 жасқа дейін бӛбектік кезең. Бала әлеуметтік тәжірибені жинақтап, дене 
қызметі, психикалық сапалары мен процестері қалыптаса бастайды. 
3.  3-6 жасқа дейін ерте балалық шақ басталады. 
Бұл  үш  кезеңді  мектепке  дейінгі  кезең  деп  атайды.  Біздің  балаларымыз—
ұрпақтарымыз, мемлекетіміздің болашағы. Олар қай жағынан болса да жоғары 
сапада  дамыған,  дені  сау,  еңбек  сүйгіш,  қоғамдық  ӛмірге  белсене 
араласатындай болуы тиіс. Міне, осы мақсатта тәрбиені сәбилік шақтан жүзеге 
асыру  кезектегі  міндеттердің  бірі.  Жас  ұрпақтың  дене  құрылысы  мықты, 
рухани  даму  қабілеті  күшті,  жан-жақты  дамыған  болуға  тиіс.  Рухани  даму  - 
қоғамдық  дамудың  құрамдас  бӛлігі.  Бала  дүниеге  келген  алғашқы  күннен 
қоршаған  табиғи  және  әлеуметтік  ортаның,  басқаша  айтқанда,  сыртқы 
дүниенің  әсеріне  түседі.  Баланың  дүниетанымдық  кӛзқарастары  мен 
адамгершілік  қасиеттері:  ақыл-ойы,  сана  сезімі,  кӛңіл  күйі,  талаптары  мен 
мүдделері,  әдет-ғұрыптары  мен  салт-дәстүрлері  қалыптаса  бастайды.  Бұл 
мақсатты  жүзеге  асыруда  мектепке  дейінгі  ұйым  қызметкерлерінің  тәрбиенің 
міндетін барынша дұрыс түсіне білуі маңызды.  

жүктеу/скачать 2,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: