Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| redouter
( қорқыныш ) , craindre ( үрей ) жəне avoir peur ( қорқу ) сияқты синонимдер өздеріне қарама-қарсы сөздер арқылы ғана мəнге ие. Егер « redouter» сөзі болмаса, оның мазмұнының бəрі қарама-қарсы сөздерге өтіп кетер еді. Керісінше, кейбір сөздер басқа сөздермен байланысу арқылы байи түседі. Мысалы, « décrépit» (un vieillard « décrépit» ) ( қаусаған, қаусаған қария) сөзіне енгізілген жаңа элемент – оның « décrépit» (un mur décrépi ) ( көне ( көнерген қабырға) сөзімен байланысының нəтижесі. Қандай да бір терминнің мəні оның айналасындағы нəрселерге сəйкес анықталады. Тіпті « sun » (« күн ») дегенді білдіретін сөздің мəнін, оның айналасындағы нəрселерді алдын ала қарастырып алмай, анықтау мүмкін емес. Кейбір тілде «sit in the sun » (« күнде отыру») деп айту өрескел. Сөз туралы айтылған нəрсенің бəрі тілдегі кез келген терминге, мысалы, грамматикалық мазмұндарға қатысты. Екеуінің мазмұндары бірдей болса да, француз тіліндегі көпше түрдің мəні санскрит тіліндегі көпше түрдің мəнімен сəйкес келмейді. Санскрит тілінде екі емес, үш санды қолданады ( my eyes ( менің көздерім ) , my ears ( менің құлақтарым ) , my arms ( менің саусақтарым ) , my legs ( менің аяқтарым ) т.б. екілік ); 11 Алайда дəл сол мəнді санскрит жəне француз тілінде көпше түрде қолдану қате болар еді. Олардың мəні сөздің сыртындағы һəм айналасындағы нəрселерге байланысты. Егер сөздер бұрыннан бар концептіден бас тартпаса, онда олардың бəрінің бір тілден екінші тілге ауысқан кездегі мағыналары бірдей болар еді. Бірақ бұл олай емес. Француздар « louer» ( une maison ) сөзін «бір нəрсе үшін төлем жасау» жəне «төлем алу» деп екі мағынада түсінеді. Ал неміс тілі үшін екі бөлек сөз: mieten жəне vermieten қолданылады. Бұл арада осы сөздердің мəндері бір-бірімен тура сəйкес келмейтіні көрінеді. Неміс тіліндегі schätzen жəне urteilen етістіктерінің бірнеше мағынасы бар. Бірақ олар барлық жерде бірдей бола бермейді. Флексияға (жалғаудың өзгеруімен сөздің жаңа формасының жасалуы) бірнеше айқын мысал келтіруге болады. Өзімізге таныс уақыт айырмашылығы басқа тілдерде де бар. Иврит тілі тіпті өткен шақ, осы шақ жəне келер шақтағы негізгі айырмашылықтың өзін мойындамайды. Прото- герман тілінде келер шақтың ерекше формасы жоқ; келер шақты осы шақпен беру мүмкін емес. Өйткені осы шақтың мəні келер шағы да, осы шағы да бар неміс тілі сияқты тілдермен сəйкес келмей қалады. Славян тілдерінде етістіктің екі белгісі бірдей болмайды; аяқталған түр əрекеттің толықтай аяқталғанын білдіреді, ал аяқталмаған түрдің орны жəне уақыт желісі бар. Француздар үшін мұндай категорияны түсіну қиын. Өйткені олар француз тілінде жоқ. Егер олар алдын ала анықталған болса, онда ол қате болған болар еді. Бұрыннан бар идеялардың орнына, біз жоғарыда айтылған мысалдардың бəрінен жүйеден шығатын мəнді таба аламыз. Олар түсініктерге сəйкес келеді деп айтқан кезде түсінік толық дифференциалданады жəне олардың болымды мазмұнымен емес, жүйедегі басқа терминдерге қатысты болымсыз мазмұнымен анықталады. Олардың дəл сипаты басқаларда жоқ. Енді белгі диаграммасын нақты түсіндіруге көшейік. Француз тіліндегі «соттау» концепті juger дыбыс бейнесімен байланысты; қысқаша айтқанда, бұл мағынаны білдіреді. Бірақ əуелде концептінің еш нəрсе емес екені, оның өзіне ұқсас мəндермен анықталатыны əрі оларда мағынасыз түсініктің де болмайтыны айдан анық. Егер мен: «Сөз – дыбыс бейнесі мен түсініктің қатар келуі», – деп мəлімдей салсам, онда лингвистикалық деректің мазмұны мен толықтығы туралы еш нəрсе айтпаған болар едім. 3. Материалдық тұрғыдағы тілдік мəн Мəннің тұжырымдамалық аспектісі тілдің өзге терминдеріне қатысты байланыстары мен айырмашылықтарынан ғана құралады. Оның материалдық аспектісі туралы да солай десек қателеспейміз.. Сөздегі ең басты нəрсе – дыбыс қана емес, дыбысты басқа нəрселерден ажыратуға мүмкіндік беретін дыбыс айырмашылықтары. Өйткені айырмашылықтардың да өз мағынасы бар. Бұл қызық көрінетін шығар, бірақ оны қалай қарама-қарсы жасаудың жолы бар ма? Берілген нəрсені бейнелеуде бір дауыстық бейне келесісінен жақсы болмағандықтан, тілдің бөлігі, ең ақырында, оның басқалармен сəйкессіздігінен өзге еш нəрсеге негізделмейді деп болжам жасап көрелік. жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|