Әдебиет теориясы. 1-том

қажетті біздің ақыл-ой қызметіміздің (
mental activity
) екі формасына сəйкес
келеді.
Бір жағынан, лингвистикалық дискурстағы сөздер бір-біріне жалғана
отырып, екі элементті бір мезетте дыбыстауға мүмкіндік бермейтін,
тізбектік сипатқа негізделген қатынасқа түседі. Бұл элементтер айтылым
тізбегінде бірінен кейін бірі жүйелі орналасқан. Сызықтыққа сүйенетін
жиынтықтар – 
синтагмалар
.
12
Синтагмалар əрқашан екі немесе одан да көп
жүйелі бірліктерден тұрады (мысалы, француз тіліндегі 
re‐lire 
(
қайта оқы
)
,
contre tous
(
бəріне қарсы
), 
la vie humaine 
(
адамзаттың өмірі
)
,
Dieu est bon
(
Құдай жақсы), s’il fait beau temps, nous sortirons 
(
ауа райы жақсы болса,
біз шығамыз
)
т.с.с.). 
Синтагмада термин алдындағы жəне артындағы
терминдерге не екеуіне да қарама-қарсы болғандықтан, өзіндік мəнге ие.
Екінші жағынан, дискурстан тыс сөздер əрқалай қатынасқа түсе алады.
Ортақ қасиеті бар сөздер жадыға байланысты, соның нəтижесінде топтар
əртүрлі 
байланыстармен 
белгіленеді. 
Мысалы, 
француз 
тіліндегі
«
enseignement» 
(
оқу
)
 
сөзі бейсана түрде басқа сөздерді еске түсіреді
(
enseigner 
(
оқыту
)
,
renseigner 
(
таныстыру
)
т.с.с.; 
немесе 
armement
(
жабдықтау
)
, changement 
(
өзгеріс
)
т.с.с.; 
яки 
éducation 
(
білім
)
,
apprentissage 
(
ілім
)
 т.с.с...
)
.
Осы сөздердің барлығының бір-бірімен қандай
да бір байланысы бар.
Біз дискурстан тыс қалыптасқан қарым-қатынастың дискурстың ішінде
қалыптасқан қарым-қатынастан өзгеше болатынын байқадық. Дискурстың
сыртында қалыптасқан қарым-қатынаста сызықтық болмайды. Олардың
орны санада; олар əрбір сөйлеушінің тілін қалыптастыратын ішкі жадының
бөлігі болып саналады. Бұл – 
ассоциациялық байланыс
.
Синтагмалық байланыс 
ішкі
(
in praesentia
) болады. Ол тиімді қатарларда
кездесетін екі я болмаса одан да көп терминдерге негізделген. Керісінше,
ассоциациялық байланыс əлеуетті мнемоникалық қатарларда 
сыртқы 
(
in
absentia
)
 
терминдерді біріктіреді.
Ассоциациялық һəм синтагмалық көзқарас бойынша тілдік бірлік
ғимараттың қозғалмайтын бөлігіне, мысалы, бағанаға ұқсайды. Бір
жағынан, бағананың өзінің тірек болып тұрған архитравпен белгілі бір
байланысы бар. Екі бірліктің кеңістікте орналасуы синтагмалық
байланысты 
білдіреді. 
Екінші 
жағынан, 
егер 
бағана 
дорикалық
(
классикалық сəулет өнері
) болса, бұл осы стильді кеңістікте бірде-бір
элементі болмаса да, басқа стильдермен (ионикалық, коринфияндық т.б.)
ойша салыстыруды білдіреді. Бұл – ассоциациялық байланыс.

Үйлестіктің екі класының əрқайсысы нақты ескертпелерді талап етеді.
2. Синтагмалық байланыстар
Жоғарыда айтылған мысалдарда синтагма ұғымы сөздерге ғана емес,
сөздердің тобына, барлық бөліктегі жəне барлық түрдегі күрделі
бірліктерге (күрделі сөздер, туынды сөздер, сөз тіркестері, сөйлемдер) де
қолданылатыны көрсетілді.
Синтагмалардың əртүрлі бөліктерін біріктіретін байланысты ғана
қарастыру жеткіліксіз (мысалы, француз тіліндегі 

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: