Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| тіл
( langue ) мен cөйлеу ( parole ) арасындағы айырмашылықта көрінетін нəрсе. Тіл қайтарымды уақытқа, сөйлеу қайтарымсыз уақытқа тəн құбылыс. Егер осы екі деңгей тілде бұрыннан бар болса, онда үшіншісі оқшауланады. Біз тіл мен сөйлеуді оларды пайдаланған уақыттың əртүрлі қайтарымдылығына қарай ажыратамыз. Осыны ескере отырып, біз мифтің бастапқы екеуін біріктіретін үшінші референтті қажетке жарататынын байқаймыз. Бір жағынан, миф əрқашан өте ертеде болған оқиғаларға қатысты болады. Бірақ мифке тікелей мəн беретін нəрсе сипатталған нақты құрылымның уақыттан тыс болатынына байланысты; ол қазіргі уақытты һəм өткен кезеңді, сондай-ақ болашақты бейнелейді. Бұл миф пен оның бүгінгі қоғамдағы орнын белгілі бір дəрежеде алмастырған нəрсені, дəлірек айтқанда, саясатты салыстыру арқылы айқын көрінеді. Тарихшылар француз революциясы жөнінде сөз еткенде, оны сарыны бүгінгі күнге дейін жеткен өткен оқиғалардың жүйесі тəрізді, оқиғалардың қайтарымсыз қатарлары сияқты айтады. Ал француз саясаткері мен оны жақтаушылар үшін француз революциясы өткен кезеңге тəн оқиға ғана. Бірақ тарихшылар сияқты олар да осы оқиғалардың қазіргі француз əлеуметтік құрылымының үлгісіне тəн көріністерін анықтап, болашақтағы оқиғалар туралы болжам жасауға болатындай түсіндірме жасайды. Мысалы, Мишле саяси бағытты ұстанған тарихшы болды. Ол француз революциясын былай сипаттайды: «Сол күні... бəрі мүмкін болды… Болашақ сол кезеңге айналғандай... уақыт та тоқтады, келешекке деген жарқын көзқарас та жоқ». 5 Ол дəл осы тарихи əрі тарихқа қарсы сөйлеу ( parole ) саласына жататын немесе сондай түсіндірмені талап ететін, сондай-ақ өзі көрініс табатын тілге ( langue ) де қатысы бар мифтің сипаты лингвистикалық болса да, бір-бірінен айырмашылығы бар үшінші деңгейдегі абсолютті мазмұн бола алады деп түсіндіреді. Осы кезде мифтің басқа тілдік құбылыстарға қатысты өзіндік ерекшелігін ескере кету керек. Миф traduttore tradittore ( традутторе традиторе – «аудармашы – аудармашы емес, сатқын» ) формуласы өзінің ең төменгі ақиқат мəніне жететін тілдің бөлігі болып есептеледі. Осы көзқарас бойынша, басқаша дəлелдерді алға тартқан қарсылықтарға қарамастан, поэзия қарама-қарсы лингвистикалық сөйлемдердің гаммасына орналастырылуы керек еді. Поэзия – бұрмалаусыз, аударылуы аса қиын сөйлеудің бір түрі. Ал мифтің мифтік мəні нашар аударма болса да, сақталып қала береді. Мифтің шығу тілін, сол елдің мəдениетін білмесек те, əлемнің барлық түкпірінде ол оқырман үшін миф болып қала бермек. Оның түпнегізі белгілі бір стильге, өзіне тəн музыкаға не оның сөйлем жүйесіне (синтаксис) байланып қалмаған. Оның негізгі өзегі – баяндалып отырған оқиғасы . Миф – алға қарай жылжи беретін, тілдік тірегінен ажырап қалса да, мағынасы тоқтамай ілгері жүре беретін, ерекше жоғары деңгейде қызмет ететін тіл. Осы көзқарастағы пікірлерді қорытындылай келе, мынадай талаптарды қабылдадық: (1) егер мифологияда қандай да бір мағына бар болса, ол элементтердің бірігу амалынан өзге, мифтің құрамына кіретін оқшауланған элементтердің қатарында бола алмайды. (2) Миф тілдік категорияға жатса да, шын мəнінде, оның бір бөлігі болып саналады. Миф тілінің өзіне тəн ерекшеліктері бар. (3) Мұндай ерекшеліктерді кəдімгі тілдік деңгейлерден табуға болады, яғни олар кез келген басқа лингвистикалық сөйлемдерден табылатын күрделі сипаттарға ие. Егер осы үш көзқарас, ең болмағанда, гипотеза сияқты жұмыс істейтін болса, онда бұдан шығатын қорытынды: (1) миф барлық қалған тілдер сияқты бірліктерден тұрады. (2) Бұл құраушы бірліктер тілдегі құраушы бірліктерден басқа деңгейлерде, дəлірек айтсақ, фонемдерде, морфемаларда əрі семемаларда сарапталған кезде пайда болады. Бірақ олардың бір-бірінен қандай айырмашылығы болса, құраушы бірліктерден де сондай айырмашылығы бар; олар одан гөрі жоғары һəм одан да күрделі қатарға жатады. Сол себепті де біз оларды жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|