Әдістемелік нұсқаулардың титулдық парағы

Әдістемелік нұсқаулардың

 титулдық парағы 

Нысан 

ПМУ ҰС Н 7.18.3/40

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті 

«Тарих» кафедрасы

                                                          

5В020300

  «Тарих»  мамандығының студенттеріне арналған

«

Ортағасырлардағы Қазақстан тарихы»  пәнді меңгеру жөніндегі

                                                             

     

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР 

Павлодар

Әдістемелік нұсқауларды 

бекіту парағы 

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.3/41

БЕКІТЕМІН 

ОІ жөніндегі проректор

___________ Пфейфер Н.Э.

20__ж. «___»___________

Құрастырушы: _________   доцент Н.Е. Күзембаев

«Тарих» кафедрасы  

5В020300 «Тарих»  мамандығының студенттеріне арналған

«

Ортағасырлардағы Қазақстан тарихы» пәнді меңгеру жөніндігі

  

әдістемелік нұсқаулар 

    

Кафедраның отырысында ұсынылды 

20__ж. «___»______________, №__ Хаттама 

Кафедра меңгерушісі _____________  Мамытова С.Н.  20__ж. «____» ________

    

Тарих және құқық факультет ОӘК мақұлданды

20__ж. «___»______________,  №____ Хаттама

ОӘК төрағасы _______________    

Батталов К.К.     20__ж. «____» ________

МАҚҰЛДАНДЫ:

ОӘБ бастығы _____________        

Варакута А.А. 20__ж. «____» ________

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды     

20__ж. «___»______________  №____ Хаттама

2

1 Семинар сабақтарын жүргізудің  мақсаттары мен міндеттері

Семинар   –   топтық   тәжірибе   сабағы.   Оның   негізгі   міндеті,   белгілі   бір

пәнді   терең   оқу   және   оқып   жүрген   ғылымның   ерекшеліктірін   есепке   ала

отырып,   керекті   әдістемелі   қамту.   Өз   еркімен   шығармашықты   студентте

дамытады,   олардың   ғылымға   және   ғылыми   зерттеулерге   қызығушылығын

күшейтеді,  ғылыми  теориялық  орынды  өмірлік тәжірибемен  байланыстыруға

көмектеседі   және   жұмыстың   тәжірибелік   білімдерді   қорытуға   қатысады   бұл

семинар   сабақтарының   біліми-тәжірибелік   және   тәрбиелік   маңызы.   Онымен

қатар  семинар  сабақтары-студентердің  жеке   жұмыс  нәтижелерінің  бақықалау

құралы.

Семинарларға   қатысу   студенттердің   жалпы,   кәсіби   және   мәдени

дүниетанымын кеңейтеді.

Семинарлар әңгіме, хабарлама және толықтыру, доклад, реферат, диспут,

жазбаша жұмыс ретінде өте алады.

Семинар - әңгіме – оқу – тәжірибелік сабақтардың жоғары мектептердегі

ең  таралған  түрі.  Ол белгіленген   жоспар  бойынша  әңгіме формалында   және

мұғалімнің қысқаша бастауымен және қорытынындысымен өте алады. Жосрап

сабақтың   мақсатына   сәйкес   келіп   және   студенттердің   жұмысқа   белсеңді

қатысуға қамтамасыз ету керек.

Семинар-әңгіме алғында жұмыстың қорытындылары шығарылып, оларға

баға беріледі, тақырыпты одан әрі қарастыру тақырыптары немесе оның жеке

сұрақтары келесі сабаққа дайындау тапсырмасы беріледі.

Студенттердің докладтары тыңдау және талқылау семинар сабақтардың

маңызы түрі. Мұғалімнің тапсыруымен олар алдын ала дайындалады. Докладта

3   негізгі   бөлім   қарастырылары:   кіріспе,   онда   тақырыпқа   аңықтамасы,

әдістемесі,   құрылысы   және   мазмұны   көрсетіледі;   сонымен   бірге

тарихнамасымен деректемесі беріледі. Кіріспенің мазмұнына байланысты оған

3-5 мин. Беріледі. Одан кейін негізгі бөлім – қарастырылып жатқан тақырыптың

мазмұндамасы (көбінесе мәселелік жоспарда) және жалпылама – қорытынды.

Мұндай докладтың уақыты 20-30 мин.

Жоғары   мектепте   семинар   сабақтарының   маңызды   орнын   рефераттар

алады. Мазмұнына қарай реферат сөзі доклад сөзіне ұқсақ болса да, реферат

творчестволық   жұмыстың   жоғары   деңейі.   Докладты   айтуға   дайындалған

студент жоспар мен конспектімен шектеледі, ал реферат үшін бұл жеткіліксіз.

Оның   қорғалуы   –   бұл   шығарма,   аяқталған   жұмыс   оған   дайындалу   терең

білімдерді керек етеді.

Семинар   сабақтарының   икемді   түрі   диспут.   Диспут   сөзінің   аудармасы

«диспут»   (dispute   –   айланамын,   дауласамын),   ол   қатысушылардың   жоғары

ойлау белсенділікті керек етеді.

Семинардың толығырақ құнды қасиеті дискуссия процессінде көрінеді.

«Дауда ақиқай тауады», - дейді философтар.

Семинарлар – жазбаша жұмыстар. Қиын сұрақтар теорияларда қоғамдық,

гуманитарлық   ғылымдардың   мұғалімдарі   студенттерге   көбіне   жазбаша

жұмыстарды ұсынады. Олар қысқа (15-20 мин.) немесе 2 академиялық сағатқа

3

созылған болу мүмкін. Бірінші жағдайда олар аяқталған соң дереу баға беріледі,

ал екіншісі арнайы берілген уақытта көбінесе келесі сабақта. 

ПӘННІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМІНІҢ МАЗМҰНЫ

Тәжірибелік сабақтарының тізімі

Тақырып  1.  Қазақстан мен Орта Азияны Моңғолдардың жаулауы.

Қазақ жерлері Моңғол ұлыстарының құрамында

1. Жаулап   алу  жорықтарының   басталуы.   Шыңгыс   ханнның  "Ұлы

жасағы".

2. XIII   ғ.   басындағы   Жетісу   наймандардың   қоластында.   Оңтүстік

Қазақстан Хорезм мемлекетінің құрамында. 

3. Отырар катастрофасы

4. Моңғол   ұлыстарының  құрылуы.   Қазақ   жерлері   моңғол   ұлыстары

құрамында.

5. Тарихи әдебиеттерде моңғол жаулаушылығының салдарлары мәселесі.

Тақырып   2.    Моңғол   империясы   және   Алтын   Орда   тарихына

қатысты жазба деректер

1. Мухамед Хайдар Дулатидың «Тарихи Рашиди» еңбегі. 

2.Қадыр-Али Джалаиридың «Жылнамалар жинағы».

3. Шыңғыс ханның «Ясы» заңдары

4. Әбілғазы «Түрік шежіресі»

Тақырып 3. Алтын Орданың құрылуы мен күшеюі

1. Алтын Орданың қалыптасуы.  Территориясы, халқы, шекарасы. 

2. Әкімшілік-саяси құрылымы. Ұлыстық-уделдік жүйенің қалыптасуы. 

3. Алтың орда хандарына сипаттама. 

Тақырып 4. Алтын Орданың ыдырауы. Қазақстан территориясында

Моңғолдық дәуірден кейін мемлекеттердің пайда болуы.

1. Алтын Орданың ыдырауының себептері мен барысы. 

2. Шағатай мемлекетінің құрылуы

3. Ноғай Ордасының құрылуы

4. Әбілқайыр хандығының құрылуы

5. Моғолстан хандығының құрылуы

Тақырып 5. Ақ Орданың саяси тарихы

1. Ак Орда тарихының деректері және тарихнамасы. 

2. ХІҮ-ХҮ ғ. I ширегіндегі Ақ Орданың саяси тарихы.

3. Орда Ежен, Орыс хандардың жүргізген саясаты

4. Ақ Орда мемлекетінің құлдырау себептері

Тақырып 6. Тарихи әдебиеттердегі Ақ Орда мен Көк Орда жөніндегі

дискуссиялар

1. Ақ Орда немесе Көк Орда аталу себептері

2. Территориясы мен халқы

Тақырып   7.  ХIII-XV   ғғ.   Қазақстанның   материалдық   және   рухани

мәдениеті. Дін және өнер.

4

1.   Кетбұға   ақын   (XIII   ғ.),  Қотан   ақының   жоқтауы   (ХІҮ   ғ.),  Сыпыра

жыраудың толғаулары (ХІҮ-ХҮ ғғ.), 

2.  Асан   Қайғының,   Қазтуған   Сүйінішұлының   жыр-толғаулары.  Жазба

әдебиет. 

3.   Діни   сенімдер.   XIY-XY  ғғ.  Ислам  діні.  Берке   хан   (1255-1266   жж.)

тұсында   Дешті   қыпшақ  көшпелілерінің  ислам  дінін   қабылдаудағы   дискретті

сипаты. 

4.  Көшпелі қоғамда суфизмнің әсері және кең таралуы. Исламға дейінгі

дәстүрлердің қазақ қоғамындағы маңызы және олардың тұрмыстағы рөлі. 

5. ХІІІ-ХҮ ғғ. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісудың қалалық мәдениетіндегі

архитектура мен өнер.

Тақырып 8. Қазақ хандығының тарихына қатысты жазба деректер.

1. Ауыз әдебиеті деректері және олардың мәліметтері. 

2. XIX   ғ.   ортасынан   қазіргі   күнге   дейінгі   тарихи   әдебиттерде   Қазақ

хандығының құрылуы жөніндегі негізгі тұжырымдар.

3. Мухамед Хайдар Дулатидың «Тарихи Рашиди» еңбегі. 

4. Әбілғазы «Түрік шежіресі»

5.В. П. Юдиннің, С. Ибрагимовтың, К.П. Пищулинаның, Т. Сұлтановтың

Қазақ хандығы тарихын зерттеудегі қосқан үлестері.

Тақырып   9.   Қазақхррығының   тарихын   зерттеуде   шығыстанушы  -

ғалымдардың косқан үлесі.

1.   Әбілқайыр   ханның   билікке   келуі.  "Көшпелі   өзбектер"  мемлекетінің

этникалық құрамы. 

2.   1457   ж.   Сығанақ   түбіндегі   қалмақтармен   шайқас   жөне   оның

салдарлары. Керей мен Жәнібектің Әбілқайыр ханнан бөлінуі. 

3. Әбілқайыр ханның Моғолстанға жорығы. Әбілқайыр ханның қайтыс

болуы. "Көшпелі өзбектер" мемлекетінің күйреуі. 

4.  Территориясы,  халқы.  Моғолстан  тұсындағы   Жетісу  тұрғындарының

этникалық   сипаттамасы.   Алғашқы   Моғол   хандарының   ішкі   және   сыртқы

саясаты. 

5. ХІҮ ғ. соңы мен ХҮ ғ. басындағы Жетісуға Әмір Темірдің жорықтары.

Тақырып   10.  Қазақ   хандығының   құрылуы   мен   нығайуы  (ХҮ   ғ.

екінші жартысы)

1.   ХҮ   ғ.   соңғы   үштігіндегі   Қазақ   хандығының   нығаюы.   Сыр   өңірінің

Қазақ хандығы үшін экономикалық, саяси және стратегиялық маңызды. 

2. Қазақ халқының қалыптасуының аяқталуы. Тарихи әдебиеттерде казақ

халқының қалыптасуының мәселесі. 

3. ХІІІ-ХІҮ ғасырларда Қазақстан аумағында қазақ халқын құраған түркі

тілдес   тайпалар   мен   рулардың   орналасқан   жерлері,   олардағы   этникалық

өзгерістер. 

4. "Қазақ" сөзінің мәні туралы. "Қазақ" -халықтың өзіндік атауы. "Қазақ"

этнонимінің   этимологиясы,   мәні   мен   мазмұнын   тарихнамалық  тұрғыда

түсіндіру.

Тақырып 11. Қазақ хандығының күшеюі (XVI ғ. бірінші ширегі)

5

1.   Мұхаммед   Шайбанидің   Темір   әулетінен   билікті   тартып   алуы   және

Мауереннахрда Шайбани әулеті билігінің орнауы (1600-1698 жж.). 

2. М. Шайбанидің қазақ хандығына жасаған жорықтары (1505-1508 жж.).

Қасым ханның Қазақ хандығына билікке келуі (1510(1511)-1523 (1524 жж.). 

3. Қасым ханның өлімінен кейін (1523-1524) Мамаш жөне Тахир хандар

тұсында қазақ хандығының бытыранқылығының күшеюі.

4. Хақназар ханның қазақ жерлерін біріктіру саясаты. Қазақтардың өзбек-

шайбанилықтар және ноғайлармен қарым-қатынасы. 

5. Қазақ-орыс қатынастарының басталуы,  Шығай хан тұсындағы Қазақ

хандығының сыртқы саяси жағдайының ерешеліктері. 

6.XVI   ғ.   аяғындағы   Тәукел   ханның   Орта   Азияға   жорығы   және   оның

маңызы.

Тақырып 12. XVII-XVIII ғ. басындағы Қазақ хандығы

1. Қазақ  хандығында  бір мезгілде  екі ханның - Есім және Тұрсынның

билік етуі. Жәңгір ханның жоңғарлармен күресі. 

2. Тәуке   ханның   мемлекетті   басқаруда   жүргізген   реформалары,  "Жеті

жарғы"- тарихи талдау. 

3. Тәуке   ханнан   кейін   саяси   бытыранқылықтың   күшеюі.   Үш   жүзге

бөліну.

Тақырып   13.  XVII-XVIII   ғ.  бірінші  ширегіндегі   қазақ   -   жоңғар

қатынасы

1. Қазақ   хандығы   тарихындағы  "Ақтабан   шұбырынды   және   Алқакөл

сұлама" жылдары. 

2. "Қалмақ қырылған"  шайқасының тарихи маңызы. Ордабасыдағы бас

қосу. 

3. Бірігу   идеясының   таралуы.   Аңырақай   шайқасы   және   оның   тарихи

маңызы.

4. XVI-XVIII  ғғ. үштігіндегі қазақ-орыс қатынастары. XVI ғ. аяғындағы

орыс-қазақ елшілік байланыстарының орнауы.

5. Қазақстанның Ресейге қосыла бастауы. Абылай хан саясаты.

Тақырып 14. Қазақтардың дәстүрлі шаруашылығы мен мәдениеті

1. Жылдың барлық маусымында малды жаю. Төрт түлік мал. 

2.Қазақстанның   оңтүстігі   мен   оңтүстік-   шығысындағы   егін

шаруашылығының дамуы.

3. Қазақтардың заттай мәдениеті. Елді мекендер мен қыстаулар, тұрақтар.

Киім. Тамақ және үй жихазы. Қол өнер. Қолданбалы өнер. 

4.  Қазақ халқының рухани мәдениеті.  Әдет-ғұрыптар мен дін. Күнтізбе.

Аспан   әлемі   туралы   түсінік.   Ауыз   әдебиеті   өнері.   Ақындар,  сал   -серілер,

жыраулар. 

5. Батырлық және эпикалық жырлар. Ертегілер, жаңылтпаштар және т.б..

Тіл және жазба әдебиет. Музыка өнері.

Тақырып   15.   Қазақ  қоғамының   әлеуметтік-   экономикалық

қатынастары мен саяси құрылымы

1. Қазақ коғамының әлеуметтік құрылымы. 

6

2. Қауымның екі әлеуметтік - статустық топқа - ак сүйек және қара сүйек

болып бөлінуі. 

3. Жүздер. Ру-тайпалық құрылым-қазақ қоғамының жетекші әлеуметтік

құрылымы.

4.   Қазақ   қоғамының   саяси   құрылымы.  Хандық   билік   институты.   Хан

сайлаудағы генеалогиялық дәстүрлер. Хандық билікті мұралану жолдары. 

Ұсынылатын әдебиеттер

Негізгі

1. Қазақстан тарихы. Көне замандардан бүгінге дейін. Көп томдық, 2 том,

Алматы,1998.

2. Қазақстан тарихы. Очерктер. Алматы, 1995.

3. Вельяминов-Зернов   В.В.  Исследования   о   Касимовских   царях   и

царевичах Спб., 1804. 1-2ч.

4. Вяткин М.П. Очерки по истории Казахской ССР. Т.1. С древн. времен

до 1870 г. М., 1941.

5. Иванов   П.П.   Очерки   по   истории   Средней  Азии.  /ХҮ-сер.

Х1Хвв./.М.1958.

6. Тынышпаев М. История казахского народа. А., 1993.

7. Чулошников АЛ. Очерки по истории казак-киргизского народа в связи с

общим историческими судьбами других тюркских племен. Ч.І. Древнее время и

средние века. Оренбург, 1924.

8. Пищулина К.А. Юго-восточный Казахстан в середине ХІҮ-нач. ХҮІвв.

/Вопросы политической и социально-экономической истории/.А.,1977.

9. Султанов  Т.И.   Кочевые   племена   Приаралья   в  ХҮ-ХҮІІ  вв.   Вопросы

этнической и социальной истории. М.,1982.

10.

 Султанов Т.И. Поднятые на белой кошме. Потомки Чингиз-хана. А.,

2001.

Қосымша

11. Кононов   А.Н.   Родословная   туркмен.   Сочинения   Абул-Гази,   хана

хивинского. М.-Л.Д958.

12. Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды. Т2.М., Л.

1941.

13. Абусеитова   М.Х.   Казахстан   и   Центральная   Азия   в  ХҮ-ХҮІІ  вв.:

история, политика, дипломатия. А., 1998.

14. Левшин А.И. Описание киргиз-кайсацких или киргиз-казачьих орд и

степей. А, 1996.

15. Кляшторный   С.Г.,   Султанов   Т.И.   Казахстан:   летопись   трех

тысячелетий. А., 1992.

16. Құрбанғали Халид. Таурих хамса /Бес тарих/. А., 1992.

17. Материалы по истории Казахских ханств ХҮ-ХҮІП вв. /Извлечение из

персидских   и   тюркских   сочинений/.   Сост.:   С.К.Ибрагимов,   Н.Н.Мингулов,

К.А.Пищулина, В-П.Юдин. А. 1969.

7

18. Акимушкин   О.Ф.   Комментарии   к   книге:   Шах-Махмуд   ибн   Мирза

Фазил Чурас. Хроника.М.,1976.

19.Казахско-русские отношения в ХҮІ-ХҮШвеках.А., 1961.

20.Мухамед Хайдар Дулати. Тарихи Рашиди. Ташкент, 1996., А.,2003. 

21.Қадыр-Али Джалаири. Сборник летописей.Татарский текст, с рус. Изд.

И.Н.  Березина.  / Библиотека восточных  историков, т.2, Казань, 1854.

22.Махмуд ибн Вали. Море тайн относительно доблестей благородных, 

вед., пер., прим., указ Б.А.Ахмедова.Ташкент,1977. 

23.Кудайбердиев Ш. Қазақ, қырғыз, түрік һөм хандар шежіресі. А., 1990. 

24.Зайн ад-дин Басифи. Бадай ал-Бакай. Критич. Текст, введ., и указат. 

А.Н.Болдырева.Т. 1 -2.М., 1981.

25.Захир  ад-дин  Бабур.   Бабур-наме.  Записки  Бабура.  /Пер.   М.Салье/.

Ташкент, 1958.

26.Захир ад-дин Мухаммед Бабыр. Бабыр нама. А.,1993. Әбілғазы. Түрік 

шежіресі. А.,1991.

27.Шах Махмуд ибн Мирза Фазил Чурас. Хроника. Критич. Текст, пер., 

комментарии, исслед., О.Ф.Акимушкина.М.,1976.

8