Ежелгі металлургия кезеңіндегі көшпелілер өркениетінің қалыптасуының алғышарттары

Басқару жүйесі

Үйсін мемлекетінің басында үлкен күнби тұрды (зерттеушілер үйсін мемлекетінің ел-басын күнби деп те атап жүр). Қытай тілінде үйсін патшасын гуньмо деп атаған. Гуньмодан кейінгі келесі лауазым— бас уәзір. Одан кейіңгі лауазым — тулы (дулы), бұл Қытай мемлекетіндегі үлкен уәзірмен дәрежелес болды. Әскер оң және сол қанатқа бөлінді, оларды екі қолбасы басқарды. Елдің жоғарғы сотының қызметін билер деп аталатын екі орынбасары атқарды, оларды даруға (дарту) деп атады. Абыз атанған лауазым діни басшылықты іске асырды. Бұдан кейінгі мемлекеттік лауазым — бүкіл ұлыстың шыбегі (биі) болды. Оның екі орынбасары болған. Ел билейтін лауазым иелерінің тапсырмаларын орындатып отыратын атқосшы мансаптары болды.

Мәдениеті

Үйсін ескерткіштерін зерттеу барысында бұл мәдениеттің үш кезеңнен өткені анықталды: алғашқы кезең — б.з.б. 3-1 ғасырлар; орта кезең — б.з. 1-2 ғасырлар; соңғы кезең — б.з.3-5 ғасырлар. Бұл кезеңдердегі бейіттердің қазылуында, жобалануында, қару-жарақ, сәндік бұйымдар мен тұрмыстық заттардың түрінде, жасалуында ерекшеліктер бар. Мал, егін шарушылығымен қатар қолөнер, үй кәсіпшілігі өркендеді. Әсіресе қыштан ыдыс-аяқ, құмыра жасау ісі өріс алды. Өндеу кәсібі дамыды. Темір мен қоладан еңбек құралдары, қару-жарақ, сәндік бұйымдар, алтын мен күмістен алқа, сырға, түрлі әшекейлі заттар жасалды. Тоқыма кәсібі, тері илеу, тас қашау, сүйек өңдеу өнері

Қорытынды

Ежелгі түркі мәдениеті ежелгі заманнан бері өмір сүріп келе жатқан түркі

Практика сабақ сұрақтары

2 тақырып. Қазақстан сақ және көне мемлекеттер дәуірінде

• 
  1. Ерте темір дәуірі.Сақтардың тұрмысы, мәдениеті және қоғамдық құрылысы.
  
• 
  2. Ғұн және үйсін мемелекеттері, саяси тарихы. Олардың шаруашылығы, әлеуметтік-экономикалық қатынастары. Мәдениеті.
  
• 
  3. Қаңлылардың саяси тарихы, мәдениеті және шауашылығы. Антропологиясы.
  

http://emirsaba.org