Экскурсия ғылым ретінде
жүктеу/скачать 20,44 Kb.
|
ЭКСКУРСОВДЕНИЕ АБАТОВ ДОСЫМЖАН — копия
|
Экскурсия ғылым ретінде Біздің eлімізде экскурсиялық істің даму тарихында экскурсияларды дайындау әдістeмeсі мeн оны өткізу әдістeмeсінe, экскурсиялық іс-шараны ұйымдастыруға жәнe халыққа экскурсиялық қызмeт көрсeту мазмұнына басты назар аударылды. Сонымeн біргe экскурсиялық тeорияға аз көңіл бөлінді. Бұл жағдай ғалым-экскурсанттар арасында алаңдаушылық тудырды. «Тарих жәнe мәдeниeт eскерткіштeрінe саяхат» мақаласында Ф.Л.Курлат пeн Ю.Е. Бұл авторлар өзeкті мәсeлeлeрдің қатарында экскурсиялық үгіт-насихаттың дамуын, психологиялық-пeдагогикалық нeгіздeрін, экскурсиялық істің тeрминологиясын, экскурсияларды дайындау мeн өткізудің әдістeрі мeн тәсілдeрін, экскурсияның сапасын бағалау критeрийлерін атайды. Сөзбе-сөз аудармада гректің «тeория» сөзі бақылау, қарастыру, зeрттeу дeгeнді білдіреді. Бұл тeрмин бірнeшe мағынада қарастырылады: 1) тeория – табиғат пeн қоғам дамуының объeктивті заңдылықтарын көрсeтeтін тәжірибeнің, қоғамдық өндірістік практиканың қорытылуы; 2) тeория – бeлгілі бір ғылымды нeмeсe оның бір тарауын құрайтын жалпыланған eрeжелeрдің жиынтығы; 3) тeория – білім саласының біріндeгі идеялар жүйeсі; 4) тeория – бeлгілі бір саладағы қалыптасқан қарым-қатынастардың заңдылықтарына тұтас көзқарас беретін ғылыми білімді ұйымдастырудың eң жоғары, дамыған түрі Экскурсиялық тeория сұрақтарын қарастырғанда, онда: а) экскурсия идeалды түрдe қандай болуы кeрeктігін үлгілейміз; б) экскурсияның адам санасына әсeр eту мeханизмін айтамыз; в) экскурсияның нeгізгі зaңдылықтары мeн eрeкшeліктeрін түсінуді, пайдалануды болжаймыз; г) экскурсияның сапасының критeрийлeрін, олардың тиімділігін арттыру құралдарын анықтау; д) экскурсиялық істің теориялық нeгіздерін тұжырымдау. Туризм және экскурсиялық индустрия қызметкерлері үшін экскурсиялық теория – бұл экскурсиялық істің негізі болып табылатын, оны дамыту мен жетілдірудің негізгі бағыттарын анықтайтын теориялық ережелердің жалпы көлемі. Экскурсия теориясы – бұл ұғымдардың жиынтығы: экскурсиялық функциялар, оның негізгі белгілері мен аспектілері; шоу мен оқиғаның ерекшеліктері; экскурсиялық әдіс; экскурсиялардың классификациясы; экскурсиялық қызметке сараланған тәсіл; әдістеме және әдістеме; экскурсиялық педагогика және логика элементтері; гидтің кәсіби шеберлігінің негіздері. Экскурсиялық теорияда маңызды орынды экскурсиялық әдіске, экскурсиялық істің әдіснамасы мен әдістемесіне байланысты сұрақтар алады. Әдіс, әдістеме және әдістеме ұғымдары өзара байланысты және шартты. Біз бұл байланысты келесі формада көрсетемін: 1920 жылдары басталған экскурсиялық теорияның дамуы бүгінге дейін жалғасуда. Алғашқы кезеңде бұл даму мектеп педагогикасының негіздеріне негізделді. Экскурсиялардың классификациясы, олардың ерекшеліктері мен функциялары, экскурсиялық процестің өзі мектеп оқушыларына арналған экскурсиялар негізінде анықталды. Бұл ретте экскурсант ғалымдар мен әдіскерлер жалпы білім беретін мектептің міндеттері мен талаптарын алға тартты. Мұражай экскурсиялары бөлімі ерекше болды, онда экскурсия теориясын экскурсанттардың бүкіл массасына (ересектер де, балалар да) қатысты түсінуге әрекет жасалды. Мұражай зерттеушілері мен Мәскеу мәдениет ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары өз басылымдарында экскурсиялық теорияның кейбір мәселелерін қарастырды, бірақ 70-жылдардың ортасына дейін экскурсиялық теорияның елеулі дамуы болған жоқ. Атақты экскурсиялық ғалымдар Ф.Л.Курлат пен Ю.Е.Соколовский жоғарыдағы мақалада ғалымдардың есімдерін атағандай, Экскурсиялық іс теориясының осындай негізгі мәселелерін тұжырымдау мен дамытудағы даусыз еңбектері тиесілі, экскурсияның анықтамасы ретінде, экскурсиялық жұмыстың педагогикалық-психологиялық негіздері, мектептік және бұқаралық экскурсияның жалпы және жеке әдістері; тур классификациясы. Біз олармен келісуге тиіспіз, экскурсиялық іс теориясы 30-шы жылдары шығармашылық ізденіс пен пікірталас жағдайында дамып келген, ал жалпы алғанда, экскурсиялық бизнес теориясы калыптасу кезеңінде тұр.. Экскурсиялық теорияның неғұрлым қарқынды дамуы 70-жылдары басталды. Бұл экскурсиялық істің мамандандырылған бөлімше – Бас экскурсия басқармасы, Туризм және экскурсия жөніндегі орталық ғылыми-зерттеу зертханасы және Турист-экскурсиялық жұмысшыларды даярлаудың орталық курстары құрылған кәсіподақтардың қарамағына өтуімен түсіндіріледі. Экскурсиялық теорияның дамуы экскурсиялық қызметтің кеңеюімен, экскурсияның рөлінің өзгеруімен, яғни оның демалыс пен ойын-сауық түрінен халықпен идеялық-ағарту және мәдени-бұқаралық жұмыстың құрамдас бөлігіне айналуымен де байланысты. . Экскурсияның жаңа функциялары бар, ерекшеліктері нақтыланды, экскурсиялық қызметтің ғылыми деңгейі көтерілді, экскурсиялық насихаттың психологиялық-педагогикалық негіздері анықталды, көрнекілік принципі неғұрлым мақсатты түрде қолданылды, нормативтік әдістеме пайда болды, қызметкерлер ұйымдастырушылар, әдіскерлер мен гидтер көбейді. . Экскурсиялық теория – елдегі экскурсиялық істің негізінде жатқан көзқарастардың, идеялардың, ережелердің жиынтығы. Экскурсиялық теория экскурсиялық зерттеулер сияқты академиялық пәнде барынша толық және сенімді түрде көрсетіледі. Экскурсияның өзі экскурсиялық қызметтің теориясын, әдістемесін және әдістемесін, экскурсиялық істің тарихын және туристік-экскурсиялық мекемелердің тәжірибесін, экскурсияның атқаратын қызметтерін жалпылайтын кешенді ғылыми пән болып табылады. «Экскурсия» сөзі латынның «экскурсия» сөзінен шыққан. Бұл сөз орыс тіліне 19 ғасырда енген. және бастапқыда «таусылған, әскери жорық», содан кейін - «сал, сапар» дегенді білдіреді. Кейін бұл сөз атаулардың түріне қарай «ия» (экскурсия + ия) болып өзгерген. «Мән» ұғымының өзі табиғи өзара тәуелділікте қабылданған және қарастырылатын қасиеттерге ие аспектілер мен қатынастардың жиынтығы. Мән – объектінің ішкі мазмұны, оның болмысының барлық алуан түрлі және қарама-қайшылықты формаларының бірлігінде көрінеді. «Экскурсияның мәні» түсінігін қарастыру кезінде объективті талаптар бойынша экскурсиялық процестің шарттылығын есте ұстау қажет. Әрбір экскурсия әрекеттің ерекше процесін білдіреді, оның мәні нақты заңдылықтармен (тақырыптық, мақсаттылық, көрнекілік, эмоционалдылық, белсенділік және т.б.) анықталады. Алғаш рет экскурсияның жүйелілігі туралы 1978 жылы Бүкілодақтық кәсіподақтар орталық кеңесінің Туризм және экскурсия жөніндегі орталық кеңесінің бас экскурсиялық басқармасы мен туризм және экскурсия жөніндегі орталық ғылыми-зерттеу зертханасы өткізген ғылыми конференцияда айтылды. Экскурсиялық процесс және экскурсияның алдында тұрған міндеттерді келесі формада көрсетуге болады: Экскурсиялық процесс барысында гид туристерге тақырып ашылатын объектілерді көруге (бірінші тапсырма), осы объектілер туралы қажетті ақпаратты естуге (екінші тапсырма), ерліктің ұлылығын сезінуге көмектеседі. , тарихи оқиғаның маңызы (үшінші тапсырма), экскурсиялық объектілерді өз бетінше бақылау және талдаудың практикалық дағдыларын меңгеру (төртінші тапсырма). Соңғы мәселені шешуде көру қабілетін қалыптастыру үлкен орын алады. Эстетикалық қабылдаудың қалай төмендейтінін көру қабілеті сәулеттік массаларды, түстерді, барлық түрдегі сызықтарды, массалардың топтарын, түстерді, сызықтарды және олардың кешендерін, жарық, ауа, көру бұрышы тұрғысынан қабылдау қабілетіне дейін төмендейді. Тарихи қабылдаудың қалай болатынын көре білу: біріншіден, экскурсиялық нысанда тарихи-мәдени сипаттағы типтік белгілер мен белгілерді таба білу керек; екіншіден, экскурсиялық нысандағы уақытпен жасалған қабаттарды және оның эволюциясын анықтай білу керек; үшіншіден, монументалды және мұражайлық-тарихи ескерткіштерден тарихи фактілерді таба білу – әрқашан үлкен білім мен дағдыны қажет ететін міндет. Экскурсияның материалы, экскурсоводтың өз презентациясындағы кәсіби шеберлігі экскурсанттардың талдауға, қажетті қорытынды жасауға мүмкіндік береді.Бұл дағдылар экскурсияшыларға экскурсия көрсету және әңгіме барысында экскурсоводтың бойына сіңіріледі.Сонымен бірге экскурсия авторлары Экскурсия гидтің белсенді көмекшілері ретінде әрекет етеді.Бұл туралы белгілі теоретик, сыншы және педагог А.В.Бакушинский: «Материалды әдістемелік өңдеу, мақсатына, барлық міндеттеріне және экскурсия жоспарына байланысты бағытталған болуы керек. қабылдау және бағалау тәуелсіздігін оятуда». Экскурсияның мақсаттарының бірі – туристер арасында экскурсия тақырыбына, тарихи тұлғалардың іс-әрекетіне, оқиғаларға, фактілерге, жалпы экскурсия материалына деген көзқарасты қалыптастыру және оған өзіндік баға беру. Баға беру дегеніміз – біреу, бір нәрсе туралы түсінік қалыптастыру, біреудің немесе бір нәрсенің құндылығын, сипатын, рөлін анықтау, біреудің еңбегін, жағымды қасиеттерін тану. Экскурсияны бағалау экскурсанттың қорытындылары болып табылады, оған гид оны әкеледі. Экскурсияға деген қатынасты мынаны түсіну керек: экскурсия арналып отырған тарихи кезеңге экскурсанттың белгілі бір көзқарасы; кез келген әрекетті қабылдау; жазушының, мүсіншінің (суретшінің) өз шығармасын жасаудағы нақты жағдайын түсіну. Бұл үдерісте экскурсияның материалы, оны экскурсоводтың көрсетуі, оқиғаға «көзқарас бұрышы» және оны гид бағалауы, сонымен қатар гидтің өзінің дұрыс екеніне сенімділігі маңызды рөл атқарады. Бұл процестегі ең бастысы - түсіну мәселесі. Көрермендердің көпшілігі экскурсоводтың көзқарасын қабылдайды, ол материалды түсінуге және шоу мен оқиғаға деген көзқарасты дамытуға негіз болады. Экскурсия – туристердің көз алдында тұрған объектілерді талдауға, сондай-ақ олармен байланысты оқиғалар туралы шебер әңгімеге негізделген көрікті жерлерді, тарихи және мәдени ескерткіштерді әдістемелік тұрғыдан ойластырылған көрсету. . Дегенмен, «экскурсия» ұғымының мәнін тек осымен ғана қысқарту дұрыс болмас еді.Соңғы 70 жылда әртүрлі басылымдарда жарияланған «экскурсия» терминінің бірнеше тұжырымдарын қарастырайық. Олардың біріншісі былай көрінеді: «Тур – бұл серуендеу, ол өз міндетіне ой елегінен өткізуге болатын нақты материал бойынша белгілі бір тақырыпты зерттеуді қояды» (М. П. Анциферов, 1923). Экскурсиялық іс-шаралардың балалармен сыныптан тыс жұмыста алатын орнын сипаттай отырып, экскурсант Л.Бархаш экскурсияны алдын ала белгілі бір объектілерге (мұражайға, фабрикаға, колхозға, т.б.) бару арқылы белгілі бір білім алудың, білім алудың көрнекі әдісі деп есептеді. -арнайы жетекшімен (гид) құрастырылған тақырып (мұражай, фабрика, колхоз, т.б.). Сондай-ақ уақытында жарық көрген соңғы анықтамалардың бірін келтірейік: «Экскурсия – құбылыстарды зерттеу процесінде гид-педагог пен ол басқаратын мектеп оқушыларының бірлескен қызметі жүзеге асырылатын оқу және сыныптан тыс жұмыстың ерекше түрі. табиғи жағдайларда (зауыт, колхоз, тарих және мәдениет ескерткіштері, есте қаларлық орындар, табиғат және т.б.) немесе арнайы құрылған коллекциялық қоймаларда (мұражай, көрме) байқалатын шындықтың». Бұл – ғалым-экскурсанттардың пікірлері. Экскурсияның даму жолы оның мәнін өзгерту сызығымен жүреді. Бастапқыда экскурсия практикалық тапсырмаларды орындау, мысалы, дәрілік шөптерді іздеу арқылы серуендеу болды. Сосын оның алдында тарихи-өлкетану мұражайына экспонаттарды анықтау сияқты ғылыми міндеттер тұрды. Өзін-өзі тәрбиелеудің жаңа түрлерін іздестіру экскурсиялар алдында жалпы тәрбиелік мақсатты алға қойды. Тәрбие жұмысын жақсартуға, оның нәтижелі болуына ұмтылу экскурсияны мәдени-ағарту жұмысының бір түріне айналдырды. Қазіргі уақытта экскурсия толық, біртұтас нәрсе ретінде әрекет етеді, өзіндік спецификалық функциялары мен ерекшеліктері, өзіндік жеке әдістемесі бар. Ол айтарлықтай дәрежеде мазмұны, өткізу формалары мен материалды беру әдістері жағынан байыды және идеологиялық, тәрбиелік және мәдени жұмыстың құрамдас бөлігі ретінде сипатталады. Сонымен, экскурсия – бұл алдын ала таңдалған объектілерге құрылған адамның айналадағы дүниені танудың көрнекі процесі, табиғи жағдайда орналасқан немесе кәсіпорындардың, зертханалардың, ғылыми-зерттеу институттарының және т.б. Объектілерді көрсету білікті маман – гидтің басшылығымен өтеді. Көрермендердің объектілерді қабылдау процесі белгілі бір тақырыпты ашу міндетіне бағынады. Гид аудиторияға объектінің көрінісін, есте қалатын орынның бағасын, осы нысанға байланысты тарихи оқиға туралы түсінікті жеткізеді. Ол экскурсанттың не көретіні, көрген-білгенін қалай түсініп, қалай қабылдайтыны бей-жай қарамайды. Ол өз түсіндірмелерімен туристерді қажетті қорытындылар мен бағалауларға жетелейді, сол арқылы іс-шараның қажетті тиімділігіне қол жеткізеді. Қысқаша түрде экскурсияның мәнін былайша анықтауға болады: экскурсия – белгілі бір формада адамдар тобына жеткізілетін білімдер жиынтығы және оларды беру үшін белгілі бір әрекеттер жүйесі. Экскурсия профессия ретінде Белсенділік – адамның мақсатқа жетуге бағытталған әрекеті. Экскурсия – өзара байланысты және өзара тәуелді әрекеттердің жиынтығы. Бұл әрекеттер әртүрлі - топтың маршрут бойынша қозғалысы, объектілерге қатысты қозғалысы (оларды айналып өту), маршрутқа енгізілген ескерткіштерді бақылау, түсіндірулер. Гидтің кеңестері туристердің іс-әрекетін мағыналы, мақсатты етеді. Экскурсия кезіндегі іс-әрекеттер екі бөлікке бөлінеді: гид қызметі және экскурсияшылардың қызметі. Көрермендердің қызметі объектілерді бақылау, зерттеу, зерттеу сияқты белсенді формаларда өз көрінісін табады. Гидтің қызметі бірқатар әрекеттерден тұрады, олардың негізгісі экскурсияларды дайындау және өткізу. Экскурсия – маман гид қызметінің белгілі бір түрі. Кейбір әдіскерлердің экскурсия гид жұмысы бола отырып, экскурсия көрушілердің демалысы деген тұжырымын дұрыс деп тану мүмкін емес. Тәжірибеде экскурсиялық процеске қатысу қиын жұмыс, сондықтан екі жаққа – гид пен экскурсанттарға да қиын. Қорытынды Экскурсия ғылым ретінде өз шегіне жетті.Яғни экскурсия ары қарай ғылым ретінде қалайда дамуы тек ұзая түседі.Себебі экскурсияны тек тарихи маңыздығы бар дестинацияларда қолдануға болады.Ал қазіргі XXI ғасырда экскурсия ретінде зерттелмеген тарихи дестинациялық орындар қалмады.Экскурсияның дамуы үшін жаңа тарих,жаңа оқиға,жаңа орындар қажет.Ал казіргі экскурсия ол тек тарихи жерлерде тарих туралы айту.Яғни менің айтқым келгенім біздің қазіргі уақытымыз тек ғасырлар өткеннен кейін ғана жаңа ұрпақтарга тарихи орын,тарих болып қала алады. жүктеу/скачать 20,44 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|