Екінші ұстаздың шығармашылығы

Екінші ұстаздың шығармашылығы
• Әл-Фараби білімге деген 
құштарлығының арқасында 
Аристотельден кейінгі "екінші 
ұстаз" атанды.
• Ол 150-ге жуық философиялық 
және ғылыми трактаттар жазып 
қалдырды. Ғалым философия мен 
логика, саясат пен этика, музыка 
мен астрономияны зерттеді. 

Шығармашылық жолы 
• Аристотельдің еңбектеріне талдау жасады
(Аристотельдің “
Метафизика
”, “
Категория
”, “
Бірінші және екінші
аналитика
” сияқты басты еңбектеріне түсіндірмелер жазған) 
• “
Риторика
”, “
Поэзия өнері туралы
”, “
Бақытқа жол сілтеу
” туралы 
трактаттарында этикалық, эстетикалық мәселелерге көңіл бөліп, 
көркемдік, сұлулық, бақыт, мейірбандық білім категорияларының бетін 
ашып, солардың негізін дәлелдеп берді. 
• «
Даналық інжу-маржандары
», «
Мейірімді қаланың тұрғындарының 
көзқарастары
», «
Философиялық трактаттар
» және «
Музыканың үлкен 
кітаптары
» атты трактаттары бар. 

Ғалым Аристотельдің әлеуметтік-қоғамдық идеяларын
дамыта отырып, өз тарапынан да "Кемеңгерлік меруерті",
"Ізгі қала тұрғындарының көзқарасы", "Мәселелердің түп 
мазмұны", "Ғалымдардың шығуы", "Бақытқа жету", 
"Азаматтық саясат", "Мемлекеттік қайраткерлердің нақыл 
сөздері" сынды көптеген философиялық еңбек жазды.
Бұл еңбектерде дүние, қоғам, мемлекет, адамдардың
қатынастары туралы заманнан озық
тұрған пікірлер, пайымдаулар
туралы баяндайды. 

Ғылым
жаратылыстану 
ғылымдары мен 
метафизиканы 
этика, фиқһ, кәләм 
(исламдағы өзекті 
тақырыптарын қамтыған 
ғылым саласы) 

Әл-Фараби "білімсіз 
адамгершілік молаймайды, 
білімсіз адам өзгенің абзал 
қасиеттерін тани алмайды. Жан-
дүниені тәрбиелемей үлкен 
жетістікке жету жоқ. Ғылым мен 
тәрбие ұштасса ғана рухани 
салауаттылыққа жол ашылмақ. 
Мінез-құлқын түзей алмаған 
адамның ақиқат ғылымға қолы 
жетпейді" деп ескертеді.

Әл-Фараби мен Еуропа 
• Еуропада, XII-XIII ғасырларда. Әл-Фараби шығармалары 1930-
1932 жылдары латын және еврей тілдеріне аударыла бастады. 
Парижде француз ғалымы Барон Рудольф Д. Эрланге 
жариялаған «Музыкадағы Ұлы кітаптың бірінші бөлігінің 
француз аудармасы» жарық көрді. 
• Әл-Фарабидің атауы әлемдік ғылым мен мәдениет тарихында 
берік орнатылған. Еуропалық Ренессансқа үлкен әсер еткен 
жұмыстары Батыстың және Шығыстың мәдениеті мен 
философиясын жақындастыру үшін қосатын көпір болды. 

Әл-Фараби мен Қазақстан 
• Қазақстанда әл-Фараби мұрасын зерттеу мәселесі ХХ 
ғасырдың екінші жартысында талқыланды. Осылайша, 1960 
жылы, 15 қазанда академик Ақжан Машанов (Машани) Қазақ 
КСР Ғылым Академиясының президенті академик К.И. 
Сәтпаев әл-Фараби мұрасын ғалымдардың зерттеулері мен 
оның туындыларын аудару идеясын қолдауға шақырды: 
«Ұлы әл-Фараби - біздің жерлестеріміз, біз ол туралы аз 
білеміз ...». Осы кезден бастап ғалымдар әл-Фарабидің өмірі 
мен шығармаларын зерттеумен айналыса бастады. 

• Қазақстан тәуелсіздігін ескере отырып, осы саладағы 
даму қарқыны жеделдетілді, бұл Қазақ ұлттық 
университетінің 1991 жылдың 23 қазанынан бастап Әл-
Фараби атындағы аталмыш фестивальге айналды.
• Философ, ғалым, ҚР Ұлттық ғылым академиясының 
корреспондент-мүшесі, әл-Фараби ғылыми орталығының 
негізін қалаушы А.Х. Қасымжанов;
• Араб тілін меңгерген және математика бойынша 
докторлық диссертация қорғаған танымал математик, әл-
Фараби А. Кобесов;
• академик, философ М. Бурабаев; белгілі қазақстандық 
жазушы Ә.Әлімжанов. 

• Әл-Фарабидің 1100 жылдық мерейтойын атап өту үшін 
1970 жылы Ақжан Машани мен Ағын Қасымжанов 
ұйымдастырған ЮНЕСКО мен Қазақ КСР үкіметінің 
қолдауымен 
әл-Фараби 
мұрасының 
халықаралық 
конференциясы маңызды оқиға болды. 2010 жылы 
ЮНЕСКО-ның қолдауымен Францияда, Парижде 20-дан 
астам фарабиологтар, соның ішінде қазақстандық 
ғалымдар қатысқан «Әл-Фараби және еуропалық өрлеу» 
халықаралық дөңгелек үстелі өтті. 

Әл-Фарабидің еңбектері күні бүгінге дейін өз мән-
маңызын жойған жоқ. Қорқыт өмір бойы ажалды жеңетін 
күш іздесе, әл-Фараби бақыттың кілтін іздеді. Бақытты 
қалада тұруды армандады. Ол ең соңында: «Бақытқа 
қолы жеткен адам үшін ең жарастысы – қанағатшылдық 
жасау»,- деп бақытты қанағатпен ғана ұстап тұру мүмкін 
екенін айтты. 
Марфуға Шапиян