Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
Қазақ антропонимиясы: кісі есімдері мен тектері құрамы
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| 3.1 Қазақ антропонимиясы: кісі есімдері мен тектері құрамы
Зерттеу жұмысында елімізде соңғы жылдары орын алған саяси-әлеуметтік және мәдени жағдаяттарға байланысты 1980-2018 жылдар аралығындағы ресми құжаттар негізінде қазақ антропонимдік жүйесінде орын алған өзгерістер, есімдер қорының өсу динамикасы, сирек кездесетін есімдер анықталады. Тілдік материал (ұлты қазақ азаматтардың аты-жөндері) Алматы қаласы Әділет департаменті азаматтық хал актілерін тіркеуді және апостильдеуді қамтамасыз ету және бақылау бөлімінің мұрағатынан, мұрағатта сақталған құжаттардан, Алматы қаласы аудандары бойынша АХАТ бөлімдерінен жинақталды. Жалпы туу туралы акт жазбалары саны – 43 027. Оның ішінде: 1980 жыл – 3481, 1990 жыл – 5912, 2000 жыл – 6934, 2010 жыл – 9093, 2018 – 17 607 туу туралы акт жазбасы. Осы орайда тілдік бірліктерді жинақтауда көмегін көрсеткен Алматы қаласы Әділет департаменті азаматтық хал актілерін тіркеуді және апостильдеуді қамтамасыз ету және бақылау бөлімінің мұрағаты қызметкерлері Батыр Әлия Мутигуллақызы, Цай Найля Аршабековна, Исмаилджанова Айнұрға, Алматы қаласы АХАТ бөлімдері қызметкерлері: Остапенко Виктория Викторовна (Алмалы ауданы), Кунчашева Айнур Булатовна (Алатау ауданы), Сырлыбекова Гульнар Сырбековна (Әуезов ауданы), Абсаттарова Фариза (Бостандық ауданы), Ергожа Гаухар Канаевна (Жетісу ауданы), Галиева Венера Ескендировна (Медеу ауданы), Килыбаева Диляра Ерзатовна (Наурызбай ауданы), Дюсембинова Жанна Алимжановнаға (Түрксіб ауданы) алғыс білдіргіміз келеді. Сонымен бірге 2017 жылғы Қазақстан Республикасы білім гранты иегерлері (2000-2001 жылдары туылған) атанған 38 000-нан астам талапкерлердің аты-жөндері, бұқаралық ақпарат құралдары жұмыста тілдік материал ретінде сараланды. Аталған жылдар бойынша сандық есептеу тәсілін қолданып, ресми құжаттарда тіркелген кісі аты-жөні нұсқаларының сандық және пайыздық үлесі көрсетілді. Қазақ антропонимиясында жиі таңдалған және сирек есімдер компьютерлік EXCEL, SPSS бағдарламаларын қолдану арқылы анықталды. Есімдердің шығу тегі, жасалу жолдары, лексикалық астарлары мен мән- мағынасы L.A. Duncling «The Guinness book of names» сөздігі (1995) [167], А.В. Суперанскаяның «Современный словарь личных имен: Сравнение. Происхождение. Написание» (2005) атты сөздігі [166], Т. Жанұзақовтың «Есіміңіз кім? Ваше имя?» (2008) атты қазақша-орысша түсіндірме сөздігі [136], «Қазақ есімдерінің анықтамалығы» (2009) [174], Н.Д. Оңдасыновтың «Араб текті қазақ есімдері» (2011) [151], Ш.Ш. Сагаутдиновтың «Татарские имена: происхождение, значение, примеры» сөздігі (2011) [165], А. Смағұловтың «Қазақ есімдері» (2013) атты анықтамалығы [128] негізінде айқындалды. Сонымен қатар бөлімде заманауи қазақ кісі есімдерінің тілдік қатысымдылығын айқындау мақсатында төл тіліміздегі және шет тілдерден енген есімдердің сандық және пайыздық көрсеткіштері ұсынылды. 79 3.1.1 1980, 1990 жылдардағы кісі есімдері мен тектері құрамы 1980 жылдағы кісі есімдері мен тектері құрамы. Алматы қаласында 1980 жылы дүниеге келген ұлты қазақ азаматтардың аты-жөні Ауэзов (Әуезов), Калинин (Бостандық), Ленин (Жетісу), Октябрь (Түрксіб), Совет (Алмалы), Фрунзе (Медеу) аудандары АХАТ бөлімдерінде тіркелген туу туралы акт жазбалары негізінде жинақталып, сараланды. АХАТ бөлімдерінің тарихи атаулары жайлы мәлімет кестеде (кесте 1) берілді. Бұл мәліметтер Алматы қаласы Әділет департаменті азаматтық хал актілерін тіркеуді және апостильдеуді қамтамасыз ету және бақылау бөлімінің мұрағаты құжаттарынан алынды. Кесте 1 – АХАТ бөлімдері атауларының тарихи-хронологиялық сипаты Қазіргі АХАТ бөлімі атаулары Бұрынғы АХАТ бөлімі атаулары Алмалы Сталин, 1938 жылдан Совет Әуезов 1972 жылдан Ауэзов, 1996 жылдан Аксай Бостандық 1965 жылдан Калинин, 1981 жылдан Алатау Медеу 1938 жылдан Фрунзе Жетісу 1933 жылдан Ленин, 1981 жылдан Москва Түрксіб 1929 жылдан Каганович, 1950 жылдан Октябрь Құжат деректеріне сәйкес 1980 жылы дүниеге келген ұлты қазақ азаматтар саны – 3481. Оның 1763-і – ер аты-жөні болса, 1718-і – әйел аты-жөнін құрайды. жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|