Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| Әмина, ар. – 1) адал, сенімді; 2) зиянсыз, сәтті, игілікті [136, 144 б.];
Кәусәр, ар. – пәк, жомарт, дәмді, мөлдір, Жаннаттағы өзеннің аты [128, 114 б.]; Айша, ар. ғайшә – к. евр. айше ұзақ өмір сүруші, өмірге құмар, құштар [136, 139 б.]; Аяулым, қаз. – қадірлі, қасиетті, қымбатты [128, 37 б.]; Айзере, қаз. ай + ир. зер – алтын [136, 138 б.]; Айым, қаз. – менің бақытым, ырысым, айдай сұлуым деген мәнде қойылған есім [136, 140 б.]; Жанел, ир. джан сөзінен жасалған есім; 1) рух, тірі адам; 2) қадір-қасиет тұту ретінде айтылатын сөз [128, 91 б.]; Сирек әйел есімдері. 2010 жылы Алматы қаласында сирек берілген әйел есімдері: Ада, Азия, Айбарша, Айлана, Айлара, Айлун, Айсель, Айсу, Ақбикеш, Ақпейіл, Ақжүзік, Ақжелең, Альзара, Амалия, Ангелина, Аруана, Асылажар, Әсманұр, Әуел, Балхадиша, Бақбереке, Бибіроз, Бөрте, Гүлфар, Ғайникамал, Зәмзәм, Жанниет, Инаятбану, Инеш, Инзара, Махфират, Мелек, Мизамгүл, Нұрбейне, Нұрсағым, Нұршашқан, Нұршуақ, Рамина, Риана, Самирамида (Cемирамида), Сарина, Сариям, Семетея, Сәтті, Севиль, Семанұр, Сұлтанпатша, Тамилана, Тәслима, Ұлыш, Інжумаржан, Эвелина, Элайя, Эльвина, Эмилия. Сирек есімдер арасында қазақ тіліндегі, араб-парсы, өзге шет тілдерден енген есімдер, гибридті есімдер, екі есім сөзден бірігіп жасалған антропонимдер кездеседі. Тілдік қатысымдылығы. 2010 жылы жалпы саны – 483 әйел есімі таңдалған. Әйел есімдеріне жасалған стратиграфиялық талдау нәтижесінде келесідей сандық және пайыздық көрсеткіштер анықталды (10-сурет). Cурет 10 – 2010 жылы әйел антропонимдерінің этнолингвистикалық аспектісі Саны жағынан әйел антропонимиясында жоғары сатыда қазақ (түркі) тіліндегі есімдер – 30,23 %-ды құрады. 115 Екінші сатыда араб тілінен енген есімдер – 26,29 %-ды, одан кейінгі сатыда гибридті есімдер – 20,08 %-ды құрады. Әйел антропонимиясында парсы тілінен енген есімдер – 9,52 %-дық үлесті көрсетті. Өзге шетел тілдерінен енген әйел есімдері төмендегідей: лат. – 18 есім (Анабель, Белла, Диана, т.б. – 3,73 %), к. евр. – 17 есім (Ада, Ева, Елизавета, т.б. – 3,52 %), ор. (слав) – 15 есім (Дамира, Карина, Радмила, т.б. – 3,11 %), гр. – 12 (Ангелина, Ираида, Тиана, т.б. – 2,48 %), герм. – 2 (Аделина, Алина – 0,41 %), ассир. – 2 (Азия, Cемирамида – 0,41 %), исп. – 1 есім (Ассоль – 0,21 %). Келесі әйел антропонимдері қосымшалар жалғанып жасалуы бойынша сыртқы формасы өзгергені анықталды. Мысалы, Айлы – Айлана, Айлара, Айлун, Айлуна; Әдемі –Адемиш, Әсел – Аселина; Тамила – Тамилана және т.б. Бұл қатардағы Айлуна есімін А. Смағұлов тавтологияға жатқызады: «мағынасы бір сөздер: қаз. – ай, ор. – луна» [128, 17 б]. Екі есімнің бірігуі арқылы жасалған біріккен тұлғалы әйел есімдері саны арта түскендігі назар аудартты. Жалпы 2010 жылғы дерекке сәйкес қазақ антропонимиясында азаматтардың (ер, әйел) аты-жөні рәсімделуінде 7 нұсқа кездесті. Олардың арасында ұлттық нұсқа ретінде ұсынылған, орыс тілі аффикстері арқылы жасалған бірнеше нұсқа анықталды. Антропонимиялық қорда ер есімдерінде араб тілінен енген есімдер саны басымдыққа ие. Батыс тілдерінен енген есімдер саны арқан. Кейбір есімдердің сыртқы формасы өзгеруі, қазақ антропонимиясында тілдік трансформация құбылысына алып келді. 2018 жылғы деректер бойынша кісі есімдері мен тектері құрамы. 2018 жылы Алматы қаласы бойынша Алатау, Алмалы, Әуезов, Бостандық, Жетісу, Медеу, Түрксіб аудандары негізінде жалпы саны – 17607 аты-жөні қарастырылды. Оның 9007-і – ер аты-жөні болса, 8600-і – әйел аты-жөні болды (сурет 11). Суретте көрсетілгендей, акт жазбаларын саралау нәтижесінде саны жағынан әйел аты-жөніне қарағанда ер аты-жөні басым екендігі анықталды. Демек қыз балаға қарағанда ер баланың туылу көрсеткіші жоғары болып келеді. Сурет 11 – 2018 жыл бойынша акт жазбасы саны (Алматы қаласы) |