«Әліппеден» кейінгі кезең

Бұл кезеңде оқушылардың оқу және жазу машықтары жетіле түседі. «Әліппе» соңында бірілген материалдардың білімдік, тәрбиелік жағына мән беріліп, «Әліппемен» қоштасуға арналған өлең, тақпақтарды оқып үйренеді. Бұл кезеңнің ерекшілігін, маңызын жете көрсету үшін, «Әліппе серігін» түрлі суретті кітапшаларды кеңінен пайдалану да ескеріледі.

Дайындық кезеңде бөбектерді бір коллективке ұйымдастыру жұмысына баса назар аударылады¹.

¤йткені 6-7 жасар баланың мектепке оқуға түсуімен байланысты, жаңа жағдайға, жаңа адамдарға (мұғалімге, балалар) үйрену, олармен қарым-қатынасқа түсу балаларға әжептәуір салмақ түсіреді. Мұнда балалардың барлығы бірігіп, әсіресе бір-бірінен сұрап, анықтау арқылы орындайтын тапсырмалар беру оларды жақындастырады. Сонымен қатар балаларды біріктіруде ойын ерекше рөл атқарады. (мысалы, шеберхана ойыны.)

Дайындық кезеңінде оқуға, жазуға әзірлік жасалады. Мұғалім балалардың білім дәрежесімен танысады; қалай сөйлеу алатындары, қандай өлең, тақпақтар білетіндері анықталады.

Бұл кезеңде мынадай жұмыстарға баса көңіл аударылады:

1. Балалардың сөздік қорын анықтау;

2. Балаларға ауызша қысқа-қысқа сөйлемдер құратып, өз ойларын айтып беруге дағдыландыра бастау;

3. Балалардың тіліне, сөйлеу мәнеріне көңіл аудару: тіл мүкістіктері, кейбір дыбыстарды анық айта алмау жақтарын жою бағытында жұмыстар ұйымдастыру.

4. Мұғалімнің және жолдастарының сөздерін тыңдай білуге дағдылантыра басқару.

5. Сөйлем, сөз, буын, дыбыс туралы ауызша түсінік беріп, сөйлемді сөзге, сөзді буынға, буынды дыбысқа жіктеуге дайындық.

6. Жазуға дайындық жұмыстары жасалады: партаға дұрыс отыру, қарындаш, қаламды дұрыс ұстау, дәптерді партаға дұрыс қою, сия сорғыш, өшіргішті пайдалану сияқты жұмыстармен қатар балалар дәптердің сызығымен таныстырылады: өздері тік, көлбеу, ирек сызықтар сызып дағдыланады. Оқушылардың қолын жазуға жаттықтыру үшін мұғалім әріп элементтеріне ұқсас фигуралар жасап, оны оқушыларға сыздырады.

Дайындық кезеңінде балалардың зейін, ерік, қиял т.б. ерекшеліктеріне баса назар аударылады. 1 сынып оқушылары бір

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. А, 1991.

нәрсені зейін қойып, тыңдай алмайтыны сияқты, өз қиялдарын да бақылай алмайды. Олардың қиялы мен шындықтағы заттардың, құбылыстарының арасындағы айырмашылық көп болады. (мысалы балалар суретте көрсетілген заттарды атап тұрып, онда жоқ нәрселерді де қосып айтады.). Бұл кезеңде жүргізілетін жұмыстың ерекшелігінің бірі - балалардың мектепке дайындық дәрежесінің әр түрлілігі. Осыған орай, жекеленген балаларға қалай ықпал жасу жолдары мен жұмыс түрлері ойластырылады. «Партаға түзу отыр», «Қаламды дұрыс ұста» сияқты плакаттарды көрсетіп, (егер мектепте жоқ болса, ондай плакаттар алдын ала дайындалуға тиіс), соған сай әңгімелер өткізіледі. ¤йткені, балалар отыру, жазу, қалам ұстау ережелерін бұлжытпай орындауға жаттықанда ғана саусақтарының бұлшық еттері дұрыс дамып жетіледі.

Алғашқы сабақтарда балалардың тілі мен ойын дамыту жолында алуан түрлі жұмыстар ұйымдастырылады: әңгімелесу, көркем шығармалар оқу, ауыз әдебиет үлгілерін (жұмбақ, мақал-мәтел, жаңылпаштар т.б.) жатқа айту, өлеңдер жаттау, экскурсия бойынша әңгіме барысында мұғалім өзі қоятын сұрақтарын мұқият ойластырады.

Дайындық кезеңіндегі әңгіменің ерекшелігі оның қысқа (4-6 минут) болуында, әсерлілігінде, мұғалімнің сөзінің логикалық жүйелілігінде, мәнерлігінде, тақырыбы жағынан балалардың күнделікті өміріне қабысып кетуінде.

Дайындық кезеңінде мектеп тәртібі, оқу-құралдары мен оқу жабдықтарын пайдалану тәртібін үйретуге ерекше көңіл аударылады.

Осы айтылғандармен қатар дайындық кезеңінде кейбір әріп элементтерімен таныстырып таңбасын жасатып үйрету де пайдалы (мысалы, «А» үш таяқшадан турады: екі таяқша төбелерін түйістіріп тұрады да, үшіншісі кесе көлденең тұрады т.с.с.).

Кеспе әріптердің кассасын жасату және оның пайдалану жұмыстарына жаттықтыру да осы кезеңде іске асырылғаны жөн. ¤йткені әріп таныту кезеңінде балаларға қойылатын талап тым көбейіп кетеді де, олар үлгере алмай қалады.

Дайындық кезеңіндегі сабақтардың жүйесін былайша көрсетуге болады:

1. Мұғалімнің ертедегі айтып беруі (немесе әңгіме оқып беруі).

2. Айтылған ертегі (немесе оқылған әңгіме) бойынша сұрақ-жауап түрінде әңгімелесу.

3. Тыңдағандарын оқушылардың өздеріне айтқызу.

4. Әңгімені сөйлемге ажырату.

5. Сөйлемдердегі сөздерді табу.

6. Ертегідегі (немесе әңгімедегі) ең қызық суреттелген жерлерді балаларға айтқызу.

«Сөз және буын» тақырыбы бойынша сабақ (ауызша).

1. Әліппенің алғашқы беттеріндегі суреттер бойынша әңгіме жүргізу.

2. Оқушылардың айтқандарын сөйлемге талдау.

3. Сөйлемдерді сөзге талдау.

4. Сөздерді буынға талдау.

5. Сөздің басқы немесе соңғы буындарын жауып қойып, оны оқушыларға табқызу.