материя мен рухты бірдей қамтиды,өйткені дүниеде кең түрде алып қарағанда екі ақ нәрсе өмір сүреді, ол бір жағынан, материя, яғни өлі және тірі табиғат болатын болса, екінші жағынан,материалдық емес – идея, сана, рух. Болмыс ұғымы – дүниеде өмір сүріп жатқанның бәрін қамтитын кең көлемді философиялық категория. Бұл философиялық бастама.
Материя-адамзат танымынан тәуелсіз дамитын обьективті шындық. Ол түпсіз терең обьективтің дүние жүйесін қамтитын түрлі қасиет формалары бар субстанцияның негізі болып саналады. Материя тек шексіз көп нақты обьектілермен жүйелір құрамында болады. Ол сырттан туындамайды және жойылмайды. Ол уақыт қатынасында мәңгілік және кеңістік қатынасында шексіз болады.
Материя-адамзат танымынан тәуелсіз дамитын обьективті шындық. Ол түпсіз терең обьективтің дүние жүйесін қамтитын түрлі қасиет формалары бар субстанцияның негізі болып саналады. Материя тек шексіз көп нақты обьектілермен жүйелір құрамында болады. Ол сырттан туындамайды және жойылмайды. Ол уақыт қатынасында мәңгілік және кеңістік қатынасында шексіз болады.
уақыт бір-бірін алмастырушы құблыстардың орналасуын анықтайды.
уақыт және кеңістік материя тіршілігінің негізгі формалары болып келеді.
Уақыт
Механикалық козғалысты карастырғанда біз дененің кеңістіктегі орнының уақыт өтуіне байланысты өзгеретінін сөз еттік. Бұл екі үғымның физикадағы маңызы өте зор.
Оқиғаньің бәрі әйтеуір бір жерде және кандай да бір мезгілде, баскаша айтқанда, кеңістік пен уақыт ішінде өтеді. Кеңістіктен орын алмай және кеңістіктен тыс өмір сүретін бірде-бір объекті болмайды, болуы да мүмкін емес, яғни кеңістік материямен тығыз байланысты.
Өтіп жаткан сан алуан окиғаларды қарастыра отырып, біздің санамызда кең және map, жуан және жіңішке, ұрзын және қысқа, алыс және жақын деген сияқты кеңістіктің салыстырмалы түрдегі сипатын кәрсететін ұғымдар қалыптасады. Кеңістіктің негізгі қасиеттеріне мыналар жатады: оның шынайы бар болуы, материямен біртұтастығы, шексіздігі, үш өлшемділігі (барлық физикалық объектілердің ұзындығы, ені және биіктігі болады).
Алуан түрлі өзгерістерді салыстыра отырып, біздің уақыт жайлы көзкарасымыз калыптасады. Уақытқа катысты тез және ұзақ, болған және болады, қазіргі шақ және болашақ, бұрын және жуық арада және т.с.с. ұғымдар пайда болады.
Уақыттың негізгі қасиеттеріне мыналар жатады: шынайы бар болуы, үздіксіздігі, тәуелсіздігі, бір калыптылығы, бір бағыттылығы (уакыт тек алға карай, өткеннен болашакка қарай жылжиды).
Уакыт арнаулы кұрал - сағаттың көмегімен елшенеді. Құрылысы жағынан сағат алуан түрлі болады. Уакыттың негізгі өлшем бірлігіне секунд алынады.
. Кеңістік және уақыт материяның өмір сүруінің обективтік формалары. Әр заттың өз тұрқы бар, ол ұзын не қысқа, кең ие тар, биік не аласа болады. Әрбір зат басқа заттардың арасында белгілі бір орында тұрады. Денелердің көлемі белгілі бір сыртқы формасы болады. Материя қозғалысының әрбір формасы денелердің орын алмасуына байлаысты. Осының бәрінен мынадай фактіні көреміз, Денелер заттар кеңістікте өмір сүреді, кеңістік материя қозғалысының түбегейлі шарты болып табылады. Кеңістік дегеніміз – қозғалушы матеряның обьективтік түрде өмір сүруінің формасы. Кеңістік ұғымы заттардың бір –бірімен қатар және бөлек өмір сүруін олардың тұрғын бір – біріне қатысты алғандағы орналасу тәртібін білдіреді. Процестердің түрлі сатысы түрлі уақытта болып, бір-бірінен белгілі бір уақытпен бөлінуі сол процестердің өмір сүруінің түпкі шарты болып саналады. Уақыттан тыс материя қозғалысы болмайды.
