Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

501

әдістері  арқылы  зерттеледі.  Белгілі 

әдістерді қолдану нақты міндеттермен, 

сонымен  қатар  зерттеу  іске  асатын 

жағдайлармен байланысты.

Қазіргі  кезде  кеңінен  тараған  және 

шет  елден  енген  әдістерінің  бірі  – 

социометриялық әдіс немесе социо- 

метрия әдісі, оны алғаш рет ұсынған 

З.Фрейдтің шәкірті – Джекоб Море- 

но  (1892-1974).  Морено  теориясы 

бойынша,  барлық  қиыншылықтар, 

қарама-қайшылықтар,  оның  ішінде 

әлеуметтік,  микро  және  макро  құ- 

рылымының  сәйкес  келмеуіне  бай- 

ланысты.  Социометрия  –  америка 

социологі  және  психологі  Джекоб 

Морено  ұсынған  шағын  топтарда 

тұлғааралық  қарым-қатынастарды 

зерттеудің  ерекше  әдісі.  Қазір 

социометрия әдісін топ мүшелерінің 

арасында  ұнату  және  ұнатпауды 

анықтау  үшін  кеңінен  қолданады. 

Социометриялық әдістің мәні берлігі 

бір  шарттарға  жауап  беретін  адам- 

дарға – бірізділік тәртіппен таңдауды 

іске  асыру  міндеті  қойылған  топ 

мүшелерін  саудалаудың  нәтижесін 

зерттеу. Демек, бұл жағдайда әртүрлі 

социометриялық  өлшемдер  немесе 

ақты  сұрақтар  ұсынылады,  оған  әр- 

бір зерттеуші жауап беруі тиіс (мәсе- 

лен,  зерттеуші  бірініші  кезекте  кім- 

мен  бірге  жұмыс  істеуді,  көрші  бо- 

луды,  демалуды  қалайды,  кіммен 

екінші кезекте, кіммен үшінші кезек- 

те).  Сонымен  зерттеу  нәтижесінде 

топтағы  «социометриялық  жұлдыз- 

дарды»  немесе  топтағы  ең  көп  таң- 

дауға ие болғандарды анықтау.

Бұл әдіс тез арада топтағы адамдар- 

дың  бір-бірімен  қатынасын  анық- 

тауға мүмкіншілік береді. Бұл әдісті 

сынып жетекшілері, тәрбиешілер ке- 

ңінен  қолданады.  Мектеп  оқушы- 

ларына  төмендегі  сұрақтарға  жауап 

беру сұралады: «Сен кіммен туристік 

жорықтарға, емтиханға дайындалуға, 

бір  партада  отыруға,  бір  командада 

ойнауға,  тілек  білдірер  еді?»  Әр- 

бір  сұраққа  үш  таңдау  беріледі:  нә- 

тижесінде ұжымның кейбір мүшеле- 

рі  көп  таңдауға  мәжбүр  болады. 

Ұжымның әрбір мүшесінің орны, рө- 

лі,  мәртебесі,  бағыты  туралы  не- 

гізделген  бағалауға,  ұжымішілік 

топтарды, оның лидерлерін анықтау- 

ға  мүмкіндік,  тәріздес  сұрақтар  со- 

циометриялы  өлшемдер  деп  атала- 

ды,  топішілік  тұлғалардың  іс-әре- 

кеті  мен  қарым-қатынасының  әр- 

түрлі  жақтарын  қамтиды.  Осындай 

өлшемдер  белгілі  бір  міндеттерді 

орындаумен тығыз байланысты (оқу, 

қоғамдық жүктемелер, демалыс, бір- 

ге уақыт өткізу және т.б. сияқты).

Таңдау  өлшемдерін  күшті  және  әл- 

сіз деп бөледі. Күшті өлшемдер зерт- 

теу үшін оның өмірінің ең маңызды 

және  қажетті  салаларын  қамтиды. 

Социометриялық таңдау әдісін жүр- 

гізу  экспериментті  жүргізушілерден 

немесе  экспериментатордан  таңдау 

өлшемдерін,  оның  санын  зерттеу 

мақсаттары  мен  міндеттеріне  сай 

анықтауды  талап  етеді.  Социомет- 

риялық  зерттеулердің  жүрісі  белгілі 

дәрежеде  экспериментатордың  же- 

ке басына тікелец байланысты, оның 

топ  мүшелерімен  қатынас  жасай  бі- 

лу ептілігіне, зерттеудің маңызы мен 

қажеттілігін  түсіндіре  білуіне  бай- 

ланысты.  Психологтар  оны  жүргізу 

ісіне  бірден  кіріспейді,  ең  алдымен 

олар топпен танысуға біршама уақыт 

жібереді.  Бұл  кезеңді  социометрия- 

лық  жаттыға  деп  атайды.  Топ  және 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: