Қ. Т. Сапаров г.ғ. д., С. Торайғыров ат

 
113 
карталардың  қосынды  ауданы  бойынша  үстелдік  (15  м  ),  орта  (6-ь 
14 м2) жэне қалта (< 5 м2) форматты (пішінді) болып бө-ліктенеді. 
Атлас  –  карталар,  кестелер,  диаграммалардың  және  т.б.  жинақ 
тары, атластардың негізгі үлгілері : 

 
анатомиялық 
атлас, 
мысалы 
Синельникованың 
адам 
анатомиясы атласы 

 
георгафиялық атлас - георгафиялық карталардың жиынтығы. 

 
қандай болмасын планетаның физикалық атласы . 

 
аспан  денелерінің атласы  

 
халықтардың атласы (этнографиялық атлас). 

 
тілдердің атласы (тілдік атлас). 
Атластар  географиялық  карталар  сияқты  территориясына, 
мазмұнына  және  мақсатына  байланысты  бөлінеді.  Карталардан 
айырмашылығы,  атластар  тағы  пішініне  байланысты  бөлінеді  – 
үстелдік, кітаптық және қалталық.  
1. Территориясы бойынша дүниежүзі, материктер, мұхиттар, үлкен 
географиялық  аймақтар,  жеке  мемлекеттер  мен  олардың  бөліктері 
атластары деп бөлінеді. 
2. Мақсатына  байланысты  атластарда  маман-оқырмандарды 
(туристтер,  автомобилистер,  оқушылар  және  т.б.)  қызықтыратын 
мәліметтер  беріледі  немесе  жалпы  мағлұматтар  беретін  мәліметтер 
атласы ролін атқарады.  
3. Мазмұнына байланысты атластар жалпыгеографиялық, тақырыптық 
және комплекстік деп бөлінеді. 
Жалпыгеографиялық 
атластар 
шектелген 
картографиялық 
проекциялар,  бірдей  немесе  еселік  масштабтары  берілетін  біртекті 
математикалық  негізде  жасалынады.  Картаның  мазмұны  белгілі  бір 
территориалдық  бірлікке  жатуы  мүмкін,  мысалы,  мемлекеттер, 
аудандар және т.б.  
Тақырыптық  атластар  белгілі  бір  тақырыпты  ашады.  Мысалы, 
2003 жылы ПКО «Картография» дұниежүзі Атласын басып шығарды, 
оның  негізгі  мазмұны  саяси  және  саяси-әкімшілік  карталарға 
арналған.  Қосымша  ретінде  атласқа  мәліметтер  мен  24  парақты 
физикалық карталарды енгізген.  
Комплекстік  атластар  бөлімдердегі  мазмұнына  байланысты 
әртүрлі  болады.  Алайда,  ереже  бойынша,  онда  екі  негізгі  бөлім 
болады: табиғат картасы және экономикалық карта. 
Атлас  –  бұл  карталардың  бір  бағдарламамен  бүтін  шығарма 
ретінде кітап немесе парақтар жиынтығы ретінде шығарылған жүйелі 
топтама.  Бұл  жай  карталардың  жай  жиынтығы  емес,  бұл  жердегі 

 
114 
карталар бір-бірімен өзара байланысты бір-бірін толықтырып отырып 
карталар жиынтығын құрайды. 
А. Баранскидің  айтуынша  атлас  жеке  картаға  жазылады,  дәл 
осылай  барлық  атлас  өзінде  көптеген  картографиялық  сюжеттерді 
біріктіреді.  Оның  негізгі  мақсаты  бағдарламасы  бар.  Атлас  қазіргі 
территорияның зерттеу деңгейін байланысты фактілік мағлұматтарды 
және  білімдерді  жүйелеп  жинақтаған  картографиялық  энциклопедия. 
Карталарды  бір-бірімен  салыстырылып  бір-біріне  тіркестіруге 
мүмкіндік  береді.  Атластар  территорияны  комплексті  зерттеумен 
бағалау үшін арналады. 
Сонымен  қатар  территориялардағы  ғылыми  зерттеулердегі 
мақсаттарды іске асыруға мүмкіндік береді. Фундаментальды атласта 
ғылыми  геграфиялық  бейнелерге  түсіндірмен  мәтіндерге  космостық 
түсірулермен  фотосуреттерге  диаграмаларға  таблицаларға  ие.  Атлас 
карталарын  жұқа  және  көркем  суреттеулер  нәтижесінде  мацда 
масштабтарына  қарамастан  өте  мол  мағлұмат  береді.  Анықтамалық 
аппаратқа географиялық атауларға ерекше мән береді. Энциклопедиялық 
басылымдар  сияқты  атластарда  арнайы  және  көп  мақсатты  болып 
бөлінеді. 

жүктеу/скачать 5,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: