1 Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі



Pdf көрінісі
бет52/260
Дата14.09.2023
өлшемі6,3 Mb.
#107714
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   260
Байланысты:
1 - filosofiya keste t r nde

Қыдыр-Ата,
Қорқыт–Ата
және т.б.
Жүсіп Баласағұни 
(ХІ-ғ.),
 
Махмұд Қашқари 
(ХІ-ғ.),
 
Қожа Ахмет Иассауи 
(1094-1167),
 
Ахмет Йүгнеки 
(ХІІ-ғ.), 
Сүлеймен Бақырғани 
(1104-1186),
 
Майқы би Төбейұлы 
(1105-1225),
 
Мөңке би Төлеұлы 
(1205-1259),
 
Едіге Құтлық-Қабанұлы
(1354-1419), 
Бәйдібек би Қарашаұлы 
(1356-1419)
 
және т.б. 
ТҮРКІ ЖӘНЕ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ИСЛАМДЫҚ КЕЗЕҢ 
 


140 
83 - кесте 
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ
АҚЫН–ЖЫРАУЛАР КЕЗЕҢІ 
__________________________________________________________________ 
 

1-ші КЕЗЕҢІ:
ХV - XVІІІ ғ.ғ. 

2-ші КЕЗЕҢІ:
ХІХ – ХХ ғ.бас.
Қазтуған-жырау Сүйіншіұлы 
(ХVғ.),
 
 
Асан-Қайғы Сәбитұлы 
(1361-1469),
 
 
Аймадет Доспамбет 
(1490-1523),

Жиембетжырау Бортоғашұлы
(ХVІғ.),
 
Шалкиіз Тіленшіұлы 
(1465-1560),
 
Ақтамберді Сарыұлы 
(1675-1768),
 
Тәтіқара ақын 
(ХVІІІғ.),
 
Бұқар Қалқаманұлы 
(1685 -1777),
 
Шал-Тілеуке Құлекеұлы 
(1748-1819)
 

Махамбет Өтемісұлы 
(1804-1846),
 
Шернияз Жарлығасұлы 
(1806-1867),
 
Жанақ Сағындықұлы 
(1770-1846),
 
Шөже Қаржаубайұлы 
(1808-1895),
 
Сүйінбай Аронұлы 
(1815-1898),т.б.
 
 
«Зар-заман поэзиясы» өкілдері – 
Дулат Бабатайұлы 
(1802-1874),
 
Шортанбай Қанайұлы 
(1819-1881),
 
Мұрат Мөңкеұлы 
(1843-1906),
 
т.б.
 
 
Ақмолла Мұхамедиярұлы 
Нұржан Наушабайұлы 
Әбубәкір Кердері 
Шәді Жәңгірұлы 
Мақыш Қалтайұлы 
 
 
 
 
АҚЫН-ЖЫРАУЛАР КЕЗЕҢІ 
 
 
 
 


141 
84 - кесте 
РЕСЕЙЛІК-СОВЕТТІК ОТАРШЫЛДЫҚ КЕЗЕҢДЕГІ
ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-ші 
кезеңдегі - ХІХ ғ.қазақ
ағартушыларының
әлеуметтік-қоғамдық
көзқарастары 
Алаш-Қазақ ұлттық-
мемлекеттік құрылым
идеясы 
 
Шоқан Уәлиханов 
(1835-1865),

Ыбырай Алтынсарин 
(1841-1889),
 
Абай Құнанбаев 
(1845-1904) 

және т.б. 


 
Әлихан Бөкейханов 
(1866-1937),
 
Ахмет Байтұрсынов 
(1873-1938),
 
Міржақып Дулатов 
(1885-1935), 
Жүсіпбек Аймауытов 
(1889-1931),
 
Мағжан Жұмабаев 
(1893-1938),
 
Халел Досмұхамедов 
(1883-1937),
 
Сұлтанмахмұт Торайғыров 
(1893-
1920) және т.б. 
Шәкәрім Құдайбердіұлы 
(1858-1931),
 
Мәшһүр-Жүсіп Көпеев 
(1858-1931)
 
және т.б. 
Сәкен Сейфуллин 
(1894-1938),
 
Бейімбет Майлин 
(1894-1938),
 
Ілияс Жансүгіров 
(1894-1938)
 
т.б.
 
Мұстафа Шоқай 
(1890-1941),
 Тұрар 
Рысқұлов 
(1894-1938) және т.б. 
2-ші кезеңдегі 
– қазақ 
ағартушыларының 
дүниетанымдық 
көзқарастары 
Пролетарлық-социалистік
(советтік) идея 

Бүкілтүркілік – Түркістан
идеясы

ХІХ – ХХғ. бас. ұлт зиялыларының 
ҚАЗАҚ ЕЛІ-
НІҢ
 
БІРЛІГІ 
жөніндегі саяси-қоғамдық көзқарастары 
 


142 
85 - кесте 
 
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
 
__________________________________________________________ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тәңіріге, аруаққа сиыну, тәубелік ой-сана 
 
Философиялық ой ерекше формада – әдеби шығармада, 
өлең-жырларда, нақыл сөздерде, айтыс өнерінде
көрініс тапты 
 
Қазақ философиясында экзистенциялық сарын басым 
 
Болмыс пен бейболмыс, Абсолюттік Жаратушы,
жалған дүние мәселелері 
 
 
Батыс философиясындағы жүйеліліктен гөрі,
жеке-ойшыл тұлғалардың дүниелік көзқарастары 
құндылыққа ие 
 
 Адам, мораль, эстетика, әдептілік тақырыптарына 
 көп көңіл бөлінді 
 
 
 
 
 
 
Әлеуметтік әділеттілік, еркіндік, ізгі қоғамды аңсау 
 
 
 
 
 
 
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 


143 
86 - кесте 
 
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 
________________________________________________________________ 

Қасымжанов Ағын Хайроллаұлы 
(1931- 2000),
 

Әбділдин Жабайхан Мүбәрәкұлы
(1933ж.туғ.), 

Нысанбаев Әбдімәлік 
(1937ж.),

Қасым Рахматуллин
(1920-2006),


Досмұқан Кішібеков 


(1925),
 

Қажымұрат Әбішев
(1931 ж.туғ.),


Төлеуғазы Әбжанов


(1934 ж.туғ.),
 

Мұрат Сәбит 
(1938 ж.туғ.),
 

Аманкелді Айталы
(10.09.1939ж.туғ.),
 

Сәбитқазы Ақатай
(1942-2003),
 

Аманжол Қасабек 
(05.04.1943ж.),
 

Мұхамадияр Орынбеков 
(1946-2006),
 

Серік Мырзалы 
(1946ж.туғ.),
 

Ғарифолла Есім 
(15.04.1947ж.туғ.),
 

Жақыпбек Алтаев 
(1948 ж.туғ.),
 

Алтай Тайжанов 
(1949 ж.туғ.),


Ақылбек Келбұғанов 


(1951-1986),
 

Мұхтар Изотов 
(1954 ж.туғ.),
 

Серік Нұрмұратов
(1958ж.),
 

Мұртаза Бұлытай
(1969 ж.туғ.) және т.б.
 
 
 
ҚАЗАҚТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ 
 
ҰСТАНҒАН БАҒЫТТАРЫ:
 
Қазақ Елі - өз тәуелсіздігін алғанға дейінгі 
көзқарастардан, догмалардан арылып, әлемдік 
философияға жақындай түсу, тіл, дін, діл 
мәселелеріне көңіл бөлу, қазіргі заманғы шетел 
философиясы ағым-бағыттарын зерделеп,
қазақ философиясын
ұлттық мүдде тұрғысынан қайтадан жаңғырту 
 
 
 


144 
Қосымша сұрақтар: 

Қазақ философиясының өзіне тән ерекшеліктері. 

Қазақ философиясының дамып, қалыптасуының негізгі кезеңдері. 

Ертедегі түркілердің мифологиясы. 

Тәңіршілдік (Тенгрианство). 

Түркі халықтарының исламдық көзқарастарының ерекшеліктері. 

Түркі философиясының қайнар көздері қандай? 

Түркі философиясының ерекшеліктері қандай? 

Түркі фәлсәфасы - дегеніміз не? 

Неге тоталитарлық идеология түркі философиясына қарсы шықты? 

Түркі философиясының інжу-маржандары қандай? 

Орта ғасырдағы түркі ойшыл-философтарына жалпы сипаттама 
беріңдер? 

Құт ұғымының мәнін ашып көрсетіңіздер? 

XIXғ.
 
қазақтың қоғамдық және философиялық ойының дамуы. 

Абай - қазақ-түркі философиясының көрнекті өкілі екенін дәлелдеңдер. 

Философиялық мұраның тұлғаның рухани қалыптасуындағы рөлі 
қандай? 

Абайдың адамгершілік жөніндегі философиясы. 

Ш.Құдайбердіұлының діни философиясы.

М.Шоқайдың әлеуметтік-философиялық көзқарастары. 

Советтік дәуірдегі – Қазақ философиясы.

Қазақ философиясына ұлттық тәуелсіздік тұрғысынан (немесе ұлттық–
дүниетанымдық көзқарас тұрғысынан) сипаттама беріңдер. 
Нақыл сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп беріңіз!
 

Таза мінсіз асыл тас су түбінде жатады, 
Таза мінсіз асыл сөз ой түбінде жатады. 
Су түбінде жатқан тас – жел толқытса шығады, 
Ой түбінде жатқан сөз – шер толқытса шығады (Асан-қайғы).

Біріңді, қазақ, бірің дос, 
Көрмесең – істің бәрі бос (Абай) 

Бір озған, бір жыққан үнемі озып, үнемі жығып жүрмейді (Абай). 

Дүние – үлкен көл, заман – соққан жел (Абай). 

Әрбір ғалым – хакім емес, әрбір хакім – ғалым (Абай). 

Жақындықты ат айырады, оқымағанды хат айырады. 

Жүйрік атқа жел қамшы. 

Ат орнына тай төлеу. 

Ат аунаған жерде түк қалар. 

Бір атқа екі жүйрік керек емес. 

Ат қадірін жоқ білмес, ас қадірін тоқ білмес. 


145 

Жортар аттың тоғы игі. 

Атты қамшымен айдасаң, жаяу қаларсың. 

Атың арық болса, бір шап, отының аз болса, бір жақ. 

Ат алсаң, ауылыңмен ал. 

Тамырыңнан түйе сұрасаң, қорыққанан бие берер. 

Құлынды атқа санама, жақынды жатқа санама. 
Қайталауға арналған тест сұрақтары: 
1.
Қазақтың ертедегі философиялық ой-пікірлері бізге қалай жетті?- 
ертегі, аңыз, мақал-мәтел, т.б. түрінде

2.
Қазақ философиясындағы басты мәселе: 
антропология

3.
Көшпелі қоғамның ерекшелігі: 
дәстүршілдік

4.
Көне көшпенділердің философиялық-этникалық идеялары мынада 
айтылады: 
мифтер және эпостар

5.
Көне түркі мифологиясындағы әйел-құдайдың аты? - 
Ұмай

6.
Қазақтың жадында қалған жаратушы ие: 
Көк-Тәңірі

7.
Сақ-Скифтер (өткен бабаларымыз) жайлы мол деректер қалдырған 
көне грек ғұламасы: 
Герадот

8.
Сөйлеген сөздері, ой-толғамдары, пайымдаулары т.б. Платон, 
Аристотель, Геродот, Страбон шығармаларында жоғары бағаланған, 
есімдері Құрметпен аталған көшпелі сақ-скифтер: 
Токсарис, 
Иданфирис және Анахарсис

9.
«Тіл мен күншілдікті жүгендей біл» деген кімнің уағызы? - 
Анахарсис

10.
Ертедегі түркі бабаларымыздың тотемдік-аңы: 
Көк-Бөрі

11.
«Сынбас темір жоқ, өлмес өмір жоқ, бәрі де өледі, тек мәңгі жасайтыны 
– артына қалдырған игілікті ісі» деген сөздерді айтқан атақты жырау, 
Сыр бойында туып-өскен Ұлы Дала ойшылы: 
Қорқыт-Ата

12.
Әлем философиясында «Екінші ұстаз» деген атымен қалға
н, 
арабтілді 
түркі ойшылы: 
әл-Фараби

13.
Қазақ ағартушылары мен шығыстағы араб-мұсылмандық ойшылдарын 
біріктіретін философиялық қағида: 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   260




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет