1-блок сұрақтары Лингвомәдениеттану — тіл жөніндегі гылымның бір саласы Тіл мәдениет құралы
Қазак тіліндегі «Жүрек» концсптісі. Мысалдар аркылы талдау жасаңыз
жүктеу/скачать 42,27 Kb.
|
| 2. Қазак тіліндегі «Жүрек» концсптісі. Мысалдар аркылы талдау жасаңыз.
Абай поэзиясындағы «жҥрек» сҿзінің қолданылуына зер салсақ, шынында да ҿлеңдерінің ҿн бойы жҥрек сҿзімен ҿріліп, астасып жатыр. Танымдық бағыттты негізге ала отырып, «жҥрек» сҿзіне дискурсивті талдау арқылы нейролингвистикалық бағдарлау тҧрғысынан талдаудың сҽті тҥсіп отыр.«Асау жүрек, асыл жүрек, ет жүрек, жау жүрек, жүрегі еру, жүрегі орнықпау, жүрегі суылдау, жүрегін ұстап сату, жүрегіне ӛрт түсу, аз жүрегін жалғау, жылы жүрек, ит жүрек, мұз жүрек, сұм жүрек, ыстық жүрек, жүректегі сақталған, т.б.» сынды ақын қолданысынан жҥрек сҿзінің семантикасына байланысты кеңірек сипат беруімізге болады, яғни ақын қолданысынан «жҥрек» сҿзіне байланысты ҽлдеқайда толық тҥсінік ала аламыз, сонымен қатар, «Жүрегімнің түбіне терең бойла, Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» деп ескерткеніндей ақын поэзиясы ҿзінің жҧмбақ сырларын, терең танымын тҥсінуге жол ашатын қҧрал болып табылады. «Ӛлең, шіркін, ӛсекші жұртқа жаяр, Сырымды тоқтатайын айта бермей» деп ҿзі кейде жҧмбақ 8 кҥйінде қалғысы келетінін жасырмай, ҿзіне тосқауыл қойып, барлық жҧртқа жария болғысы келмейтінін аңғарамыз. Нейролингвистикалық бағдарлаудың басты нысаны адам ҿміріндегі кҥрмеуі кҿп мҽселелерді тиімділікпен шешуге қажетті стретегиялық жолдарын қарастыратын болғандықтан, дидактика мен терең философияға толы ақын поэзиясының қҧндылығына бас июге болады. «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек, Жылытқан тұла бойды ыстық жүрек. Тоқтаулық, қалыпты, шыдымдылық, Бұл қайраттан шығады, білсең керек. Ақыл, қайрат, жүректі ірдей ұста, Сонда толық боласың елден бӛлек» «Үш-ақ нәрсе – адамның қасиеті Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» ҿлеңіндегі «кҽміл инсан» - толық адам тҥсінігі Абайдың шығармашылығында ҽр қырынан жан-жақты ашыла тҥседі. Кемелділікке жету ҥшін ақыл, қайрат, жҥректі тең ҧстағанда ғана жетуге болатынын айтады. Осы ҥшеуінің бірлікте болғанын қалаған ақын он жетінші қара сҿзінде: «Осы ҥшеуінің басыңды басыңды қос, бҽрін де жҥрекке билет», - деп жҥректі басты орынға қояды, шындығында солай екеніне мойынсынаың. Ҿйткені, «Жүректен қызу-қызба кете қалса, Ӛзге тәннен еш қызық іс табылмас» деп ақын жырлағандай жҥректің қызметі тоқтаса, тіршіліктің шырағы сҿніп, пенделік ғҧмыры аяқталады. Ал он тҿртінші қара сҿзінде «Тірі адамның жҥректен аяулы жері бар ма?» - деген сауал қойып, он жетінші сҿзінде жҥректің атынан оның адам денесінің патшасы екендігін, жанның тҧрақ еткен мекені, тіршіліктің кҿзі екендігін айтады. Абай толғанысындағы ойды тҥсіндіру ҥшін позиясымен қоса қара сҿздің де толықтыратын тҧстары кҿп-ақ. Жас жүрегім қозғалса, Бір аллаға тілегім. Ол қарағым оңалса, Тыншыр еді жүрегім.жүз елу бес Дененің барша қуаты Ӛнерге салар бар күшін. Жүректің ақыл суаты, Махаббат қылса тәңірі үшін. Он үш Қайта-қайта оқысам бір дұғаны, Сӛніп қалған жүректе жанады шоқ. Он тоғыз Ақын жҥрегі ҿз-ҿзімен толғана отырып, кейінгі ҧрпаққа дҧрыс ҿмір сҥрудің салтын, яғни ҽр уақытта даналыққа, ізгілікке жол бастайтын, «ақылдың суаты» жҥректі нҧрландыру, ізгілендіру қажеттілігін тҥсіндіреді. «Алла Тағалағаның пенделеріне ҽзірлеген нығметтерінің ең зоры – Аллаһ тағаланы есіне алып, дҧға қылғандардың несібесі... Дҧға – қатқан жҥректі жібітіп шипа болады», - деген ізгі істі шығармашылығында жиі толықтырып, дҧрыс ҿмір сҥрудің механизмін дҽріптейді. Ол жүректің жалынын басар бірақ, Ӛлсе, кӛрде бастырған су топырақ, - осы жолдардан ақын адамдарды тойымдылыққа, тҽубеге келуге шақырады. «Ескендір» поэмасының идеясымен астасып келген бҧл жолдар М.О.Лермонтовтан аудару арқылы қазақ халқының санасын адамгершілікке баулу, ізгілікке жол кҿрсететін қҧндылықтарды жеткізеді. Абай поэзиясындағы «жҥрек» қолданысына жан-жақты талдау жасау қажеттілігі кҿрініп тҧр. Ақын танымы терең-терең толғаныстарды зерттеп, зерделеумен қатар бҥгінгі ҧрпаққа дидактикалық жолмен тҥсіндіру міндеті қойылуы тиіс. Адамзат баласына ҿмірдің мҽнін тҥсіндіру, модельдеу мақсатында«асыл қазына бәрі бір жүректен басталатынын» ҥйрету,«ӛз жүрегін сақтап, сонан тапқан шын асылды тастай кӛрме» деп «жҥрекке»кҿп 9 мҽн-мағына сыйғызып, оның ҽлі де біз танысып, ҥлгермеген жҧмбақ қырларын Абайдың ҿлең жолдары арқылы тҥсіндіру бізге жол ашады. Ұлы ақын Абай өлең тілінде адамның жан тебіренісін, көңіл толғанысын, сезім нәзіктігін, ой өткірлігін, мінез құбылмалылығын көрсететін бейнелі сөздердің неше түрін осы жүрек деген әрі заттық, әрі абстрактілік ұғымдармен астастырып береді. Мысалы, жүрегім менің қырық жамау, жүректің жігі, жүректің көзі, жүректің оты, жүректің ақыл суаты, жүректе қайрат болмаса, ауру жүрек соғады, жүрек – теңіз, жүрекке жылы тию, ыстық жүрек, сорлы жүрек, жылы жүрек, ынталы жүрек, мұз жүрек, асыл жүрек, асау жүрек, ет жүрек, жас жүрек, ызалы жүрек, шошынған жүрек, ит жүрек, сұм өрбіген жүрек, үрпиген жүрек, сөніп қалған жүрек, махаббат пен ғадауат майдандасқан жүрек. жүктеу/скачать 42,27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|