сурет. Адамды биологиялық объект ретінде зерттейтін ғылым

Психофизиология
Адам физиологиясы
Биофизика
Биохимия Медицина ғылымы-ң
Этнография жиыны
Антропология Адам анатомиясы Антропология
Адам генетикасы
Антропогенез
Социогенез
Салыстырмалы Палеосоциология
психолгия Антропология -Палео Археология .
Жоғары нерв қызмет-нің - патология Палеолингвистика
салыстырмалы физиологиясы - Приматология История первобыт -
Эволюциялық -Генетика ной культуры
биохимия - Териология Историческая
Жалпы салыстыр- - -Эмбриология психология
малы физиология -
Салыстырмалы - Омыртқалылар-
Анатомия дың зоологиясы
Жалпы Палеон
биология -тология
Адамның жануарлар əлемінен əлеуметтік əлемге өтуіне байланысты, оның
биоəлеуметтік тіршілік иесіне айналуына қарай табиғи таңдау заңдары дамудың басқа
сападағы заңдарымен ауысты.
Адамның жануарлар əлемінен неге жəне қалай бөлініп шықты деген сұрақтар
антропогенез ғылымын зерттейтін ғылымдардың арасында орталық орынға ие болып, осы
күнге дейін бұл сұрақтарға біркелкі жауап табылмай тұр. Осы проблемаға орай бірнеше
көзқарас бар. Олардың бірі мынадай болжамда: мутация салдарынан адам миы супермиға
айналып, жануарлар əлемінен бөлініп шығып, қоғам құруға жеткізді. Бұл П.Шошардың
көзқарасы. Ол бойынша тарихи кезеңде мутациялықтың əсерінен ми органикалық түрде
дами алмайды.
Тағы да мынадай көзқарас бар. Ол мидың органикалық дамуы мен түр ретінде
адамның дамуына байланысты мидың сапалы құрылымды өзгерісіне əкелді де, содан соң
даму табиғи таңдаудан өзгеше заңдармен жүре бастады. Алайда, дене мен ми өзгеріссіз
қалғанмен, даму тоқтап қалмайды. И.А.Станкевичтің зерттеулеріне қарағанда, адам
миында құрылымдық өзгерістер болады, жартышарлардың əртүрлі бөлімдерінде
прогрессивті даму, жаңа иірімдердің бөлінуі, жаңа жолдардың қалыптасуы байқалады.
Сондықтан адам өзгеріп отыра ма деген сауалға ңиəң деп толық жауап беруге болады.
Дегенмен мұндай эволюциялық өзгерістер адам жəне оның тұлғалық дамуының
əлеуметтік өмір сүру жағдайына əсер етеді, ал Homo sapiens түрінің биологиялық өзгеруі
қосымша мəнге ие болады.
Осылайша, адам əлеуметтік тіршілік иесі, қоғам мүшесі ретінде ғылымға қызықты,
себебі Homo sapiens түріндегі қазіргі заман адамы биологиялық заңдармен емес,
əлеуметтік даму заңдарына сай өмір сүреді.
Социогенез проблемасын қоғамдық ғылымдарсыз қарастыру мүмкін емес. Оларды
зерттейтін құбылыстарына немесе солармен байланыстыларын бірнеше топқа бөлуге
болады. Мысалы, өнермен, біліммен, техникалық прогресспен байланысты ғылымдар.
Адам қоғамын зерттеуде жинақталу дəрежесіне қарай бұл ғылымдар екі топқа
бөлінеді: қоғам дамуын барлық элементтердің өзара қатынасында бүтіндей қарастыратын
ғылымдар, адамзат қоғамы дамуының жеке аспектілерін зерттейтін ғылымдар.
Ғылымдарды осылайша бөлу адамзат өзіндік заңдарымен дамитын бүтіндей, сонымен
Нəсілгенез
Тарихи
филогения
Жердегі өмір
эволюциясы

бірге, көптеген жекелеген адамдар боп танылады. Сондықтан барлық қоғамдық
ғылымдар не адамзат қоғамы жайлы ғылым, не социум элементі ретіндегі адам жайлы
ғылымға жатады. Бірақ бұл жіктемеде əр түрлі ғылымдардың нақты шекарасы
анықталмаған, өйткені көптеген қоғамдық ғылымдар қоғамды бүтіндей, сондай-ақ жеке
адамды зерттеумен байланысты бола алады.
Ананьевтің пікірінше, адамзат (адамзат қоғамы) жайлы ғылым жүйесіне қоғамның
өндірістік күші жайлы, адамзаттың қоныстануы мен құрамы жайлы, өндірістік жəне
қоғамдық қатынастар жайлы, мəдениет, өнер жайлы ғылымдар жəне де ғылымның өзін
танымдық жүйе ретінде, қоғамның əртүрлі даму кезеңдеріндегі формалары жайлы
ғылымдар енуі қажет.
Мұнда адамның табиғатпен жəне адамзаттың табиғи ортамен қарым-қатынасын
зерттейтін ғылымдарды ерекше атап өту керек. Осыған байланысты биогеохимиялық
ілімді жасаушы В.И.Вернадскийдің пікірі қызықты – онда ғалым өзара қатынастағы жəне
еркін оттегі О
2
молекуласының тарихымен байланысты қарама-қарсы екі биогеохимиялық
қызмет жайлы сөз етеді. Бұл тотығу жəне қайта қалпына келу қызметтері. Бір жағынан
олар тыныс алу мен көбеюге жəне екінші жағынан өлген организмдерді бұзумен
байланысты. В.И. Вернадскийдің пайымдауынша адам жəне адамзат өздері өмір сүретін
планетаның белгілі бөлігі биосферамен байланысты, себебі олар Жердің материалды-
энергетикалық құрылымымен геологиялық заңдылықта байланысқан.
Адам табиғаттан бөліне алмайды, бірақ жануарларға қарағанда адамның өмір сүру
мен қызметтің оңтайлы жағдайларын қамтамасыз етуге орай табиғи ортаны өзгертуге
бағытталған белсенділгі бар. Мұнда ноосфераның пайда болуы жайлы айтылып тұр.
ңНоосфераң ұғымын 1927 ж Ле-Руа жəне Тейяр де Шарден біріге отырып енгізді.
Олар 1922-1923 жж Сорбондағы В.И. Вернадскийдің ұсынған биогеохимиялық теориясын
негізге алды. В.И. Вернадскийдің анықтамасы бойынша ноосфера немесе ңойлаушы
қабатң - біздің планетамыздағы жаңа геологиялық құбылыс. Мұнда алғашқы рет адам
планетаны өзгерте алатын ірі геологиялық күш ретінде көрсетіледі.
Зерттеу пəні нақты адам болатын ғылымдар да бар. Бұған жеке организмнің даму
процессі онтогенез жайлы ғылымды жатқызуға болады. Осы бағытта адамның жас,
жыныстық, конституционалды жəне нейродинамикалық ерекшеліктері зерттеледі. Бұдан
бөлек тұлға жəне оның өмір жолы жайлы психология ғылымы да бар, олардың аясында
адам іс-əрекетінің мотиві, дүниеге көзқарасы жəне құндылық бағдары, қоршаған ортамен
байланысы зерттеледі.
Адамды зерттейтін ғылымдар немесе ғылыми бағыттар бір-бірімен тығыз
байланысты, олар біріге отырып, адам жəне адамзат қоғамы жйлы бүтіндей көрініс береді.
Алайда қай бағытты алып қарасақта, оларда психологияның əр түрлі тараулары
келтірілген. Бұл кездейсоқ емес, өйткені психологияның зертейтін құбылыстары
бисоциалды тіршілік иесі ретіндегі адамның іс-əрекетін анықтайды.
Осылайша адам – көпқырлы құбылыс. Оны зерттеу бүтіндей жүйелі əдіснамалық
сипатқа ие болуы керек.Сондықтан да адамды зертеудегі ең негізгі əдіснамалық тұжырым-
жүйелі көзқарас тұжырымы. Ол əлем құрылымының жүйелігін көрсетеді. Осы тұжырымға
сай кез-келген жүйе жүйежасайтын фактор болғандықтан өмір сүреді. Адамды зерттейтін
ғылымдар жүйесінде мұндай фактор адам, оны көпқырлы көріністе жəне сыртқы өмірмен
байланысты зерттеу қажет, өйткені сонда ғана адам жəне оның əлеуметтік - биологиялық
даму заңдылықтары жайлы толық көрініс алуға болады.

жүктеу/скачать 10,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: