ОНЖ функцияларын зерттеу әдістері

24. Симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдердің жекелеген органдарға әсері. Симпатикалық нерв жүйесінің адаптивті-трофикалық әсері.

1. Тірек-қимыл жүйесінің жалпы сипаттамасы.

Тірек-қимыл аппаратында екі бөлік бөлінеді:пассивті және белсенді.

Тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі бұлшықеттермен ұсынылған. Бұлшықеттерде орталық бөлік немесе көлденең жолақты бұлшықет тінінен құрылған жиырылғыш және тығыз талшықты дәнекер тінінен құралған сіңірлер бөлінеді. Сіңірлердің көмегімен бұлшықеттер қаңқа сүйектеріне жабысады, сондықтан оларды қаңқа бұлшықеттері деп те атайды. Бұлшықеттің пішіні бұлшықет талшықтарының сіңір осіне қатысты орналасуына байланысты келеді.

Орындалатын функциясына қарай тыныс алу, шайнау, мимикалық бұлшықеттерді ажыратады және буындарға әсер етеді: бүккіш, жазғыш, әкелетін, әкететін. айналмалы және қысқыш. Егер буындағы екі бұлшықет бір әрекетті орындаса, мұндай бұлшықеттер синергист деп аталады, егер бұлшықеттер қарама-қарсы әрекеттерді жасаса — антагонистер деп аталады.

Белсенді емес бөлігіне сүйектермен олардың қосындылары арқылы құрылған қаңқа құрайды.Қаңқа екі негізгі функцияны орындайды: механикалық және биологиялық.

Механикалық функция мыналарды қамтиды:

- тірек функциясы-сүйектер, олардың қосылыстарымен бірге дененің тірек апаратын құрайды.

- қозғалыс функциясы (жанама болса да, қаңқа, қаңқа бұлшықеттерін бекітуге қызмет етеді);

- серіппелі функция-буын шеміршектері мен қаңқаның басқа конструкциялары (табан күмбезі, омыртқа бүгілісі), ұрынғанда не құлаған да қозғалысты жұмсартады.

- қорғаныс функциясы-маңызды мүшелерді қорғау үшін сүйек түзілімдерінің қалыптасуы: ми мен жұлын; жүрек, өкпе. Жамбас қуысында жыныс мүшелері орналасқан. Сүйектердің өзінде қызыл сүйек кемігі бар.

Адамның қаңқасы әртүрлі сүйектерден құралады. Әрбір сүйек-бұл әр түрлі дәнекер тінінен құралған, құрамында тамырлар мен нервтермен жабдықталған сүйек кемігі бар орган.

Биологиялық функция деп түсініледі:

- гемопоэтикалық функция-сүйектерде орналасқан қызыл сүйек кемігі қан жасушаларының көзі болып табылады;

- сақтау функциясы-сүйектер көптеген бейорганикалық қосылыстар үшін қойма ретінде қызмет етеді: фосфор, кальций, темір, магний, сондықтан дененің ішкі ортасының тұрақты минералды құрамын сақтауға қатысады.

Сүйек 2/3 Бейорганикалық заттан (кальций тұздары) және 1/3 органикалық заттан (оссеин ақуызы) тұрады. Кальций тұздары сүйекке жоғары қаттылық береді, ал оссеин айтарлықтай серпімділік береді.

Қаңқа сүйектері гемопоэз процестеріне және минералды зат алмасуға қатысады, ал сүйек кемігі ағзаның иммундық жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Пішіні мен құрылымы бойынша сүйектер бөлінеді:

- түтікті сүйектер (ұзын және қысқа) — бұл бос аяқ-қол қаңқасының сүйектері.

- жіңішке сүйектер: ұзын-қабырғалар мен стернум; қысқа-омыртқалар, білек сүйектері, Тарсус;

- жалпақ сүйектер-ықшам заттың пластинасымен қоршалған губкалы заттан жасалған бас сүйегінің, скапула, жамбас сүйектерінің сүйектері;

- аралас сүйектер - уақытша және бас сүйегінің негіздері

2. Жұлын құрылымының нейрондық ұйымдасуы.

Көптеген физологтар ұсынысы бойынша бұлшық ет белсенділігінің фазалық және позалық реттелуіне қатысатын әрбір нейрондық механизм - қимыл-қозғалыс жүйесі деп аталады. Сондықтанда «Жұлынның қимыл- қозғалыс жүйесі» деген бұлшық ет белсенділігінің реттелу үдерістеріне қатысатын жұлынның барлық механизмдері кіреді. Сонымен қоса, ми бағанының қимыл-қозғалыс жүйесі, қыртысты құрылымдары, мишык, үлкен жарты шарлар қыртыстары туралы айтуға болады.

Жұлында негізгі құрлым — альфа-мотонейрон орналасқан. Оның аксоны жүйке жүйесін қаңқалық бұлшық ет пен талшықтарының белсендендірілуіне әкеледі. Жұлында альфа-мотонейронды белсендендіретін механизмдер бар: 1-ші механизмі — бұл альфа-мотонейронға тура әсер, мысалға бұндай әсерді қимыл қыртысында орналасқан гиганттық пирамидалық Бец жасушаларының аксондары ғана орындай алады. Алайда мидағы альфа-мотонейронның белсендендірілуі жанама түрде іске асады, яғни қосымша ендірме нейрондар арқылы. Олардың жұлындағы саны ауқымды болып келеді. Сонымен қатар, алфа-мотонейронның қозуын 2-ші механизм арқылы, яғни гамма-мотонейронды белсендендіру арқылы жүзеге асыруға болады (гамма-мотонейронда интрафузальды бұлшық ет талшықтары белсенді етеді). Нәтижесінде 1a типті жүйке ұштары белсеніп, импульс ағымы алфа-мотонейрондарға немесе ендірме мотонейронға қарай, ал олардан алфа-мотонейрондарға қарай бағытталады. Бұл гамма — ілмегі деп аталады. Осылайша, гамма-мотонейрондар — ендірме нейрондар рөлін атқарады. Бірақ оларда қозу түрі ерекше, яғни, бұлшық еттiк ұршық түріндегі шеткі дәнекерлеушінің қатысуын болады. Жұлында сонымен қатар, пейссмекер қызметін атқаратын нейрондар болады. Олар супраспинальды қимыл жүйелерінен сигнал алмай-ақ, өздігінен қозып, тікелей альфа-мотонейронды белсендіре алады. Алайда ересек адамда, тіпті нәрестеде осы альфа-мотонейронды белсендендіру, толығымен тежелген.

Басқарудың екінші қабаты — бұл ми бағанының құрылымдары вестибулярлы ядролар (олардан вестибулярлы жол өтеді), қызыл ядро (рубрoспинальды жол), торлы құрылым (ретикулоспинальды жол), тектум (тектоспинальды жол) болып табылады. Осы құрылымдар арқасында бұлшық етті тонус реттелініп отырады. Бұл «қабат» - мишық пен ми қыртысы бөлімімен тығыз байланыста жұмыс істейді (экстрапирамиданың жолдар мидың қозғалыс қыртысының Бец жасушасынан басталып, ми бағаны құрылымдарымен міндетті түрде байланысады).

«Үшінші қабат» - бұл қыртыс. Қыртыстың біріктірілген аймағында туындайтын, ой, қимыл-қозғалыс қыртысына жіберіледі. Одан ол пирамидалық жолдар арқылы алфа-мотонейрондарға бағытталады. Қимыл-қозғалыстың бір уақытта түзілуі үшін, және осы фазалық белсенділік ыңғайлы жағдайда өтуі үшін, сигнал Бец жасушаларынан ми бағанының құрылымдарына өтіп, дене қалпы реттеліп отырады (экстрапирамидалық жүйе). Қимыл-қозғалыстар дұрыс ұйымдасуы үшін, қыртыстың біріктірілген аймағында пайда болған — ой (замысел) кезекті базальды ганглийлерге келіп түседі. Бұл жерде түзетілу мен іс-әрекеттің тандалуы жүреді. Ол әрі қарай пирамидалық жол арқылы өтеді. Ұйымдасқан қыртыстан сигнал параллельді түрде мишыққа түседі, ол одан таламус арқылы қимыл қыртысына қайтып оралады (қимылдың түзетілуі жобасына, мишықта өз үлесін қосады). Сақиналар да (ассоциативті қыртыс-базальды ганглий-таламус-қозғалыстық қыртыс, ассоцивті қыртыс-мишық-таламус-қозғалыстық қыртыс) экстрапирамидалық жүйенің компоненті болып табылады.

Барлық қимыл жүйелері — міндетті түрде сенсорлық ақпаратты қолдану арқылы жұмыс істейді. Бұл жерде ерекше орындалатын ақпарат бұлшық ет рецепторларынан (бұлшық ет ұршығы, Гольджидің сіңірлі рецепторлары, буын рецепторлары) теріден, тепе-теңдік талдағышынан алынады да, осының арқасында кез келген мақсатты іс-әрекет — жердің тартылыс күшіне қарамастан, организмге ыңғайлы қалыпта орындалады.