Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология



бет148/179
Дата06.01.2022
өлшемі0,65 Mb.
#16121
түріОқулық
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   179
Байланысты:
Ахмеди ыс А ов азіргі аза тілі морфология

-сын (-сін) формасы үшінші жакта бүйрық мәнінен айрылып, өтініш модальдігіне (оптатив) тән тілек, жал- барыну, опық, екініш тәрізді ренктерді білдіреді. Соны- мен, бүйрык рай формасы екінші тыңдаушы /аркылы Үшінші адамға арналған бегде бұйрықты да, бөгде өті- нішті де қамтитын аса кең модальдік. Өйткені келсін, Ыздің ауылда жатып тынығып кетсік; келе көрсін; ай- тып қарасын; кешіге көрмесін; сейлесе көрсін; сөйлесе Койсын; айта қойсын... сиякты формалардың модальдік мағыналары контекске, интонацияға карай және модаль с®здер мен модаль шылаулары қатысына қарай я Ha-

319




ғыз бұйрық, я жай кенес, я өтініш, я өкініш, я жалы- ныш реидерін білдіріп түрленіп отырады.

Бұйрық формасына -шы (ші) модальдік шылауы тір, кессе, ол форма бұйрық мәнінен айырылады да, сүрану (I жақ), жалыну (II жак), өтіну (III жақ) мағынасың білдіреді. Мысалы: мен барайьт -шы; сен бар -шы; сіз бар -ыңыз шы
; ол барсын -шы; біз барайық -шы; сендер барыңдар -шы; сіздер барыңыздар -шы.

Осы шылау (-шы, -ші) шартты рай формасына тір- кессе, ол форма шарттык мәнінен айырылады да, жүзе- ге аспаған және аспайтын неғайбыл (ирреальді) амал- ды (әрекетті, үмітті), яғни өкініш (I жақ), жалыныш (II жақ), өтініш (III жақ) мағынасын береді. Мысалы:

мен барсам-шы біз барсақ-шы

сен барсаң-шы сендер барсаңдар-шы

сіз барсаңыз-шы сіздер барсаңыздар-іиы

бара қойсам-шы бара қойса еді де

бара қойсаң-шы бара қойса еді

Сондай-ак, етістіктің шартты рай түріне еді, екен, игі еді (де) сияқты модаль формалар тіркессе, ол форма- лар шартты мәннен айырылады да, жалыныш, өкініщ, өтініш реңктерін білдіреді. Мысалы: барсаң екен\ барса екен; барса еді; барса игі еді (де) т. б.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   ...   179




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет