Дүниежүзілік діндер» феномені

Ежелгі уақыттан бастап адамдар жоғары күштерге сенді және мыңдаған жылдар бұрын өмір сүрген адамдардың алғашқы тайпаларының өздерінің нанымдары, құдайлары мен діні болды. Адамзат өркениетінің дамуымен дін де дамыды, жаңа нанымдар мен ағымдар пайда болды. Бірақ. дін өркениеттің даму деңгейіне , адамдардың нанымына тәуелді болады деген пікір дұрыс емес. Қазіргі әлемде мыңдаған сенімдер мен діндер бар, олардың біреулерінде миллиондаған ұстанушылары бар , ал басқаларын - тек бірнеше мың немесе тіпті жүздеген сенушілер ұстанады.

Әдетте, әрбір дін өзіне бірқатар моральдық-этикалық нормалар мен мінез-құлық ережелерін, діни рәсімдер мен салттарды қамтиды, сондай-ақ дінге сенушілер тобын ұйымға біріктіреді. Барлық діндер адамның табиғаттан тыс күштерге, сондай-ақ сенушілердің олардың құдайларымен өзара қарым-қатынасына сүйенеді. Діндердің насихатталу айырмашылығына қарамастан, көптеген қағидалар мен түрлі сенімдердің догмалары өте ұқсас, әсіресе бұл негізгі әлемдік діндерді салыстыру барысында байқалады.

Қазіргі дінді зерттеушілер әлемнің үш негізгі дінін бөліп көрсетеді, олардың ұстанушылары планетадағы барлық діндар адамдардың басым көпшілігі болып табылады. Бұл діндер: буддизм, христиан және ислам болып табылады. Сондай-ақ осы сенімдерге негізделген көптеген ағымдар мен секталар бар. Әлемдік діндердің әрқайсысының мың жылдан астам тарихы бар, қасиетті жазу және діндарлар сақтауы тиіс бірқатар мәдениеттер мен дәстүрлер бар. Осы нанымдардың таралу географиясына келер болсақ, егер 100 жылдан аз уақыт бұрын Еуропаны, Американы, Оңтүстік Африканы және Австралияны-«христиан» дінің ұстанушылар мекен етсе, Солтүстік Африканы және Таяу Шығысты «мұсылман» дінін ұстанушылар мекен етеді деп тануға болатын болса, ал Еуразияның оңтүстік - шығыс бөлігінде орналасқан мемлекеттерді буддистік деп тануға болатын. Ал қазір бұл бөлу жыл сайын шартты түрде ғана болып келеді, өйткені еуропалық қалалардың көшелерінде буддистер мен мұсылмандарды жиі кездестіруге болады. ал Орта Азияның зайырлы мемлекеттерінде бір көшеде христиан шіркеуі мен мұсылман мешіті болуы мүмкін.

Әлемдік діндердің негізін қалаушылар: христиандықтың негізін қалаушы-Иса пайғамбар, Ислам дінін – Мұхамед (с.ғ.с), буддизм-Сиддхартх Гаутама, кейін Будда (жарқыраған) атағын алған. Алайда, христиандық пен исламның иудаизмде ортақ тамыры бар екенін атап өткен жөн, өйткені исламдық сенімінде, Құрани Кәрімде Иса пайғамбар (Иса) және Киелі Кітапта жазылған басқа да Апостолдар мен пайғамбарлар аталып өтеді. Бірақ исламшылар негізгі, ақиқат ілімдер Иса пайғамбардан кейінірек жерге жіберілген Мұхамед (с.ғ.с) пайғамбардың ілімдері болып табылатынына сенімді.

Буддизм негізгі әлемдік діндердің ең көнесі, оның тарихы екі жарым мың жылдан асады. Бұл дін Үндістанның оңтүстік-шығысында пайда болды, оның негізін қалаушы Ханзада Сиддхартх Гаутама деп саналады,ол ойлау және медитация арқылы тазаруға қол жеткізіп, оған ашылған ақиқатты басқа адамдармен бөлісе бастады. Будда ілімінің негізінде оның ізбасарлары Палий каноны (Трипитака) жазды, ол буддизмнің көптеген ағымдарының ізбасарларында қасиетті кітап болып саналады. Буддизмнің негізгі ағымдары Хинаяма тхеравада буддизм – «босатуға тар жол», Махаяна «босатуға кең жол» және Ваджраяна «Алмас жол» болып табылады.

Ортодоксальды және буддизмнің жаңа ағымдары арасындағы кейбір айырмашылықтарға қарамастан, осы діннің негізінде реинкарнацияға, кармаға деген сенім және тазару жолдарын іздеу жатады. Буддизмнің әлемнің басқа негізгі діндерінен айырмашылығы адам кармасы оның іс-әрекетіне байланысты, және әркім өзінің тазару жолынан өтеді және өзінің құтқарылуына жауапты, ал буддизм бар екенін мойындайтын, адам тағдырында маңызды рөл атқармайды, өйткені олар Карма заңдарына бейім болады.

Христиандықтың пайда болуы біздің дәуіріміздің бірінші ғасыры деп саналады. Алғашқы христиандар Палестинада пайда болды. Алайда, Киелі кітаптың ескі өсиеті, хрестиандардың қасиетті кітабы Иса пайғамбардың тууынан әлдеқайда бұрын жазылған, бұл діннің тамыры - христиандықтан мыңдаған жыл бұрын пайда болған иудаизмде деп сеніммен айтуға болады. Бүгінгі таңда христиандықтың үш негізгі бағыты бар - католицизм, протестантизм және православие, осы бағыттардың тармақтары, сондай-ақ христиан дініне жататын секталардың саны үлкен болып табылады.

Хрестиандық сенімнің негізінде үш бірдей Құдайға - Әкеге, ұлға және Киелі Рухқа табынады. Христиандықтың негізгі үш бағыты арасындағы айырмашылық католиктер мен протестанттардан басқа, православиелік христиандар күнәдан тазарудың барына сенбейді, ал протестанттар көптеген құпиялар мен ғұрыптарды сақтауды емес, ішкі сенімнің рухты құтқаруының кепілі деп санайды. Сондықтан, христиан-протестанттар шіркеуі католиктер мен православиелік шіркеулерге қарағанда қарапайым, сондай-ақ протестанттардың шіркеулерінің саны аз.

Ислам-әлемдегі ең жас діндердің бірі, ол VII ғасырда Араб елінде пайда болды. Мұсылмандардың қасиетті кітабы- Құрани Кәрім болып табылады. Қазіргі уақытта ислам дінінің негізгі үш бағыты бар - сунниттер, шииттер және Хариджиттер. Ислам дінінің бірінші және басқа да тармақтары арасындағы негізгі айырмашылық сунниттер алғашқы төрт халифті Мұхамед пайғамбардың ілімін жалғастырушылар деп санайды, сондай-ақ Құраннан басқа, Мүхамед Пайғамбар туралы баяндайтын сүннеттің қасиетті кітаптарын мойындайды, ал шииттер Пайғамбар ілімін жалғастырушылар тек қана оның тікелей ұрпақтары болуы мүмкін деп санайды. Харижиттер исламның ең түбегейлі ерекше тармағы болып табылады. Бұл тармақтың жақтаушыларының сенімдері сүнниттердің сенімі сияқты, бірақ харижиттер тек алғашқы екі халифтің ізбасарларын пайғамбар ілімін жалғастырушы деп санайды.

Мұсылман Аллаһтың жалғыз Құдай екендігіне және оның елшісі Мұхамед (с.ғ.с.) пайғамбар екендігіне, фәни мен бақиға сенеді. Исламда салт-дәстүрлер мен діни дәстүрлерді сақтауға ерекше көңіл бөлінеді - әрбір мұсылманның күнделікті бес рет намаз оқуы, Рамазан айында ораза ұстауы және өмірде кем дегенде бір рет Меккеге қажылыққа баруы тиіс.

Үш негізгі әлемдік діндердегі ортақ түсініктерге келер болсақ: Буддизм, христиан және исламның әдет-ғұрпы, нанымдары мен белгілі бір догмаларындағы айырмашылықтарға қарамастан, осы сенімдерге кейбір ортақ қасиеттер тән, және де ислам мен христиандықтың ұқсастығы ерекше байқалады. Бір Құдайға, жанға, мәңгі өмірге, жоғары күштердің тағдырына және көмек көрсету мүмкіндігіне сенім білдіру - исламға және христиандыққа тән догмалар. Буддистердің сенімі христиандар мен мұсылман дінінен айтарлықтай ерекшеленеді, алайда барлық әлемдік діндер арасындағы ұқсастықтар сенушілер сақтауы тиіс моральдық және мінез-құлық нормаларында анық көрініс табады.

Христиандар міндетті түрде ұстануы тиіс «10 Інжіл өсиеті», мұсылмандарға «Құрани Кәрімде» жазылған заңдылықтарды ұстану және «Асыл Сегіз Жолда» жазылған өсиеттерде барлығына ортақ моральдық нормалар мен мінез-құлық ережелерін сақтау міндет етіледі. Және бұл ережелер барлық жерде бірдей - әлемнің барлық негізгі діндері сенушілерге зұлымдық жасауға, басқа тірі заттарға зиян келтіруге, қорлауға, басқа адамдарға қатысты араздықты туындатуға, өзін өрескел ұстауға тыйым салады және басқа адамдарға құрметпен, қамқорлық пен сүйіспеншілікпен қарауға және жағымды қасиеттерді дамытуға міндеттейді.