Алеуметтану тероиясы indb

539
13-тарау
•
Микро-макро және агенттік-құрылымдық интеграция
«Дертті жеңілдету үшін «желдің» дыбысы туралы көне ережені тыңдаң-
дар. Егер де оны дыбыссыз босатуға болатын болса – бұл өте жақсы. Алай-
да оны ұстағаннан гөрі, шумен шығуы әлдеқайда жақсырақ.
Жел шығару кезінде, әсіресе биікте тұрған адамдардың дыбысы өте жа-
ман. Бөксені қысып, оның дыбысын басу қажет...
Жөтел үзілмелі дыбысты жасырсын... Мыңдаған жылдардың заңын қол-
дану қажет: жел шығару дыбысын жөтелмен өшіріңіз».
(Elias, [1939]1994:106)
Бұл кітапта ХІХ ғасырда (және, әрине, қазіргі уақытта) мәселе етіп кө-
терудің қажеті жоқ тақырып ашық түрде талқыланады, өйткені аталған іс-
әрекет мәдениетсіздікке жататыны барлығына белгілі болды. Сонымен қатар 
бізді осы тәрізді нәрселерді ашық талқылау қатты таңғалдырады, өйткені бұл 
заманауи түсінікке жат. Алайда дәл осы арқылы өркениеттену процесі және 
«ұялу шегінің» өзгерісі көрсетіледі (Elias, [1939]1994:107). Бұрын ашық талқы-
ланатын тақырып уақыт өте келе бұл межеден ығыса берді. Жел шығару туралы 
кеңестерден бүгінгі шектеулер ХІV ғасырдағы шектеулерден айрықша ерекше-
ленетінін көреміз.
Элиас жел шығарудың тиісті әдісіне қатысты көзқарастардағы бұл өзге-
рістерді әлеуметтік фигурациялардағы, әсіресе француз сарайындағы фи гу-
рациялардағы өзгерістермен байланыстырады. Үйлер тығыз орналасып, соған 
байланысты көршілердің өзара тәуелділігі артты. Сәйкесінше, адами импульс-
терді реттеу және оларға қатаң шектеу қою қажеттілігі туды. Сарай маңында-
ғы жоғары тап өкілдері бұл қағидаларды бекітсе, қарапайым адам дар оларды 
ұстануға тиісті болды. Осы шектеулерді кеңейту қажеттігі фигу рацияны әрі 
қарай өзгерту мақсатынан туындайды, әсіресе бір-бірімен жа қындасу арқылы 
өзара тәуелді бола түскен адамдар стратификацияның қатаң жүйесін жұмсарта-
ды, бұл мәртебесі төмен адамдардың мәртебесі әлдеқайда жо ғары адамдармен
өзара қарым-қатынасқа түсуін жеңілдетті. Соның арқасында төменгі тап өкілде-
рі мен үстем тап арасындағы қарым-қатынас жеңілдеді. Нәтижесінде қарапайым 
адамдар, тура жоғары тап мүшелері секілді, жел шыға руды (және көптеген бас-
қа іс-әрекеттерін) реттеуге мәжбүр болды. Бұл қағида тек жоғары тап мүшелері 
арасында ғана емес, барлық жерде сақталуы тиіс еді.
Элиас осындай табиғи жел жіберу туралы пікірталасты төмендегідей қоры-
тындылайды:
«Қоғам бірте-бірте ұнамды, қалыптасқан қанағаттану сезімін белгілі бір 
функцияларда бірінен-бірі күшейе түсетін толқулармен тұншықтыра 
бастайды немесе, турасын айтсақ, бұл қанағаттануды «жеке» әрі «құпия» 
(яғни индивидуум дәрежесінде шектеу арқылы) етіп ұсынады; сонымен 
бірге кері зарядталған аффектілерді – көңілі толмаушылықты, наразы-
лықты қоздыра түседі; наразылықты қоғамдағы бірден-бір үйреншікті се-
зім ретінде қалыптастырады».
(Elias, [1939] 1994:117)
Сіңбіру. Сіңбіруге байланысты шектеулерде ұқсастық байқалады. Мысалы, 
ХІV ғасырдағы құжатта: «Ет ұстайтын қолмен сіңбірмеңдер» деп ескерткен 

540
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
Норберт Элиастың ғылыми жолы қызықты әрі айтар-
лықтай үлгі аларлық болды. Оның сүбелі еңбегі 1930 
жылдарда жазылғанмен, өз уақытында және одан көп 
жылдар өткеннен кейін де бағаланбады. Бірақ өмірінің 
соңында Англия мен Голландияда ғалымның зерттеулері 
жаңа қырынан «ашылды». Қазір оның беделі артып, қал-
дырған мұрасы бүкіл әлемде мойындалып, үлкен қоше-
метке бөленуде (Dennis Smith, 2001). Элиас 93 жыл ғұмыр 
кешті (1990 жылы дүниеден өтті), өмірінің соңында өз 
еңбегінің бағаланғанын көріп кетті.
Элиас 1897 жылы Германиядағы Бреслау қаласында дү-
ниеге келген (Mennell, 1992). Оның әкесі шағын өнеркә-
сіп қожайыны еді, отбасы айтарлықтай жақсы тұрмыс 
кешті. Әлбетте, отбасындағы сүйіспеншіліктен Элиас өз- 
өзіне сенімді болып өсті. Бұл қасиет еңбегі еленбеген тұс-
та ғалымға көп көмегін тигізді:
«Мен мұны бойымда кішкентай кезімнен қалыптасқан сенімділіктің арқасы деп есеп-
теймін... Отбасында жалғыз бала болдым. Сондықтан ата-анам меннен бар мейірімін 
аяған жоқ. Ыстық ықыласқа бөленіп өскендіктен, кез келген қиындықтың соңы жақсы 
болатынына сендім.
Жас кезімнен кім болатынымды білдім; университетке түсіп, зерттеу жұмысымен айна-
лысқым келді. Өзіме не қажет екенін айтарлықтай ерте түсініп, кейде мүмкін еместей бо-
лып көрінгенімен, ойлағанымды іске асырдым... Ақыр аяғында зерттеуім адамзат туралы 
білім саласындағы құнды еңбек деп танылатынына сенімді болдым».
(Elias, cited in Mennell, 1992:6–7)
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Элиас неміс әскері қатарында қызмет етті, кейін философия 
мен медицинаны университетте оқу үшін Бреслауға қайтып оралды. Ол медицина саласында 
едәуір жетістікке жетсе де, философияны зерттеу үшін оны тастады. Медицина саласындағы 
жұмыс оған адам денесінің түрлі мүшелерінің арасындағы өзара байланыстардың сипатын түсі-
нуге мүмкіндік берді және бұл көзқарас оның әлеуметтік саладағы өзара байланыстарға, оның 
фигурацияға деген көзқарасын қалыптастырды. 1924 жылдың қаңтарында Элиас PhD дәрежесін 
алды, кейін әлеуметтану бойынша білім алуға Гейдельбергке аттанды.
Гейдельбергте Элиас ешқандай төлемақы алған жоқ, алайда ол университеттің әлеуметтану 
топтарының белсенді мүшесі болды. 1920 жылдары Макс Вебер дүниеден озды, бірақ оның 
әйелі Марианна басқарған салон белсенді жұмыс істеп тұрды. Элиас сонда барды. Сонымен 
бірге ол Макс Вебердің бауыры, университеттегі әлеуметтану кафедрасын басқарған Альфред-
пен және мансабы тұрғысынан Элиастан дәрежесі жоғары Карл Мангейммен (described by Elias 
[1994:34] as «unquestionably brilliant») жақсы байланыста болды. Элиас Мангеймнің досы және 
штаттан тыс ерікті көмекшісіне айналды. 1930 жылы Мангеймге Франкфурт университеті қызмет 
ұсынғанда, Элиас сонымен бірге штаттағы әрі төлемақысы бар ассистент ретінде бірге барды 
(on the relationship between the two men and their work, see Kilminster, 1993).
1933 жылы ақпан айында билікке Адольф Гитлер келіп, Элиас көптеген басқа да еврей ғалым-
дары секілді (соның ішінде Мангейм) алғашында Парижге, кейін Лондонға қоныс аударуға мәж-
бүр болды (Элиастың анасы 1941 жылы концлагерьде қаза болды делінеді).
Дәл сол Лондонда ол өзінің The Civilizing process («Өркениет процесі») кітабының басым бөлігін 

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: