Алматы №1 (135) 2012


Ettirgen Anlamındaki Ettirgenler



Pdf көрінісі
бет73/446
Дата10.10.2022
өлшемі4,15 Mb.
#42089
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   446
Ettirgen Anlamındaki Ettirgenler 
 
I. Hal: Canlı bir varlığın canlı bir varlığa etkisi. 
Etki eden özne, etki edilen nesne durumundadır. Bu 
durum farklı bir yapı gösterirken başka dil unsurları 
da göz önünde bulundurulur. 
a) Etki eden ve etki edilen canlı varlıkların pasif 
olma özelliği, 
b) Etki edenin, etki edilene nasıl, ne şekilde etki 
ettiği, 
1. Etki eden varlık aktif olarak etki edileni bir 
hal, bir biçime getirmek için fiziki eylemde bulun-
maktadır. Etki edilen burada pasiftir. 
Örn.: Mode atasın öl-tür-dü. (Sıdıkbekov 1989: 
154
Mode babasını öl-dür-dü. 
2. Etken varlık aktif olarak etki edilene psiko-
lojik etki eder. 
Örn.: Ermeginq baatır boldu dep süyün-t-ö-
sünq, Eldiyar (folklor
Ermek’in kahraman oldu diye sevin-dir-ir-sin, 
Eldiyar.
3. Etki eden, etkileneni aktif olmaya zorlar. 
Цrn.: Ekцц Er-Kişini şaş-tır-dı. (Sıdıkbekov 
1989:380
İkisi Er-Kişi’ye acele ettirdi.
4. Hem etki eden hem de etki edilenin ikisi de 
eşit kertede aktif rol oynar. Geçişli fiillerden türe-
miş olan ettirgen fiillerin çoğunluğunda bu özellik 
sözkonusudur. Burada eylemi gerçekleştirenin de 
aktifliği sözkonusudur. 
Al ayalına tamak dayarda-t-tı.
O hanımına yemek hazırla-t-tı.
5. Etkin varlık etkilenen varlığın hareketini en-
geller. 
Bir kişi kök kaşkanı tosup buydal-t-tı. (Kasım-
bekov 1970:76)
Bir kişi gök ala atı dur-dur-du.
6. Etki eden pasif, etki edilen aktif olabilir. 
Çal ceke körünüşü menen oturgandardı özünö 
kara-t-tı. (Jantöşev 1978: 24
İhtiyar, fiziki görünüşüyle oturanları kendisine 
bak-tır-dı.
II.Hal: Canlı varlığın cansız varlığa etkisi. Etkin 
varlık nesne ve aynı zamanda eylemin öznesi duru-
mundadır. Ettirgen geçişsiz fiillerden yapılır. Bu 
durumda eylemi yapan, etken varlığın kendisidir ve 
eylemsel durum değişikliğine neden olur. 
Men öz kılıçımdı kurçu-t-tu-m. (Sıdıkbekov 
1989: 364
Ben (kendi) kılıçımı keskinleş-tir-di-m.
David kazanga suu kuyup, ottu tutan-dır-dı. 
(Jantöşev 1978: 198
Devid kazana su koyup ateşi tutaş-tır-dı. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   446




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет