158
са па рын да ол қа зақ хал қы ның та ри хы мен әдет-ғұр пы, ді ни ұғым-
да ры жай ын да көп те ген ма те ри ал дар жи най ды. Со ны мен бір ге өзі
бол ған ай мақ тар дың та ри хы, ес кі қа ла лар дың ор ны, тас тар да ғы
жа зу, бел гі ле рін, кө не ес ке рт кіш тер, аңыз-әң гі ме лер, ер те гі лер
мен өлең дер ді жа зып ала ды. Осы ма те ри ал дар не гі зін де
«Тә і рі»,
«а за тар да ы ша ман ды ты ал ды ы» ат ты ең бек тер жа за-
ды. 1856 жы лы Шо қан пол ков ник М.М.Хо мен товс кий бас қар ған
әс ке ри-ғы лы ми экс пе ди ция ға қа ты са ды. Экс пе ди ция ның мақ-
са ты қыр ғыз елін же те зерт теу, Ыс тық көл ай ма ғы ның кар та сын
тү сі ру бол ған. Бұл экс пе диция лар Шо қан ға зор мүм кін дік тер
ту ғыз ды. Ыс тық көл ге, Қы тай им пе рия сы ның Құл жа қа ла сы на
сая ха ты жә не 1856–1857 жыл да ры Же ті су, Тянь-Шань са пар-
ла рын да П.П.Се ме нов-Тянь-Шанс кий мен бір ге бо луы, Қыр ғыз
Ала тауы на екін ші са па ры оның
«Жо а рия очерк те рі», «ыр-
ыз дар ту ра лы жаз ба лар», «Ыс ты көл са па ры ны кн де-
лі гі», «ы тай им пе рия сы ны ба тыс про вин ция сы жә не л жа
а ла сы» ат ты ең бек те рін жа зу ға әсер ете ді. Атақ ты орыс ға лы мы
П.П.Се ме нов-Тянь-Шанс кий: «Шо қан Уәли ха нов Ыс тық көл дің
Шы ғыс жа ға ла уы на сая хат жа сап, қыр ғыз да ла сы жө нін де аса
бай геог ра фия лық, эт ног ра фия лық жә не та ри хи ма те ри ал дар
жи на ды»,
– деп ри за шы лы ғын біл дір ген.
Шо қан Уәли ха нов тың та рих, геог ра фия, әде би ет са ла сын да ғы
зерт теу ең бек те рі Пе тер бург ға лым да ры ның на за ры на ілі гіп,
жо ға ры ба ға ға ие бо ла ды. 1857 жы лы 27 ақ пан да Се ме нов-Тянь-
Шанс кий дің ұсы нуы мен Шо қан Шың ғы сұ лы Уәли ха нов Орыс
геог ра фия қо ға мы ның то лық мү ше лі гі не сай ла на ды. Бұл орыс
қо ға мы ға лым да ры мен зия лы ла ры ның жас ға лым ең бек те рін зор
ба ға ла ған ды ғын, ғы лым мен мә де ни ет ке қос қан үле сін мой ын да-
ған ды ғын біл ді ре ді.
Ш.Уәли ха нов
Достарыңызбен бөлісу: 
