«Қазақстан халқы Ассамблеясы қоғамдағы тұрақтылық пен келісімнің сенімді, берік іргетасына айналды». Сіз бұл тұжырыммен қаншалықты келісесіз? Жауабыңызды қолдау үшін бірнеше дәлел келтіріңіз
Қазақ ұлттық зиялыларының Алаш автономиясын құрудағы қоғамдық-саяси рөлін сипаттаңыз
жүктеу/скачать 4,39 Mb.
|
| Қазақ ұлттық зиялыларының Алаш автономиясын құрудағы қоғамдық-саяси рөлін сипаттаңыз.
Алаш қозғалысы – 20 ғасырдың бірінші ширегіндегі Ресей империясының отарлау саясатына қарсы бағытталған ұлт-азаттық қозғалыс. Өткен ғасырдың басында қазақтар территориясының көп бөлігі Ресей мемлекетінің меншігіне өтіп, көшіп келушілер саны күрт өсті, байырғы халық қоныстанған жерлерден күшпен көшірілді. Патшалық саясатқа қарсы күресті 1-ші орыс революциясынан кейін Алаш қозғалысын құрған ұлт зиялылары басқарды. Алаш қозғалысының бағдарламалық құжаты 1905 жылғы Қарқаралы петициясы болды. 1905 жылдың аяғында Оралда Қазақстанның бес облысы өкілдерінің «делегат съезі» шақырылып, онда қазақтың ұлттық партиясын құру туралы алдын ала шешім қабылданып, оның негізінде кейін «Алаш» партиясы пайда болды. Кейін Қазан төңкерісі, халықтың тұрмысы нашарлады, саяси күштер бытырап кетті. Осындай жағдайда қазақ либералдық-демократиялық қозғалысының жетекшілері тез өзгеріп жатқан революциялық жағдайды және саяси күштердің тікелей қарама-қарсы мақсаттарын ескере отырып, жалпықазақ съезін өткізуді жеделдету туралы шешім қабылдады. 1917 жылы шілдеде Орынборда Бірінші жалпы қазақ съезі өтіп, онда мемлекеттік басқару, автономия, Құрылтай жиналысына қатысу, саяси партия құру, жер, халық милициясы, оқу-ағарту, сот және басқа да мәселелер қаралды. Съездің негізгі шешімі: қазақтардың «демократиялық, парламенттік және федеративтік Ресей республикасының» құрамындағы аумақтық-ұлттық автономия құқығын қорғау. Съездегі айтулы оқиға – съезде Алаш партиясын құру мәселесі шешілді. Демократ-ағартушылар Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов және М.Шоқай қазақ қоғамын дамытудың жолдарын іздестірді, Мемлекеттік Думадағы мұсылман фракциясының жұмысын басқарды. Олардың бастамасымен «Айқап» журналы (1911), «Бірлік туы», «Сарыарқа», «Ақ жол» газеттері құрылып, өз беттерінде үлкен үгіт-насихат жүргізіп, тәрбие жұмысы. Алаш қозғалысының негізгі мақсаты – қазақ халқының өзін-өзі басқаруы, халықтың дербес мемлекет құру құқығына ие болуы, ішкі Ресейден қазақ жеріне көші-қонды шектеу болды. Алаш қозғалысының өкілдері дәстүрлі мал шаруашылығын сақтауды, егіншілікті, өнеркәсіпті, сауда-саттық қатынастарын дамытуды жақтады. Олардың бағдарламасында ұлттық мәдениетті, білім мен қазақ тілін дамыту маңызды орын алды. 1905-1907 жылдардағы төңкеріс жылдарында пайда болған Алаш қозғалысы. Ресейде 1917 жылы шарықтау шегіне жетті. Партия ұраны: «Қазақ халқының отаршылдық қамыттан азат болуы!». Қазан төңкерісінен көп бұрын қазақтың либералдық-демократиялық қозғалысының жетекшілері Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының бағдарламаларын кеңінен насихаттады. 1917 жылы 21 қарашада «Қазақ» газетінде «Алаш» партиясы бағдарламасының жобасы жарияланды. Бағдарлама жобасы он тармақтан тұрды: 1. мемлекеттік құрылым, 2. жергілікті еркіндік, 3. негізгі құқық, 4. дін, 5. билік және сот, 6. халықты қорғау, 7. салықтар, 8. жұмыс сұрағы, 9. ғылым мен білімді дамыту, 10. жер мәселесі. Алаш партиясының мақсаты 18-19 ғасырларда ыдыраған қазақтардың ұлттық мемлекетін қайта құру, президенттік институтты енгізу болды. Алаш автономиясының үкіметі өз қызметін өте қиын жағдайда жүргізді. Ол далалы аймақтарда жергілікті билік органдарын құра бастады. Елдің орталық облыстары Жаңа Семей қаласынан, ал батыс облыстары Жәмбейті ауылынан басқарылды, сонымен қатар Торғай басқарма бөлімі болды. Олар жаңа соттар мен милиция органдарын құрды. Партияның негізгі бағдарламалық міндеттері жарияланды: • елді отаршылдық құлдықтан босату; • қазақ қоғамының ортағасырлық мемлекеттен шығып, оған кіруі өркениетті елдер қауымдастығы; • қазақ қоғамының әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси өміріндегі түбегейлі өзгерістерді жүзеге асыру. • қазақ қоғамын таптық принцип бойынша емес, негізінде біріктіру ұлттық бірлік. • жерді қазақтардың меншігі деп тану және ана тілінде оқытатын мектептер мен университеттер ашу туралы заңдар қабылдауды талап етті. • қазақ өлкесіне шаруаларды қоныстандыру процесін шектеуді жақтады; кедейлерге бостандық пен теңдік құқықтарын беру. Алаш автономиясын құруда қазақ ұлттық зиялыларының қоғамдық-саяси рөлі зор болды. Алаш 1917-1920 жылдардағы революциялық оқиғалар кезінде құрылған қазақ халқының тұңғыш автономиясы болды. Міне, қатысушылардың кейбір мысалдары және олардың рөлін көрсететін нақты күндер: 1. Әлихан Бөкейханов (1871-1941): Әлихан Бөкейханов Қазақстандағы ұлттық қозғалыстың маңызды тұлғаларының бірі болды. Ол идеолог, Алаш автономиясын құрушылардың бірі болды. Бөкейханов 1917 жылы автономиялық қазақ мемлекетін құруды мақсат еткен Алаш ұйымын басқарды. Ол қазақ халқының ұлттық құқықтары үшін белсенді түрде үгіт жүргізіп, Алаш автономиясын құру жолында күресті. 2. Міржақызым Дулатов (1895-1935): Міржақызым Дулатов жазушы, қоғам және саяси қайраткер. Әлихан Бөкейхановпен және басқа да зиялы қауым өкілдерімен бірге Алаш автономиясын құруға белсене кірісті. 1917 жылы Дулатов Қазақ Алаш ұйымының төрағасы болып сайланды, кейін автономия үшін ұлттық қозғалыс жетекшілерінің бірі болды. 3. Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1937): Ахмет Байтұрсынұлы көрнекті саяси және қоғам қайраткері. Алаш автономиясын құруда да үлкен рөл атқарды. 1917 жылы Байтұрсынов Петроград Мемлекеттік Думасына депутат болып сайланып, қазақ халқының мүддесін қорғап, автономия құру үшін күресті. 4. 1917 жылғы 13 желтоқсан: тарихтағы айтулы оқиға осы датаға сәйкес келеді Алаш автономиясының құрылуы. Алаш ұйымында тұңғыш автономиялық қазақ мемлекеті Алаш-Орда құру туралы шешім қабылданды. Алаш автономиясы бірнеше ай ғана өмір сүріп, РКИ (Ресей Қазақ Атқару Комитеті) 1920 жылы сіңісіп кеткенімен, оны құрудағы қазақ ұлттық интеллигенциясының рөлі ұлттық болмыстың қалыптасуына, ұлттық егемендік үшін күреске орасан зор ықпал етті. қазақ халқының құқықтары. 22 сұрақ
жүктеу/скачать 4,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|