Қазақстан республикасы 45minut kz – 45minut org Ұстаздарға арналған басылым редакциясы жаңА ҒАСЫРДА жаңа білім 45minut. Org топтамасы



Pdf көрінісі
бет7/33
Дата28.01.2017
өлшемі9,52 Mb.
#2929
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   33

Песня «Когда мои друзья со мной»
* * * * *
«ЭЛЕКТРЭНЕРГИЯСЫН ҮЙ ЖАҒДАЙЫНДА ҮНЕМДЕУДІҢ ЖОЛДАРЫ»
Авторы: Зейнелқабдыл Марал. 7 «в» сынып оқушысы.
Жетекшісі: Ш.С Турашева биология пәні мұғалімі.
«КММ» №22 жалпы орта білім беретін мектеп.Семей қаласы
І.Кіріспе. Қазақстанда энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру шаруашылықтың барлық салаларында қазіргі 
уақытта энергетикалық, экологиялық және экономикалық проблемалар кешенін шешетін басым міндеттер болып табылады. 
Осы міндетті шешпей елдің дамуын ұстау мүмкін емес. Мемлекет басшысы энергия үнемдеу саласында жалпы ішкі өнімді 
үнемдеуді 2015 жылға қарай 10%-ға, 2020 жылға қарай 25%-ға төмендету бойынша міндетті алға қойды.
Энергия үнемдеу саясатын жүргізу үшін негіз қолданыстағы нормативтік база болып табылады. ҚР Президенті 2012 жылғы 
13 қаңтарда «Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы» және Кейбір заңнамалық актілерге энергия 
үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР заңдарына 
қол қойды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 30 қарашадағы №1404 қаулымен «ҚР энергия тиімділігін арттырудың 
2012-2015 жылдарға арналған кешенді жоспары» бекітілді. Бұл өз кезегінде Заңдар, НҚА және нормативтер арқылы 
ынталандыру шаралар кешені.
Өнеркәсіп барлық электр энергияның 70% жоғары тұтынатындығын атап өту қажет. Кешенді жоспар шеңберінде 
олардың 50/50 (50% қаржыландыру – бұл кәсіпорынның меншікті қаражаты, қалған 50% - бұл мемлекеттік бюджет) энергия 
аудиті жүргізілді. Энергия аудиті қорытындылары бойынша электр энергетиканы қоса алғанда, өнеркәсіптің энергияны 
қажетсінуін төмендету үшін жүйелік шаралар өңделді.
Энергия ресурстардың көп өндірілмеген шығындарды біз тұрғын үй және бюджеттік секторда көреміз, осыған байланысты 
өткен жылдан бастап осы сектордағы бюджеттік қаражатқа «Қазақстандық ТКШ жаңғырту және дамытуорталығы» АҚ 
энергия аудитін жүргізді.
ІІ - Негізгі бөлім. Электр энергияны тұтынатын аспаптар саны тұрақты өсуде.
Осындай жағдайларда «көп қабатты үйде» (жалпы үй шығындары), пәтерлерде электр энергияны үнемдеуге болады? Ол не 
үшін қажет? Ең алдымен, өзінде және айналандағыларды қарапайым және де пайдалы дағдыларды қалыптастыру қажет. 
Электр энергияны үнемдеудің қарапайым түрлерін білу коммуналдық төлемдерді барынша төмендетуге мүмкіндік береді.
Келесі қадам – қазіргі заманғы электр үнемдеу электр-техникалық құрылғылар үйжайын жабдықтау (мысалы, ықшам 
люминесцентті шамдар, жарық реттегіштер, суретреле қозғалысын есептегіштер, бағдарланатын таймерлер, ымырты 
ажыратқыштар басқалары). Бұл белгілі бір шығындарды талап етеді, бірақ тәжірибе көрсеткендей электр энергияны және 
бюджетті ғана емес, сонымен қатар жайлы өмір сүруді қамтамасыз етіледі.
Дәстүрлі қыздыру шамдары 95% дейін электр энергияны қыздыруға жұмсайды және жарыққа тек 5 % ғана.Ықшам 
люминесцентті шамдар (ЫЛШ) (ЫШЛ стандартты патронға келе кетті)
өзгеше жасалған, жарық ашықтығын өзгертпей үнемдейді (олардың жұмысы 
кезінде қарапайым қыздыру шамдарымен жұмыстан қарағанда олар элетр 
энергия 4-5 есеге аз жұмсалады). Тағы бір жақсы жері: қарапайым қыздыру 
шамдары қызметінің орташа қызмет мерзімі – 1000 сағат, ЫЛШ-да ол 15000 
сағатты құрайды! Жоғары құнына қарамастан, жалпы ЫЛШ қарапайым 
қыздыру шамынан үнемді. Сондай-ақ, егер электр энергия төлемінің тарифтері 
уақыт өте келе өссе (олай болады), сондықтан да ЫЛШ табысы анағұрлым 
маңызды болады.
Жақын арада энергия үнемдеу жарғы нарығында көшбасшылық орынғажарықдиодтық шамдаралатын болады, олар 
ЫЛШ-мен салыстырғанда даусыз басымдықтар қатарына ие. Олардағы электр энергияны тұтыну ЫШЛ-дан 40-50% 
деңгейінде. Жарықдиодты қызмет мерзімі – 5 мың адам және жоғары, ол «қосу-ажырату» циклдер санына байланысты емес. 
Олар механикалық әсер мен дірілге аса төзімді және тұрақты (шам қаңқасы сынбайтын пластика мен алюминийден 
дайындалды), кернеудің түсуінен қорықпайды, -25% төмен температурада тез қосылады. Шамдар құрамы сынап және басқа 
зиянды заттардан тұрмайды, ультра күлгін және инфрақызыл сәулеленуді реттейді, оларда кез келген жарылу болмайды. 
Жарықдиодтық шамдардың басты жетіспеушілігі олардың өндірісі әзірше аса қымбат.
Электр энергияны үнемдеудің анағұрлым тиімді тәсілдері –пайдаланбайтын электр аспаптарды сөндіру. Үй 
кіреберістерінде жарық түні бойы жанып тұрады. Әрине, түнде аса жарық үйжайға кіруге жақсы, бірақ таңғы сағат екі-үште 
ол ешкімге керек емесе. Ал жарық жанып тұарды! Бұл ретте уақытты кешіктіре отырып, ажыратқыш көмектесе алады.
34

Тағы бір нұсқасы –ифрақызыл детектор(немесе қозғалыс есептегіші). Ол тікелей адамға әсер етеді, егер осы детекторға 
біреу тақалса, жарық жанады. Осы құрылғыға уақытты кешіктіретін ажыратқыш орнатылған, ол адам детектордан көз таса 
болағн сәттен кейін бегілі бір уақытта жарықты сөндіреді. Жиі қозғалыс есептегіші жалпы пайдалану орындарында 
орнатылады. Бірақ оны орындауды үйде де, мысалы дәлізде және сантехникалық торапта орнатуға болады.
Бұдан басқа, жарық деңгейі есептегіші бар қозғалыс есептегіші бар (ол«ымырт» ажыратқыш). Оны жарықтың белгілі бір 
мәніне жөндейді, бұл ретте ол үйжайда жарық жеткілкті болса, жарықты жағуға мүмкіндік береді. Немесе, керісінше, 
қараңғылық түсетінін «сезеді» және қараңғы түскен кезде сыртқы жарықты жағады.
Жарық реттегіш: шам жарығының ашықтығын рететйтін құрылғы. Мысалы, егер сіз теледидар көріп отырсаңыз, сізге 
бөлмедегі ашық жарықтың қажеті жоқ. Ендеше сіз жарық реттегіштің тұтқасын бұрап, жарықты өшіресіз. Үй жағдайында 
бұл үшін қарапайым жарық реттегіш жеткілікті.
Жалпы үй жарығына уақыт релесін қою жақсы тәжірибеге енді. Бұл ПИК персоналы бағдарлайтын аспап тәуліктің белгілі 
бюір уақытында жарықты автоматты түрде қосады және ажыратады. Бұл құрылғы салыстырмалы түрде қымбат емес, ал 
тиімділігі – сезілімді.
Электр аспаптарының күту режимінен ажырату пәтердегі энергияны үнемдеу үшін маңызы зор. Қазіргі заманғы теледидарла 
мен басқа да аспаптарда күту режимі бар.Электр аспаптарын күту режимінде қалдырмаңыздар, олар жұмыс істеп 
болғаннан кейін желіден ажыратыңыздар.
Бір қарағанда тұрмыстық техника мен электрониканың күту режиімінде энергияны тұтыну аз болып көрінеді, бірақ бұлай 
емес. Мамандар барынша кеңінен қолданылатын диогналы 54 см теледидары айына шамамен 9 кВтч, музыкалық 
орталықтар орташа есеппен 8 кВтч, DVD-плеерлер – шамамен 4 кВтч энергия пайдаланады. Бұл тізімге комьпютер 
техникасын, ауа баптағыштарын, ұялы телефонның қосулы қалған қоректендіру құрылғысы мен басқа да аспаптарды 
қоссақ, күту режиміндегі аспаптардың жылдық жиынтық энергия тұтынуы 350-400 кВтч жетуі мүмкін.
Тұрмыстық және кеңсе техникасын сатып алу кезінде өзгелерінен басқа аспаптың энергия тиімділігінің сыныбына да назар 
аудару керек. «А» сыныбының аспаптары электр энергиясын ең аз қолданса, одан кейінгілер «В», «С» және «Д» 
сыныбындағылар. Эрегия тұтынудың жоғары сипаты бар «Е»-«G» сыныптарындағы тұрмыстық техникасы бүгінде 
шығарылмайды десе де болады. Мысалы, «А» сыныбындағы тоңазытқыштар орташа есеппен тәулігіне 0,9 кВтч, ал «С» 
шамамен 1,45 кВтч энергияны қажет етеді. Осылайша, «А» сыныбындағы тоңазытқышты пайдалану кезінде электр 
энергиясын үнемдеут шамамен жылына 200 кВтч құрайды.
Пәтерлерде тұрмыстық электр техниканыдұрыс пайдалануда үнемдеу кепілі болады. Мысалы, шаң сорғыштың қабы үштен 
бірі толса энергия жұмсалуы автоматты түрде 40%-ға ұлғаяды. Өз кезегінде автоматты күр жуу машинасын толық жүктемеу 
энергияның 10-12%-ы бос кетеді. Плитаның, орталық жылыту радиаторының немесе жылытқыштың жанында тұрған 
тоңазытқыш туралы да осыны айтуға болады.
Ас үй аспаптарының барынша энергияны қажетсінетіні электр плитасы, электр пеші, кір жуу машинасы, тоңазытқыш, 
мұздату камерасы, қысқа толқынды пеш, су жылытқыш және электрлі шәйнек болып табылады. Үнемдеу үшін бірқатар 
қарапайым қағидаларды орындау қажет:тоңазытқыштыжылу көзіне (батарея, плита, ыдыс жуу немесе кір жуу 
машинадары) қатар қоймаңыз, тоңазытқыштың жүйелі түрде мұзын ерітіп отырыңыз, сынтқы желдету торы мен жылу 
алмастырғыштың шаы мен кірін тазартыңыз, қажет болған кезде есіктің оқшаулағышын жаңартыңыз, тозытқышқа ыстық ас 
немесе сусындар қоймаңыз.
Кір жуу кезіндекір машинасына әрқашан кірді толық жүктеу керек, тек кір өте лас болғанда ғана өте жоғары температураны 
(онша лас емес кір 40 градуста жуылады) қоймаңыз, үнемдеу бағдарламасын пайдаланыңыз: 90 градустың орнына 60 
градус, алдын ала жуу міндетті емес.
Киімді үтіктеукезінде алдын ала үтікті сөндіріп, кір қалдығын ол суығанша қалдық қызумен үтіктеңіз, жылуды қайтаратын 
үтіктеу тақтасын пайдаланыңыз.
ІІІ. Қорытынды бөлім. Соңғы жылдары энергияны үнемдеу проблемалары тек бізде ғана емес, барлық әлемде көкейкесті 
мәселе болып тұр. Негізгі себеп – энергияны тұтынудың өсуі және энергия қорларының қымбаттауы. Энергия шығындарын 
азайтудың тиімді әдістерінің бірі энергияны үнемдеу технологияларының пайдалануы болып табылады. «Электр энергиясын 
барлық жерде бірдей үнемдеуге біздің кәсіпорындарымыз бен азаматтарымыз әлі кірісе қойған жоқ. Арзан энергияның 
сарқыла бастағанын ашық айтуға тиіспіз. Аз төлегіміз келсе, көп үнемдеу керек. Бұл әркімнің өз қамы болуы қажет» деп 
Елбасы 2008 жылғы Жолдауында айтқан. Содан бері энергетика қорларын орынды қолдану еліміз үшін стратегиялық 
міндетке айналуда. Бүкіл әлем энергияны үнемдеуге бет алған тұста бідің елімізде де бұл мәселелер оңтайлы шешімін 
табуда. Елімізде «Энергоүнемдеу және энерготиімділік туралы» Заң бар. Бұл заң энергоүнемдеу мен энерготиімділікті 
арттырудағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың негізгі бағыттарын анықтап берді. Заңда меншік иесінің формасына 
қарамастан, энергоүнемдеуде жауапкершілік барлығына бірдей белгіленген. Үнемдеу және энергия қорларын орынды 
пайдалануды өз үйімізден бастауымыз керек. Себебі, біздің әрқайсымыздың электр қуатын, жылуды және өзге де қуат 
көздерін тұтынуға деген қатынасымыз елімізде тұтынылатын энергияның жалпы көрінісін береді.
Әдебиет:
1.Энергия үнемдеу және энергия тиімділігінарттыру туралы Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 13 қаңтардағы № 541-
IV Заңы
2.МаксимовБ.К.   Теоретические   и   практические   основы   рынкаэлектроэнергии:   учеб.   пособие/   Б.К.   Максимов, 
В.В.Молодюк.-М.:Издат.дом МЭИ, 2008.-292с.
3.Меруерт   Махмутова,   Айтжан   Ахметова.   Электроэнергетическийсектор   Казахстана:   как   повысить   эффективность   и 
привлечь инвестиции на модернизацию? Серия изданий: «Прозрачный киловатт»:Том 2. Алматы, 2011 г.
4.www.keakz.kz
* * * * *
35

ӘДЕБИЕТ САБАҒЫНДА «САТЫЛАЙ КЕШЕНДІ ТАЛДАУ»
ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ӘДІСТЕРІН  ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
Анар Арыстанғалиева Алтыбайқызы.   Атырау облысы,
Қызылқоға ауданы, Миялы селосы, Х.Досмұхамедұлы атындағы орта мектебі
  «Сатылай   кешенді   талдау-ұлттық   құндылықтарымызды   бағалай   білуге,оның   білім   көкжиегінде   кең   таралуына   ықпал  
етіп,күнделікті өмірде қолдану аясын жақсартуға бағыттайтын оқыту»деп  Нұрша Оразақынова айтқандай ,сатылай кешенді  
талдау   қажетті   шеберлік   пен   дағдыны   қалыптастырумен   шектелмейтін,оқушының   тұлғалық   дамуына,ойлау,есте 
сақтау,қиялдаусияқты танымдық қасиеттердің жан-жақты дамуына бағытталатын оқытудың түрі болып саналады. Ғұламалар 
«Әдебиет-халықтың санасы,оның рухани өмірінің бояуы мен    жемісі»деп бағалаған әдебиетті талапқа сай оқыту арқылы  
баланың рухани әлемін қалыптастыру,ізгілікке,биік адамгершілікке тәрбиелеу,адам   ретінде баулу-әдебиетші ұстаздың аса 
мәртебелі міндеті.Заман ағысы   мұғалімдерден біліктілігін арттырумен қатар үнемі жаңа әдіс-тәсілдерді       ізденуін талап  
етеді./3,50-б/Жаңа   технологияларды   меңгеру   мұғалімнің   зияткерлік,кәсіптік,адамгершілік,рухани,азаматтық   және   басқа 
адами   қасиеттерінің   қалыптасуына   игі   әсерін   тигізеді,өзін-өзі   дамытып,оқу   процесін   тиімді   ұйымдастыруға 
көмектеседі.Қазақ  тілі  мен  әдебиеті   сабақтарында    жаңа  технологияны қолдануда,мұғалім  сабақты тиімді  ұйымдастыра 
отырып,оқушының   пәнге   деген   қызығушылығын   арттырады,оқушының   тақырып   бойынша   танымын   кеңейтеді./1,5-б/ 
Мектепте әдебиетті оқытудың мәні-көркем     мәтінді   оқу мен талдау жұмыстары болып табылады. Қазіргі білім берудегі  
жаңа әдістер оқушының өз бетінше білім алуына,танымдық белсенділігін арттыруға,шығармашылығын қалыптастыруға,кез-
келген мәселе жөнінде өз пікірінің болуы және оны дәлелдей алуы тағы сол сияқты ықпал ететіндігі белгілі.Осы жаңа 
әдістерді  қолдану кезінде педагогикалық-психологиялық  талаптарды біріктіре  отырып,оқушының оқу материалын терең 
игеруіне жағдай жасау қажеттілігі ескерілуі тиіс.М.Жұмабаевтың “Педагогика” деген еңбегінде “Сабақ барысында мұғалім 
оқушыға тақырыпты жеткізу үшін алдымен балаға жаңа беретін білімді жат күйінше емес,баланың бұрынғы таныс біліміне  
байлап   берсін”   делінген.Қазіргі   кезде   қолданылып   жүрген  әдістерде   бала   бұрынғы   өзі   білетін   нәрсенің   ерекшеліктерін  
саралап,оның   жетістігі   мен   қажеттілігі   арқылы   жаңа   білімді   алуға   ұмтылады.Білім   берудің   түрлері   мен   әдістерін 
жаңартудың негізгі мақсаты-әрбір оқушының шығармашылық қабілетін барынша дамыту,жалпы ұлттық мәдениетке баулу  
болып   табылады./2,4-б/   Н.Оразақынованың     «Сатылай   кешенді   талдау   технологиясы»әдісін   Қазақстандық   ұстаздар   өз  
тәжірибесінде кеңінен қолдануда.Бұл әдіс қазақ тілі болсын,әдебиет пәні болсын өз нәтижесін көрсетуде.
Сатылай кешенді талдау:
-оқушыны пікір таластыруға ;
-бір-бірінің ойын тыңдауға,құрметтеуге;
-өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып,қиындықты жеңе білуге  үйретеді. .                                                      
         Әдеби талдаудың негізігі мақсаты-оқушының өзіндік пікірін әдебиеттанудың         
    талабына сай ғылыми тұрғыда дайындай отырып,оқушының дүниетанымын   
         байытуға  себеп болатын бірден-бір үрдіс.
         Сатылай кешенді талдау технологиясын  сабақта пайдалана отырып мен   
         оқушының  бойынан:
         1/дағдыға айналған іс-әрекеттің пайда болатынын;
         2/ғылыми тілде сөйлеуге  үйренетінін ;
         3/өз уақытын тиімді пайдалана алуына баулитындығын  
         4/ оқушының өз бетінше жұмыс жасауына ықпал ететін,және уақытты             
         үнемдеуге  өте қолайлы  үрдіс деп ойлаймын. 
          Н.Оразақынованың  «Сатылай кешенді талдау»технологиясын сабақтарымда үнемі пайдаланып келемін.11-сыныпта 
өткізген С.Мұқановтың   «Сұлушаш»поэмасы тақырыбында өткізген ашық сабағымда осы сатылай кешенді талдау әдісін 
пайдаландым.Нәтижесінде,оқушыға  поэманы сатылай кешенді талдау жасата отырып,шығармашылыққа баулыдым. Оқушы 
дүниетанымын байыта отырып,пәнге деген қызығушылығын арттыра отырып, өз ойларын ашық жеткізе білетін,қиындықтан 
шыға білетін тапқырлыққа   үйреттім..
         Сәбит Мұқанов «Сұлушаш»поэмасы
Сабақтың   мақсаты:білімділік:С.Мұқановтың   өмірі   мен   шығармашылығына   тоқтала   отырып,оқушы   дүниетанымын 
байыту.Поэманың  көркемдік ерекшелігіне тоқтала отырып,оқушыға іздендіру жұмыстары арқылы ұғындыру;
Датытушылық- оқушыларды сатылай кешенді талдауға, ізденімпаздыққа,тапсырмаларды тиянақты орындауға,алғырлыққа 
баули отырып,шығармашылық қабілеттерін дамыту
Тәрбиелік-туған жерін сүюге баули отырып,адалдыққа ,адамгершілікке тәрбиелеу;   
Көрнекілігі-оқулық,хрестоматия,интербелсенді тақта,сурет-буклеттер;
Түрі-жаңа тақырыпты игеру сабағы
Әдісі- сатылай кешенді талдау,сұрақ-жауап,проблемалық сұрақтар,мәтінмен жұмыс,шығармашылық  жұмыс;
Сабақтың  барысы:а/Ұйымдастыру;
                                       б/Жаңа сабақ
Мұғалім  сөзі:Балалар,бүгінгі тақырыбымыз-Сәбит Мұқановтың  «Сұлушаш»поэмасы.
1.
«Ой   шақыру   »стратегиясы   бойынша   Сәбит   Мұқанов   шығармашылығын   тақтаға   топтастыруҮйге   дайындалып 
келуге берілді.
Мұғалім сөзі:Сәбит Мұқанов- көркем сөз өнерінің шын мәніндегі шебері дәрежесіне озық ойлы орыс әдебиетінің, одан  
қалды дүниежүзілік мәдениеттің шалқар айдынында еркін жүзіп, оның терең тұнығынан гауһар іздегендей көп еңбектенудің  
арқасында барып жетті. Сәбит Мұқанов – ең алдымен, ұлы жазушы. Қазақ прозасының деңгейін еуропалық дәрежеге дейін  
көтерді.   Сан-алуан   тақырыпқа   жазылып,   өмірдің   көкейкесті   мәселелерін   қозғаған.Ендеше   Сәбит   Мұқанов   өмірі   мен 
шығармашылығына  кеңірек тоқталайық.
1-слайд
Сәбит Мұқанов 1900ж.26/04 Солтүстік Қазақстан облысында өмірге келген. Жамбыл ауданы ,Жаманшұбар ауылында  1918-
36

1919 жылдары оқытушылар курсында оқыған 1922-1926жылдары Орынбор қаласында оқыған. «Еңбекші қазақ»газетінде  
бөлім меңгерушісі қызметін атқарған. 
1935 жылы Мәскеу қызыл профессор институтында болып 1936-1937 жылдары «Қазақ әдебиеті»газетінің редакторы, 1937-
1951 жылдары Қазақстан Жазушылар одағын басқарды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңес депутаты, 1944–45 ж. жазылып‚ 1961 ж. 
жарық   көрген   «Абай   Құнанбаев»     монографиясы   «Саяхаттар»   (1954),   «Туған   жердің   тыңында»   (1955),   «Тыңда   тұнған 
байлық» (1957), «Алыптың адымдары» (1959),  «Замандас туралы аңыз» (1961) атты кітаптарында 200-ден астам әдеби-сын 
мақалалары жинақталған.
                            «Жарқын жұлдыздар» атты зерттеу еңбегі
Мұғалім сөзі:  Сәбит Мұқановтың қазақ әдебиетінің алтын қорына қосқан талантты шығармаларының бірі — "Сұлушаш" 
поэмасы. Оны өлеңмен жазылған роман деп те атайды. Қалай болғанда да осы шығармасы арқылы ақын дәуір  шындарын 
тарихи тақырьш тұрғысынан кең қамтып бейнелеуде елеулі табысқа жетті. «Сұлушаш»-мазмұны мен көркемдік кестесі 
жағынан эпикалық дастандар сарынына үндес шығарма. Шығарманың сюжеттік желісін ел аузындағы аңыздан алғанымен, 
ақын оны өз дәуірінің талабымен шебер ұштастырады. Жастардың бостандыққа ұмтылуы арқылы автор жалпы адамзат 
баласына тән азаттыққа ұмтылу идеясын көрсетеді.
Автор аңыздағы халықтық сарынды сақтайды да, оқиға мазмұнына өз жанынан өзгерістер енгізеді. Сол арқылы өмір 
шындығын, әлеуметтік мәселелерді терең бейнелейтін реалистік шығарма жасайды. Олай болса  осы шығармаға  сатылай 
кешенді талдау  жасайық.(оқушылармен бірлесе табу)
2 слайд.
               «Сұлушаш»поэмасы
1.авторы-             С.Мұқанов- (1900-1973) – қазақтың әйгілі жазушысы,қоғам 
                              қайраткері, Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі.
2.тақырыбы-         әлеуметтік теңсіздік,махаббат
3.Әдеби жанры-               трагедия
4. Эпикалық жанр түрі-   поэма    
         5.идеясы-                әлеуметтік теңсіздіктің  жастардың бас бостандығына 
                                       бөгет болуы.
    
  6.Шығарманың компазициялық құрлысы-                  
       
        6. 1.Оқиғаның басталуы                        Бай Тілеуберді мен сұлу Алтынайдың  
                                                                           бас    қосуы  
          6.2.Дамуы                                                     Қалындықпен қоса еріп келген   
                                                                        Тезек  құл мен  Шұнақ күңнің қосылуы
           6.3.Өрбуі                                                 Екі отбасының балалы 
                                                                           болуы.Сұлушаш пен Алтайдың 
                                                                                                 дүнигег келуі   
          6.4.Шиеленісуі                                                      Екеуінің махаббаты
          6.5.Шарықтау шегі                                             Атастырылған жігітінен  
                                                                               безініп,Сұлушашатың 
                                                                                Алтаймен тауға қашуы  
 6. 6.Шешімі                                                    Қайсар достарының мерт болуы,
                                                                          Сұлушашатың құздан құлап өлуі,
                                                                           Қайғыдан құса болған Алтайдың                                                                       
                                                                         өзіне қол  жұмсауы 
        7. кейіпкерлері-                                     Тілеуберді
                                                               Алтынай
                                                               Тезек құл
                                                               Шұнақ күң
                                                               Сұлушаш
                                                              Алтай
                                                              Ермек 
8.Әдеби- теориялық ұғымдар: 
 8.1Троп
Ассонанс                                          «Көкей өлген»көш көшкен,тұрмыс көшкен,
                                                               «Көкей кескен»тұрмыспен бірге көшкен.
Теңеу                                                      Өтке өмір ұқсайды соққан желге,
                                                                    Оны еске аламыз тап та ,мен де.
Метофора                                            «Табым»десем-бұлақтай таудан аққан
                                                                   Өн бойымды шырмалап билейді ағын.
9.Фигура
9.1.риторикалық сұраулар                    Не көрмеді басынан не көшпеді
                                                                   Октябрьдің өткелін кешкен пенде?
                                                                   Бұл өткелде кім өліп,кім өшкен жоқ,
                                                                   Кім түспеді өткелде сергелдеңге?
11.Түсіндірме сөздік                     
                     жөргек-               бесікке бөленетін сәбиді орайтын, асты-үстіне 
                                                 салынатын жұмсақ маталар, баланың бесіктегі 
37

                                               жатын орнының төсеніші мен жамылғы шүберектері.
                Шілдехана-                өмірге келген нәрестенің құрметіне жасалатын той.
               Аруақ-                 Жан денеден бөлек өмір сүреді деген көне ұғымнан туған 
                                   діни наным бойынша өлген кісінің тіршіліктегі 
                                    адамдарды  желеп-жебеп жүретін жаны (аруағы).
               Күң-
               Құл-
12.Тәрбиелік мәні- Жастарды махаббатты қастерлеуге  шақыру.
    3 слайд   Ауызша жұмыс.Көркем шығарманың мәтінімен жұмыс. «Тауып оқы»
     -Портреттер.     -Алтайдың монологы
   -өлеңді құрлысына қарай талдау поэма(12-16 буынды қара өлең,шұбыртпалы ұйқас)
4-слайд. «Дамыта оқыту»технологиясы бойынша шығармашылық жұмыс
5-слайд.Дебат-пікір-сайыс өткізу.
Алтай мен Сұлушашатың өліміне кім кінәлі?
Қандай жағдайда олар өлмес еді деп ойлайсың?
Сабақты бекіту. Парасатты, көркіне ақылы сай Сұлушаш ғашығы Алтайдың кедейлігін мін санамайды, онын адамгершілік 
қасиеттерін қадірлейді. Алтайдың бойында да байлар әулетіне деген ыза мен кек бар. Өйткені көзін ашқаннан бері көргені – 
байдың есігіндегі жалшылық, жоқшылық, қиянат. Дегенмен шынайы махаббат сезіміне келгенде екі жастың арманы да, 
мақсаты да үндесіп кетеді. Бірлесе отырып өмірдегі қиянат атаулыға қарсы, адамның бас еркіндігі жолында ақтық, сәттеріне 
дейін күреседі.
"Сұлушаш" поэмасында автор тек әлеуметтік мәселелерді, екі ғашықтың махаббат жолындағы трагедиялық тағдырын ғана 
суреттемейді.  Поэмада   адалдық»   ар   тазалығы   мәселесі   бар.   Сұлушаш   пен   Алтай   арасындағы   ғашықтық   арқылы   ақын  
махаббатқа адалдық, ардын тазалығы туралы мәселе көтерсе, Қайсар образы арқылы досқа адалдық, адамгершілік тазалығы 
жайынан оқырманға ой тастайды. Поэманың композициялық құрылымы шебер, тілі көркем. Бейнелеу құралдары әр алуан. 
Оқиға   барысын,   кейіпкерлерінің   іс-әрекетін   баяндағанда,   ауыл   тіршілігін,   жылқышылар   өмірін,   табиғат   көріністерін  
сипаттағанда, ақын қарапайым бояумен әдемі өрнек салады. Поэма кейіпкерлерінің ішкі толғаныстарын, сезім күйлерін 
әсерлі   бейнелейді.    М.Базарбаевтың   сөзімен   қорытындылау.   «Сұлушаш   поэмасы   нағыз   реалистік   шығарма.   Оның 
қаһармандары – ойдан жасалған, қиялдан шыққан, жансыз, қансыз суреттер емес, өмірдің қайнар бұлағынан алынған таза  
жанды,ыстық қанды еңбек адамдары».
6-слайд.Үйге тапсырма: 
1. Поэмадағы әдет-ғұрып, халық психологиясының  көрінісін сипаттап жазып келу
2. Поэманың тіл көркемдігіне байланысты көркемдегіш сөздерді табу.
 «Сатылай кешенді талдау-тек қана білімді белгілі бір көлемде беріп,қажетті шеберлік  пен дағдыны қалыптастырумен 
шектелмейтін,сонымен қатар баланың жалпы тұлғалық дамуына ,ойлау,есте сақтау,қиялдау,елестету сияқты басқа 
танымдық-психолгиялық қасиеттерінің жақсы үйлесімді дамуына бағытталған оқытудың түрі»деп,Н.Оразақынова  
айтқандай  сабақты түрлі тиімді-әдістермен   жаңаша өткізу,сатылай кешенді талдауды   сабақты тиімді пайдалана білу 
оқушы шығармашылығы мен  білімділік-біліктілік  қасиетін дамытатын  жақсы үрдіс болмақ.Әрбір мұғалімнің өзіндік 
мақсатына,бейіміне қарай өзі ұнатқан технологияларды  сабақта тиімді пайдалана білу,мұғалімнің  шеберлігі мен 
шығармашылық жетістігіне ұштасары анық.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   33




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет