Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
Кәдімгі адыраспан(латынша: Peganum harmala)
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кәдімгі адыраспан(латынша: Peganum harmala)
Биіктігі 40-50 см күшті ерекше иісі бар көп жылдық, көп сабақты шөптесін өсімдік. Тамыры көп басты, топыраққа терең еніп кетеді. Сабақтары тармақталған, күнәсіз, глазурьлі болып келеді. Жапырағы сезгіш, кезектесіп, әдетте 3 қайтадан сегменттерге бөлінеді, олардың лоқсулары сызықты, флешмобты болып келеді. Гүлдері көп, сабақтары мен бұтақтарының үстіне 1-3 отырғызылады. Каликсті негізіне қарай жемісімен қалған 5 сызықтық сепалға бөледі. 5 сары жапырақшадан қаққан королла. Стамендер 12-15. Жемісі - 3 см-ге дейін құрғақ 1 ұялы капсула, құрамында 100-ге дейін ұсақ қара қоңыр үштік тәріздес тұқым бар. Ол негізінен жуан түрінде пайда болады, Кeйбір ірі бұталардың тәж диаметрі 150-100 см 150-ге дейін сабағы болады. Құрамы: хармала тұқымының құрамында 3,5-6% алкалоидтар бар, олардың 60%-ы гармалин, 30%-ға жуығы гарманол, пеганин және дезоксивазицинон болады. Шөптесін құрамында 1,5-2% алкалоидтар, пеганин 60% және вазиций болады. Сондай-ақ мұнда аз мөлшерде басқа алкалоидтар табылды: пеганидин, пегамин, дезоксипегамин, пеганол. Пеганин Гидрохлориді миопатия мен мёpстепияға антихолинстераза агенті ретінде, сондай-ақ әр түрлі текті тиектер мен ішек атониясы үшін лактация ретінде қолданылған. Тұқым құрамындағы гермалинді алкалоидтар эпидемиялық энцефалит, трюмингтік сал ауруы және т.б. әсерін емдеу кезінде ұсынылады, Қазіргі уaқытта пеганин емдік препарат ретінде неғұрлым тиімді және уыттылығы аз препараттардың болуына байланысты жіберілмейді. Дезоксипеганин гидрохлориді қайтымды антихолинстераза әсерін тигізеді. Миастения грависімен және миопатиялық жағдайларымен, гемиплегиямен, гемипарезбен, жұлынның шеткі мүйізінің зақымдануымен перифериялық жүйке жүйесі зақымданған (мононеврит, неврит, полиневрит) науқастарға тағайындалады. (сурет 7). Сурет 7. Өгейшөп 528 Бұл Астерацея тұқымдасының биіктігі 10–25 см көп жылдық шөптесін өсімдік, ұзын қалың крепостнойлық бұтақты ризом жұқа тамырлы, апекстегі қабыршақтармен қапталған. Гүл сабағы жалғыз немесе бірнешеуінің арасынан тұрғызылады, тармақталмаған, жүнді түктермен қапталған, бір апикалды себет алып тұратын қақырықты қоңыр жапырақтармен қапталған. Диаметрі 2-2,5 см себеттер. Гүлдері сары түсті, шекті-реңді, бірнеше қатар орналасады. Гүлдері біркелкі сызықтық публицистикалық үнпарақтардың екі қатарлы орамасымен қoршалған жалпақ жалаң педунклда орналасқан. Жемісі - ұзындығы 3,5-4 мм цилиндрлі котиледондар туфты, ұзынша-валковатусты. Туфли котилондардан 3-4 есе ұзын көп қатарлы жайылған ақ жібекті түктерден тұрады. Құрамы: жапырақтары мен инфлоресценцияларының құрамында 7-8%, ащы гликозидтер, сапониндер, каротиноидтар, малик және тартар қышқылдары, инулин, декстрин, эфир майы болады. Инфлоресценцияда фитостерол, стигмастерoл және фарадиолдың стероидты қосылыстары кездеседі. Сонымен қатар флавоноидтар рутин, гиперозид, т.б. Макроэлементтер кездеседі: калий, кальций, магний, темір; микроэлементтер: марганец, мыс, мырыш, селен, күміс, бор. Бұл бірегей өсімдік алдымен күлдегі өрттен кейін өсе бастайды. Ана мен өгей шеше кеңірдек пен бронхтың цилирленген эпителийінің белсенділігін қалпына келтіру арқылы күтілетін әсер етеді, қабынуға қарсы, жұмсарту әсері айқын байқалады. Диафоралық әрекет оны жылу мен суыққа таптырмас етеді. Ана мен өгей шешесі тыныс алу жолдарындағы шырышты қабықтың сирету қасиетіне байланысты жөтелді емдеуде жиі ұсынылады. Бұл өсімдік шөп шайы мен жөтел шәрбатына кіреді. (сурет 8). Сурет 8. Ол тек іштей ғана емес, сыртқы қолдану үшін де қолданылады: тұнба, декорациялар немесе шырындар түрінде. Ана мен өгей шешесінің лосьондары антисептикалық, жаралы емшілікті, қабынуға қарсы және ісінбейтін әсерлерді қамтамасыз етеді. Әйелдерге жүктілік және емізу кезеңінде дәрілік алымдар мен ана мен өгей шешеге арналған препараттар ұсынылмайды, оларға 3 жасқа дейінгі балаларға, ал 6 жастан кейін дәрігердің ұсынысы бойынша және оның қатаң бақылауымен ғана қатаң тыйым салынады. Ұзақ пайдалану да ұсынылмайды, әйтпесе артериялық қысымның артуы мүмкін. Сондықтан дәрігерге кеңес беру керек. Бауырды қосымша жүктейтін алкалоидтардың көп болуына байланысты құрамында ана мен өгей шешесі бар бауыр аурулары препараттары бар адамдарға тыйым салынады. Қарсы айғақ және ықтимал жанама әсер - аллергиялық реакциялар, айқаспалы аллергия жоққа шығарылмайды. Сондықтан оларды шүберекке аллергия үшін пайдалануға болмайды. Өсімдік жапырағының құрамында конверттік және күтуші әсерді қамтамасыз ететін шырышты қабық болады. Биологиялық белсенді заттар қабыну процестеріне күрделі әсер етеді. Бұл өсімдік дәстүрлі түрде жөтелден қорғайтын құрал ретінде қолданылады, көкжөтел, сондай-ақ құрғақ жөтел кезінде тиімділігін көрсетеді. Ана мен өгей шешесінің шайы белсенді жөтелге, бронх шырышты қабығының сұйылтылуына ықпал етеді. Сондықтан оны бронхитке, ларингитке және тіпті бронхиалды бронх демікпесіне тағайындауға болады. Антисептикалық әрекет циститтің, сондай-ақ бүйрек ауруларының себептері мен белгілерімен белсенді күресуге көмектеседі.[4] |