«сақтықтан  гөрі,  батылдық  қажет»

116

ерік-жігерін,  табандылығын  бағындырады.  Алайда  барлығы  да  та-

рихи  тұлғаның  айбыны  мен  табандылығына  байланысты  емес.  Бұл 

қызметтің «заман қажеттіліктерімен» сәйкес болуы қажет.

Сонымен,  адам  –  азат,  айбынды,  күш-қуаты  мол,  істің  мән-жайын 

біліп әрекет ететін тіршілік иесі. Ол өзінің алдына қойған мақсаттарын 

іс  жүзіне  асыра  алады.  Н.Макиавеллидің  нақ  осы  идеялары  Батыс 

адамының жанына жағып, оның ақыл-ой қасиеттеріне айналды.

Бірақ  тарихта  Н.Макиавелли,  негізінен,  саясат  туралы  ой-

пікірлерімен  қалды.  Ал  бұл  кездейсоқтық  емес,  өйткені  сол  уақытта 

феодалдық саяси жүйенің әлсіреуі орын алып, капиталистік қатынастар 

қалыптаса  бастаған.  Егер  оған  дейін  саясат  діннің  қолдауында  бо-

лып  келсе,  енді  оның  шешімдерін  тиісті  мораль  ақтайтын  болды, 

жалпы  алғанда,  саясат  аристократияның  ісі  еді,  ал  енді  жағдай  күрт 

өзгерді.  Кедейлерден  шығып,  азғантай  уақыт  ішінде  байып  кеткен 

адамдар  билікке  ұмтылды.  Осындай  жағдайда  саясат  бірте-бірте  дін 

ықпалынан шығып, дербес әлеуметтік құбылысқа айналады.

Саяси  ғылымның  міндетін  Макиавелли  жағдайдың  шынайы  жай-

күйін  түсіндіруден  көреді.  Құдайдың  барлығын  алдын  ала  белгілеп 

қоятыны  туралы  ортағасырлық  тұжырымдаманы  ол  объективті  та-

рихи  қажеттілік  –  тағдырмен  алмастырды.  Бірақ  тағдыр  –  бәрін  ба-

сып-жаншитын алапат күш емес, ол адамның азат ерік-жігеріне орын 

қалдырады,  адамдарды  саясатқа  белсенді,  жасампаз  ой-пікірлерімен 

қатысуға бағыттайды.

Макиавелли  Жаңа  заманның  саяси  ғылымының  негізгі  термин-

дерінің  бірі  –  Stato  (мемлекет),  ағылшынша  –  State,  ал  французша  – 

Etat деген терминді енгізді. Мемлекет қоғамның саяси ахуалын: билік 

ұстағандар мен соларға тәуелділердің қарым-қатынасы, тиісті дәрежеде 

құрылған,  ұйымдастырылған  саяси  биліктің,  сондай-ақ  заңдардың 

болуын  білдіреді.  Оның  үстіне,  бұл  қозғалмайтын,  қатып  қалған 

құрылым  емес,  күресуші  күштердің  арасалмағына  тәуелді,  өзгермелі 

ахуал болып отыр.

Макиавеллиге  дейін  барлық  саясаткер-теоретиктер  үшін  басты 

мәселе  –  мемлекеттің  мақсаты  болды.  Билік  тек  әділеттілікке,  әл-

ауқатқа, азаттыққа немесе Құдайға қол жеткізу құралы деп ұғынылды. 

Ал  Макиавелли  мақсатты  биліктің  өзі  деп  сендіреді  де,  мақсатқа 

жету  құралдарын:  билікті  қалай  алуды,  ұстап  қалуды  және  таратуды 

ғана  талқылайды.  Ол  билікті  моральдан,  діннен  және  философиядан 

бөліп,  мемлекетті  басқа  бастауларға  тәуелсіз,  құндылықтардың  дер-

бес  жүйесі  ретінде  қарайды.  Макиавелли  еш  жерде  моральсыздықты 

117

дәріптемейді,  ол  жалпыадамзаттық  құндылықтарды  жоққа  шығар-

майды.  Оның  пікірінше,  билік  пен  моральдың  жай  қағидалары  бір-

бірімен қиыспайды. Мемлекет қайраткерінің мұқтаждықтары мораль-

дан жоғары тұр.

Мемлекет туралы макиавеллилік ой-пікірлердің сипатты үлгілерін 

оның «Тақсыр» атты кең танымал еңбегінен көреміз: «... Адамдардың 

көзіне жаны ашығыш, ізгілікті болып көрініп қана қоймай, іс жүзінде 

де  сондай  болу  керек,  бірақ  іштей,  егер  қажет  болса,  қарама-қарсы 

қасиеттеріңді  де  көрсетуге  дайын  болған  жөн»;  «...Құзырындағылар 

үшін  лайықсыз  істерді  тақсырлар  басқаларға  жүктеуге,  ал  лайықты 

істерді өздері орындауға тиіс» және т.б.

Демек, Н.Макиавелли алғаш рет саясатты моральдан ажыратып, 

оның  қоғамды  қайта  құрудағы  орасан  зор  маңызын  көрсетеді.  Егер 

мораль нақты жағдайға қатыссыз, қоғам қандай болуға тиіс дегеннен 

келіп  шығатын  болса,  онда  саясат  –  бар  нәрсеге,  айқын  нақтылыққа, 

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: